Bændablaðið - 16.04.2014, Side 55

55Bændablaðið | Miðvikudagur 16. apríl 2014
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Sumarbeit mjólkurkúa
Aðstæður til beitar eru mjög
breytilegar frá einu búi til annars.
Kemur þar margt til, m.a. hve langt
er frá fjósi í hentugt beitiland og
hversu greið leiðin er í beitilandið.
Heppilegt er talið að beitiland
mjólkurkúa sé ekki meiri en 1 km.
frá fjósi. Við skipulagningu beitar
má velja ólíkar leiðir og ekki sú
sama sem hentar best alls staðar.
Það fyrirkomulag sem valið er
þarf að taka mið af aðstæðum á
hverjum stað og hve stóran hluta
fóðursins beitinni er ætlað að
vera. Beitarkerfi eru misjafnlega
vinnufrek og dýr í framkvæmd.
Mjólk úr kúm sem eru á
mikilli og góðri beit er oft með
hærra efnainnihald en mjólk úr
kúm á innifóðrun. Hún er fitu- og
próteinríkari og inniheldur meira
af ákjósanlegum fitusýrum og
andoxunarefnum.
Nauðsynlegt er að kýr hafi alltaf
ótakmarkaðan aðgang að fersku
drykkjarvatni. Þó svo að stutt sé í
fjós og aðgang að vatni þar drekka
kýrnar vatn ef það er einnig að finna
í beitarhólfinu.
Beitarkerfi
Til eru ótal útfærslur á beitarkerfum
sem byggjast þó í grundvallaratriðum
á randbeit eða hólfabeit af einhverju
tagi. Oft er þessum aðferðum beitt
samtímis.
Randbeit er oftast notuð á
gæðamikla og verðmæta beit sem
er í takmörkuðu magni. Á það t.d.
við um grænfóður. Með henni má
ná góðri nýtingu beitarinnar sem þó
getur orðið á kostnað afurða eftir grip
ef of langt er gengið. Árangursrík
randbeit er fremur vinnufrek
beitarstjórnun. Til hagræðis er gott
að hafa beitarlínuna langa svo að
ekki þurfi að færa rafstrenginn eins
oft. Stykki sem búið er að randbeita
bíta kýr ekki aftur sama sumar vegna
traðks og kúaskíts eftir beitina.
Þegar beitilandinu er skipt
niður í nokkur hólf er talað um
hólfabeit. Hólfabeit gefur kost á að
ná hámarksafurðum eftir grip en á
kostnað lakari beitarnýtingar. Með
góðri stjórnun má þó ná nærri jafn
góðri nýtingu og við randbeit ef beitt
er á hvert hólf aftur og aftur en í stuttan
tíma í senn. Milli beitarlota getur þurft
að snyrta hólfin með því að slá þau.
Hægt er að fá hækkunarsett neðan á
diskasláttuvélar til að sláttunándin
verði hæfileg. Dagleg vinna er minni
en við randbeit en meiri kostnaður í
girðingum og hliðum.
Stöðug beit. Beitt er á stór hólf í
lengri tíma, eldri tún, úthagi og há.
Lítil vinna og fjárfesting í girðingum
til beitarstjórnunar. Lakari nýting
beitarinnar.
Aðlögun af innifóðrun
yfir á beitina
Mikill munur er á beit og innifóðrun
og því mikilvægt að kýrnar fái góðan
tíma til að aðlagast beitinni. Gott er
að byrja að láta kýrnar út í nokkurn
tíma áður en gróður er tilbúinn til
beitar. Í fyrstu er kúnum síðan beitt
á eldri tún með fullri gjöf. Það er
áramunur hvenær spretta hefst og
tún verða tilbúin til beitar og eins
hve snemma er hægt að sá grænfóðri.
Spretta túna er hæg í fyrstu en eykst
með hækkandi hitastigi. Um mitt
sumar nær hún hámarki, svo hægir
á henni aftur. Það fer því vel á
því að með hraðari sprettu aukist
hlutur beitarinnar. Beitarframboð
er varla nægjanlegt til að fullnægja
fóðurþörfum kúnna af gróffóðri
fyrr en grasið er komið í um 10 cm.
Rannsóknir sýna að át kúa á beit vex
með aukinni grashæð í yfir 25 cm. Sé
beitargróðurinn lágvaxinn dregur úr
áti því þá þurfa kýrnar að fara um
stærra svæði til að fylla sig.
Fræðilega er talað um að íslenskar
kýr ættu að geta mjólkað 20-22 kg
mjólkur af beit. Ekki er þó raunhæft
að ætla þeim að mjólka meira en
16-18 kg við venjulegar aðstæður þó
beitin sé góð og skipulag hennar gott.
Ekki ætti að draga úr kjarnfóðurgjöf
á hámjólka kúm með beit og ekki
minnka hana of hratt hjá öðrum kúm
í byrjun beitartímans.
Til að nýta sem best afurðagetu
mjólkurkúa á beit er nauðsynlegt
að gefa þeim verkað gróffóður með
beitinni allt sumarið. Þannig er
áhrifum af fóðurbreytingum sem geta
orðið þegar skipt er á milli beitarhólfa
og milli túnbeitar og grænfóðurs
haldið í lágmarki.
Einkenni beitargróðurs
snemma sumars
Lystugleiki plantna hefur áhrif á
fóðurupptöku á beit. Kýr velja gjarnan
tegundir eins og hvítsmára ef hann er
í túninu. Vallarýgresi, vallarfoxgras,
hávingull og vallarsveifgras eru allt
lystugar grastegundir.
Snemma á sprettustigi eru grös
með háan meltanleika (orkuríkt),
próteinrík og lystug. Þau innihalda
hins vegar lítið af tréni og geta af
þeim sökum haft óæskileg áhrif
á vambarumhverfið. Það er því
nauðsynlegt að gefa verkað gróffóður
sem inniheldur hæfilega mikið tréni
með beitinni. Þetta er sérstaklega
mikilvægt þegar beitin er stór hluti
fóðursins. Vanti tréni í fóðrið er hætta
á að kýr fá efnaskiptasjúkdóma eins
og súra vömb.
Næringargildi grasa lækkar
eftir því sem líður á sumarið og
þau þroskast, þau verða grófari,
tréni eykst en próteininnihald og
meltanleiki lækkar. Með aukinni
sprettu og þroskastigi þarf að varast
að ofmeta ekki gæði beitarinnar og
skipta tímanlega yfir á orkuríkari beit,
há eða grænfóður. Lækkun á próteini
með aukinni sprettu er mun hraðari
en á orku og þarf að hafa það í huga
við val á kjarnfóðri. Breytilegt er
milli grastegunda hve hratt prótein
lækkar, t.a.m. er hún hraðara hjá
vallarfoxgrasi en vallarsveifgrasi.
S tór i r skammtar af
köfnunarefnisgjöf á beitiland geta
valdið mjög háu próteininnihaldi
grasa fyrst eftir áburðargjöf. Það
getur leitt til þess að kýr fái annað
hvort þembu eða nítrít eitrun. Gjöf á
verkuðu gróffóðri með beitinni á að
hindra að það gerist.
Í byrjum beitartímans er kúm hætt
við graskrampa sem er afleiðing af
magníumskorti. Einkum er hætta á
þessu fyrstu dagana eftir áburðargjöf
með kalíáburði. Er þá mikið kalí í
grösunum sem hindrar nýtingu á
magníum.
Grænfóður til beitar
Til að fá góða beit þegar líður á sumar
og fram á haust er nauðsynlegt að
grænfóður sé megin hluti beitarinnar.
Ýmsir kostir eru í boði við ræktun
grænfóðurs til beitar. Fljótsprottnar
tegundir má rækta til beitar snemma
sumars. Árferði ræður mestu um
hvenær þær eru tilbúnar til nýtingar en
það flýtir fyrir ef hluta grænfóðursins
er sáð eins snemma og færi gefst.
Byrja má að beita á grænfóðrið þegar
það hefur náð 10-20 cm hæð.
Sumarrýgresi, bygg, sumarhafrar
og vetrarrýgresi geta verið komin í
þessa hæð 40-60 dögum eftir sáningu.
Tíminn ræðast af árferði og eins hve
snemma er sáð. Tíminn er heldur
lengri ef snemma er sáð vegna þess
að hitastig er þá lægra. Sumarrepja
þarf aðeins lengri tíma til að ná 20
cm hæð. Bygg, hafra og sumarrepju
þarf að randbeita og gott að byrja ekki
of seint á því vegna þess að þessar
tegundir geta verið fljótar að spretta
úr sér. Fyrir þessar tegundir má miða
við að 30-35 kúm dugi hálfur hektari
og hann þarf að beita á um 15 dögum.
Rýgresistegundirnar hafa það fram
yfir aðrar grænfóðurtegundir að þær
gefa góðan endurvöxt. Orkuinnihald
sumarrýgresis lækkar hratt eftir skrið
en vetrarrýgresi heldur orkugildinu
betur við aukinn þroska. Til þess að
hafa alltaf í boði úrvals beit á rýgresi
má slá það þegar sprettan er orðin
of mikil og nýta svo endurvöxtinn
til beitar.
Vetrarrepja er sú grænfóðurtegund
sem best hentar til beitar síðla sumars
og á haustin. Vetrarrepju sem er sáð í
byrjun maí má jafnvel byrja að beita
í júlí í 15-20 cm hæð eða snemma
í ágúst í 20-30 cm hæð. Ef sáð er
seint í maí eða byrjun júní er hún
kannski tilbúin til beitar síðast í ágúst
og komin í 30-50 cm hæð. Mikilvægt
er að kýr sem eiga að mjólka vel og
er beitt er á vetrarrepju hafi einnig
aðgang að túni til beitar og að þær séu
fóðraðar á heyi með beitinni.
Fóðurnæpa hentar vel til
haustbeitar. Hún þarf heldur lengri
sprettutíma en vetrarrepjan. Sumir
sem hafa reynt að rækta næpur til
beitar hafa gefist upp á því. Ástæðan
er sú að í byrjun kunna kýrnar ekki
átið á næpunni og þurfa þær tíma til
að komast upp á lag með það.
Aðlögun af beit yfir á innifóðrun
Þegar styttist í að hætt verði að beita
kúnum undir haust þarf tímanlega að
minnka hlut beitarinnar í heildarfóðri
kúnna. Til að forðast of skarpa
fóðurbreytingu þarf að gefa þessu
nokkurn tíma. Ef haustbeitin er
fóðurkál eða fóðurnæpa og beitt er
lengi fram eftir hausti er æskilegt
að beitin hafi ekki of mikið vægi
í fóðruninni þar sem allra veðra er
von og dagar á beit geta jafnvel fallið
niður. Eins skal ekki beita kúnum á
kál eftir frostnótt fyrr en líður á dag
vegna hættu á að kýrnar verði fyrir
nítríteitrun.
Mikilvægir minnispunktar
• Gefa góðan aðlögunartími
frá innistöðu til beitar og frá
beit til innistöðu.
• Gott framboð beitar allan
beitartímann, bæði magn
og gæði.
• Beita á gott sáðgresi fyrri
hluta sumars og grænfóður
seinni hluta sumars.
• Alltaf sé aðgengi að hágæða
viðbótarfóðri.
• Alltaf sé aðgengi að hreinu
drykkjarvatni.
• Kýrnar hafi þurrt svæði til
að liggja á og jórtra.
• Hafa fjósið opið fyrir kýrnar.
• Verja kýrnar fyrir sólbruna.
• Láta kýrnar ekki standa úti
og híma í vondu veðri.
Eiríkur Loftsson
Ábyrgðamaður í jarðrækt
hjá RML
el@rml.is
Ársfundur
Byggðastofnunar
mánudaginn 28. apríl 2014
Miðgarði, Skagafirði.
Dagskrá ársfundar:
Kl. 13:00 Setning fundarins, Þóroddur Bjarnason,
formaður stjórnar Byggðastofnunar.
Kl. 13:05 Ávarp atvinnuvega- og nýsköpunarráðherra,
Sigurður Ingi Jóhannsson.
Kl. 13:20 Þóroddur Bjarnason, ræða formanns stjórnar
Byggðastofnunar.
Kl. 13:35 Aðalsteinn Þorsteinsson, skýrsla forstjóra
Byggðastofnunar.
Kl. 13:50 Afhending „Landstólpans“ samfélags-
viðurkenningar Byggðastofnunar.
Í tengslum við ársfund Byggðastofnunar 2014
verður haldin málstofa með yfirskriftinni „Hvernig
má svæðaskipta Íslandi með tilliti til byggðaaðgerða“.
Málstofan hefst klukkan 14:00.
Að loknum framsögum verða umræður og fyrirspurnir.
Málstofunni lýkur ekki síðar er klukkan 16:00.
Allir velkomnir.
Mikill munur er á beit og innifóðrun og því er mikilvægt að kýrnar fái góðan
tíma til að aðlagast beitinni.
Lystugleiki plantna hefur áhrif á fóðurupptöku á beit. Kýr velja gjarnan tegundir eins og hvítsmára ef hann er í túninu.