Frjáls Palestína - 01.11.2007, Blaðsíða 4

4 FRJÁLS PALESTÍNA
að aðlaga sig að þessum aðstæðum og
veruleika og hvað þýðingu það gæti haft
fyrir framtíð þeirra sem þjóð.
Fram að þessu höfum við kannski
verið dáleidd af tveggja ríkja lausninni.
En tveggja ríkja lausnin er tálsýn. Ef
marka má sögu Ísraels eru Ísraelar
ekki í þann mund að fara að hætta við
hernámið eða gefa eftir landsvæði.
Umráðasvæði þeirra stækkar dag frá
degi og þeir réttlæta þessa útrás með
skírskotun til sögunnar og munu því halda
uppteknum hætti. Í þessari söguskoðun
er ekki ljóst hvar er pláss fyrir sjálfstætt
ríki Palestínumanna. Ísraelar kalla all-
ar aðgerðir sínar nauðsynlegar og
réttmætar, óumflýjanlegarvarnaraðgerðir
og því siðferðislega réttar.
Á sama tíma eru komnir brestir í
samstöðu Palestínumanna, svo ekki
sé meira sagt. Meðal þeirra hefur
komið fram mikil gagnrýni á aðferðir
eldri kynslóðanna til að berjast fyrir
réttlæti. Ætla má að yngri kynslóð
Palestínumanna sé að verða afhuga
tveggja ríkja lausninni og hyggist leita á
önnur mið. Stóra spurningin fyrir ýmsa
Palestínumenn er hvort á að reikna með
því að í framtíðinni verði tvö sjálfstæð
ríki hlið við hlið, Palestína og Ísrael, eða
kannski bara eitt ríki – Ísrael. Ef stefnir
í hið síðarnefnda, kann þá að vera
hyggilegt að fórna sumum prinsippmálum
til þess að styrkja stöðuna fyrir glímu
framtíðarinnar? Hvaða afleiðingar mundi
það hafa á málstað Palestínumanna,
svo ekki sé talað um framtíð þeirra sem
sjálfstæðrar þjóðar?
Eins og áður var sagt, varpa ég þessu
fram til umhugsunar og spyr um leið að
hversu miklu leyti tveggja ríkja lausnin
hafi villt okkur sýn. Við vorum dáleidd af
henni og hugfangin af orðræðunni um
frið. Hver getur sett sig á móti friði? En
tveggja ríkja lausnin snerist aldrei um að
ná fram friði heldur var þetta ferli til þess
hannað að viðhalda og festa núverandi
ástand í sessi. Þetta ástand er Ísraelum
fyrst og fremst í hag. Því hefur staða
Ísraela styrkst undanfarin sautján ár, og
nánast gert vonir Palestínumanna um
sjálfstætt ríki að engu.1
Hér á eftir ætla ég að skoða nokkrar
nýlegar sagnfræðirannsóknir, einkum
í tengslum við stríðið 1948, til að sýna
hvaðan ég dreg þessar ályktanir.
-o-
Fyrir um 10 árum síðan ríkti mikil bjart-
sýni um að Ísraelar og Palestínumenn
væru að vinna sameiginlega að friði.
Andrúmsloftið á tíunda áratug tuttugustu
aldar var með allt öðrum blæ en á þeim
níunda eða áttunda. Þessi bjartsýni kom
meðal annars fram í því að í Ísrael komu
fram mörg ný og spennandi sagnfræðirit,
sem á þeim tíma virtust umbylta skilningi
Ísraela á eigin sögu. Það voru fyrst og
fremst svokallaðir „nýir sagnfræðingar“
(e. new historians) sem stóðu að þessari
Eftir
Magnús
Þorkel
Bernhards-
son
Vígvellir Palestínumanna og Ísraela liggja víða. Einn slíkur völlur er
hinn akademíski. Þar missa menn ekki
endilega blóð, heldur beita þeir fyrir sig
bleki. Orrustan tengist orðræðunni um
deiluna milli Ísraela og Palestínumanna
og er háð á milli ólíkra hugmynda,
túlkana, og mismunandi hugmyndafræði.
Baráttan snýst meðal annars um
hvernig ber að skilja og skrásetja deil-
una milli Palestínumanna og Ísraela
sem sögu. Tekist er á um hverjar grund-
vallarspurningar söguritunarinnar eigi að
vera, hvernig eigi að setja hana fram,
hvaða hugtök og skilgreiningar eigi að
nota, og hver sé hin eiginlega orsök og
afleiðing hvers atburðar.
Hlutleysiskrafan er miðlæg í aðferða-
fræði hug- og félagsvísinda. Vísindaleg
vinnubrögð gera ráð fyrir því að fræði-
maður sýni heilindi þegar hann nálgast
viðfangsefnið og fjalli um það sem lýsir
raunveruleikanum best, eða sem næst
því sem raunverulega gerðist. Þetta
á ekki síst við um hugtakanotkun og
hvaða raddir eða viðhorf eru tekin með
í reikninginn.
En er deilan á milli Palestínumanna
og Ísraela svo sérstæð, flókin, og um-
fangsmikil að ómögulegt er að fjalla
um hana með hefðbundnum aðferðum
vísindagreinanna? Er hægt að vera
hlutlaus í þessari deilu? Hver eru
þá mörk hlutleysisins? Hentar hlut-
leysiskrafan öðrum aðilanum betur,
kannski frekar þeim sem er valdameiri?
Er það siðferðislega réttlætanlegt fyr-
ir fræðimanninn að reyna að halda
hlutleysi frammi fyrir hrópandi óréttlæti?
Eða er það skylda hans að sýna fram
á misbeitingu valds og hörmulegar
aðstæður einstaklinganna sem eru
fórnarlömb þessarar deilu?
Þegar litið er yfir nýlegar bækur
og rannsóknir á þessu sviði, verður
ljóst að fræðilegar rannsóknir og nið-
urstöður þeirra eru nátengdar hinu
pólitíska andrúmslofti sem ríkir bæði
í Ísrael og í hinum ólíku samfélögum
Palestínumanna. Þótt fræðimenn beiti
vísindalegum vinnubrögðum gætir oft
ósamræmis milli aðferðafræðinnar
og þeirra ályktana sem þeir vilja að
aðrir dragi af rannsóknum þeirra og
niðurstöðum. Starfsumhverfið er svo
pólitískt, svo rafmagnað, að ekkert verð-
ur í eðli sínu ópólitískt. Einhvers konar
alkemía – hamskipti – hefur átt sér stað,
því að allt, öll fyrirbæri, öll hugtök og allir
einstaklingar verða pólítísk. Þekkingarleit
á þessu sviði er því ekki endilega til þess
eins að afla sér þekkingar, þekkingarinnar
vegna. Þvert á móti tengist hún ákveðinni
pólitískri stefnu eða hugmyndafræði.
Þetta er ef til vill mjög augljós og
ófrumleg niðurstaða og engin ný sannindi
hér á ferð. Ég vil þó vekja athygli á
afleiðingunum af þessu, sem eru að taka
á sig æ skýrari mynd og eru mikilvægt
umhugsunarefni. (Tekið skal fram að
þetta er frekar ætlað sem hugleiðing en
formleg kenning.) Þetta má ráða af því
að forsendur allra friðarumleitana, sem
hafa farið fram síðan í Madrid 1991,
eru fyrir löngu brostnar. Það er ljóst að
tveggja ríkja lausnin er ekki lengur hin
ráðandi hugmyndafræði og hefur alls
ekki áhrif á hvert raunverulega stefnir í
þessum málum. Frekar stefnir í eins ríkis
lausn þar sem eitt þjóðríki mun ráða yfir
átakasvæðinu fyrir botni Miðjarðarhafs.
Eins og staðan er í dag er augljóst að
þetta þjóðríki yrði Ísrael. Spurningin er
hvernig eða hvort Palestínumenn eigi
Söguleg
átök