Bændablaðið - 16.04.2014, Qupperneq 24

24 Bændablaðið | Miðvikudagur 16. apríl 2014
Vaxandi áhugi er hér á landi
fyrir ræktun ávaxtatrjáa;
garðyrkjustöðvar selja slík tré og
freista margir þess að rækta þau
í görðum sínum með misjöfnum
árangri. Lokaritgerð Hraundísar
Guðmundsdóttur skógfræðings
á Rauðsgili í Borgarfirði við
Landbúnaðarháskóla Íslands
fjallaði um ræktun ávaxtatrjáa
á Íslandi, en hún segir að
aðalmarkmið hennar hafi verið
að draga saman á einn stað allt
það sem vitað er um ræktun
ávaxtatrjáa hér á landi um tíðina.
Í ritgerðinni skoðaði Hraundís
lifun og þrif plantnanna eftir
tegundum og landshlutum en að auki
fór hún í gegnum allt það sem ritað
hafði verið um ræktun ávaxtatrjáa
um tíðina og nýtti sér í þá vinnu
heimildir sem aðgengilegar eru inn
á vefnum tímarit.is sem og greinasafn
Landbúnaðarháskólans.
160 manns tóku þátt í
tilraunaverkefni
Garðyrkjufélag Íslands og
Landbúnaðarháskólinn hófu vorið
2011 tilraun með ræktun nokkurra
ávaxtatrjáa, þ.e. epla-, peru,-plómu,-
og kirsuberjatrjáa og fór hún fram
víða um land. Alls tóku um 160 manns
þátt í tilrauninni og dreifðust þeir um
landið. Upplýsingar voru að sögn
Hraundísar skráðar í gagnagrunn. „Ég
var ein af þátttakendum í verkefninu
og er með 12 ávaxtatré í garðinum hjá
mér,“ segir hún.
Hraundís segir að ná megi
viðunandi árangri í ávaxtarækt á
skjólgóðum og sólríkum stöðum hér
á landi með ýmis yrki miðað við
núverandi veðurfar. Frumniðurstöður
úr ávaxtatilrauninni frá árinu 2011
voru þær að góð lifun var á flestum
yrkjum en tíðni kals hafi reyndar
verið nokkuð mikil. Eplatré voru
lægri eftir því sem vestar og norðar
dró á landinu og því hærra yfir sjó
sem þau voru. Lifun var betri á Suður-
og Norðurlandi en á Vesturlandi.
„Það er enn of snemmt að kveða upp
úr um hvaða yrki ávaxtatrjáa henta
best hér á landi og í mismunandi
landshlutum. Gögn og reynsla eru
enn of takmörkuð og of skammur
tími liðinn frá upphafi skipulegra
tilrauna, en það er nauðsynlegt að
halda vel utan um allar skráningar
um ræktun ávaxtatrjáa hér á landi
næstu árin til að niðurstöður fáist,“
segir Hraundís.
Elstu heimildir frá árinu 1777
„Elstu heimildir sem ég fann
um ræktun ávaxtatrjáa voru frá
árinu 1777, þar sem talað var um
eplatré sem gróðursett voru í Viðey
tveimur árum fyrr og var frá því
greint að trén döfnuðu vel,“ segir
Hraundís. Þá nefnir hún að Levetzau
Kammerjunkur sem hafi verið á ferð
um Akureyri hafi lýst því árið 1779
að hann hafi séð tvö perutré í garði
þar í bæ og hafi annað þeirra verið
með fullþroska peru á. Heimildir
eru til um að fröken Jónína Möller,
dóttir Edvals verslunarstjóra á
Akureyri hafi sáð eplakjarna og
náði hann að spíra. Eplatréð stóð
inni í stofu í fyrstu en var svo fært
út í garð við Höepfnersverslun þegar
það varð of stórt fyrir stofuna. Þegar
eplatréð var orðið 30 ára gamalt, árið
1910 blómstraði það og flykktust
bæjarbúar og gestir að til að líta það
undur augum að sjá eplatré í fullum
blóma.
Hraundís nefnir að Jóhann
Rögnvaldsson garðyrkjumaður hafi
í grein sem hann skrifaði árið 1969
greint frá því að hann myndi eftir
trénu þar sem það hefði staðið við
Höepfner þakið eplum, þá ungur
drengur. Áskell Löve skrifaði hins
vegar grein í Náttúrufræðinginn
árið 1939 þar sem fram kemur að
einungis hafi verið fimm epli á trénu
og þau öll óæt. Höepfnershúsið
brann árið 1912 og eplatréð góða
þar með.
„Ég fann margar greinar um
ræktun ávaxtatrjáa og uppskeru
aldina á liðinni öld, en flestar voru
frá árunum 1920 til 1960. Mér sýnist
að árið 1946 hafi verið einstaklega
gott veður á landinum og fengu
margir ávexti úr görðum sínum
það sumar, bæði Akureyringar
og Reykvíkingar. Sama ár eru
áhugamenn um skógrækt á ferðinni
í Múlakoti í Fljótshlíð og sáu þeir
nokkur eplatré þar, greinar trjánna
svignuðu undan ávöxtunum að
sögn,“ segir Hraundís.
67 ára gömul eplatré
Hún segir að elstu eplatrén hér á
landi séu að líkindum í Furulundi
í Reykjavík. Þá hafi Jón Dungal
og Elísabet kona hans gróðursett
eplatré í gróðurhúsi sínu við Hvamm
þar sem þau bjuggu í kringum árið
1947. Reykjavíkurborg eignaðist
það land síðar og seldi það til
fyrirtækisins BM Vallár árið 1985
með því skilyrði að garður hjónanna
fengi að standa áfram. Gróðurhúsið
þar sem eplatrén voru gróðursett í
fyrstu eru löngu horfin, en 67 árum
síðar standa eplatrén enn.
Hraundís segir að hún hafi raða
fjölda frétta af ávaxtatrjám í tímaröð
og til samanburðar tók hún veðurfar
á Stykkishólmi á tímabilinu 1830 til
ársins 2000.
Veðurfar hefur greinilega áhrif
„Það er greinilegt að hitafar hefur
mikil áhrif á ræktun ávaxtatrjáa,
það kemur berlega í ljós þegar
skoðaðar eru fréttir af ávaxtatrjám
og veðurfari á síðustu öld,“ segir
Hraundís. Fréttir af ávaxtatrjám
hafi verið mjög fáar á 19. öld og
á framanverðri 20. öld en í kjölfar
hlýindaskeiðs sem hófst um 1920
hafi fréttum fjölgað til muna. Á
fjórða, fimmta og sjötta áratug
liðinnar aldar var meðalhiti að
jafnaði yfir 4° en þegar kemur fram
yfir árið 1960 fór að kólna verulega.
„Fréttir af ræktun ávaxtatrjáa eru
flestar á fimmta áratug síðustu aldar
þegar ársmeðalhiti er hár, en svo fer
þeim hratt fækkandi þegar á fór að
kólna í veðri,“ segir Hraundís.
/MÞÞ
Vaxandi áhugi fyrir ræktun ávaxtatrjáa hér á land:
Langan tíma tekur að rækta skóg
og krefst mikillar þolinmæði
Hraundís Guðmundsdóttir er heldur betur vígaleg þar sem hún mundar keðjusögina á keðjusagarnámskeiði hjá LbhÍ þar sem unnið var við að grisja í skóginum í Hveragerði.
Eplatréð við Höpfnerhúsið á Akureyri
tekin 1910. Eigandi myndarinnar er
Nanna Túliníus.