Morgunblaðið - 29.07.2015, Blaðsíða 18

FRÉTTASKÝRING
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Margir Svíar hafa áhyggj-ur af því að varnirlandsins séu nánast ílamasessi vegna ótæpi-
legs niðurskurðar á seinni árum.
Frammistaðan við að finna erlenda
kafbáta við strendur landsins á und-
anförnum árum og áratugum hefur
ýtt undir þær áhyggjur. Óhætt er að
segja að árangurslaus leit Svía að
kafbátum við landið sé farin að verða
grátbrosleg. En einnig sýnir hún
varnarleysi smáþjóða gagnvart há-
þróuðum vopnabúnaði stórveldanna.
Nú er komið í ljós að kafbátur sem
er á hafsbotni nokkra km frá austur-
strönd Svíþjóðar er nær örugglega
rússneskur – en úr fyrri heimsstyrj-
öld. Hann virðist hafa sokkið með
manni og mús 1916, ef til vill eftir
árekstur við sænskt skip, að sögn
Aftenposten.
En fornleifar eru engin ógn. Flest-
ir gera ráð fyrir að rússneskir kaf-
bátar fari nú öðru hverju inn í land-
helgi Svíþjóðar til æfinga og um leið
er hægt að kanna viðbrögð sænska
flotans. Oft hefur orðið vart við grun-
samleg för í sjónum síðustu árin, kaf-
báta, bæði litla og stóra, en aldrei
hefur verið hægt að slá neinu föstu.
Sænsk stjórnvöld gæta þess að tala
aðeins um „ókunna“ báta en vafa-
laust eru þar Rússar á ferð.
Rússar gera nú óspart gys að mis-
heppnaðri kafbátaleit Svía. Það
gerðu þeir líka í fyrra þegar margra
daga leit að dularfullu fari í skerja-
garðinum við Stokkhólm bar engan
árangur. En þess má samt geta að
árið 1981 „fundu“ Svíar rússneskan
kafbát við landið.
Whisky á villigötum
Um var að ræða nokkuð gamlan,
dísilknúinn sovéskan bát, með 56
manna áhöfn og búinn kjarnorku-
vopnum, vafalaust líka öflugum raf-
eindabúnaði til njósna. Hann strand-
aði í þoku á bannsvæði um 15 km frá
öflugri flotastöð Svía við Karlskrona
í sunnanverðu landinu.
Báturinn var af gerð sem Atlants-
hafsbandalagið nefndi Whisky.
Minnstu munaði að til skotbardaga
kæmi við sovésk herskip sem voru á
leiðinni að strandstaðnum en eftir
langt, diplómatískt reiptog gáfust
Svíar upp og leyfðu Rússum að
draga bátinn á flot. Kafteinninn hafði
áður sagt við yfirheyrslur að hann
hefði talið sig vera við strönd Pól-
lands. Því trúðu fáir.
Á næstu árum skýrði sænski flot-
inn frá mörg þúsund atvikum þar
sem talið var að ókunnir kafbátar
hefðu verið á ferð en aldrei fannst
neitt. Flotinn réð ekki yfir heppileg-
um skipakosti til að halda uppi eft-
irliti af þessu tagi, kafbátsforingjar
Sovétmanna gátu auðveldlega blekkt
Svía. En Caspar Weinberger, fyrr-
verandi varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna, sagði frá því árið 2000 að
kafbátar NATO hefðu athafnað sig í
sænskri lögsögu á níunda áratugnum
í samstarfi við hina hlutlausu Svía þó
að leynt færi.
Svíar hafa dregið hratt saman
seglin í varnarmálum eftir að kalda
stríðinu lauk upp úr 1990. Nú eru að-
eins um 25 þúsund manns í land-
hernum auk álíka fjölda í heimavarn-
arliði, að sögn Karlis Neretnieks sem
lengi stýrði herskóla Svíþjóðar.
Framlög til flota og flughers hafi
verið minnkuð um 70-80%.
En Rússar efla stöðugt herafla
sinn þessi árin, þrátt fyrir efnahags-
vanda, þeir senda æ oftar herflug-
vélar að lofthelgi Svíþjóðar. Þeir
hafa einnig æft loftárásir á Stokk-
hólm. Þessi aukni viðbúnaður þeirra
hefur valdið því að nú hafa sænsk
stjórnvöld aukið framlögin á ný.
Ógnir á bólakafi rétt
við strendur Svía
Skimað Sænsk herskip við kafbátaleit í skerjagarðinum í fyrra. Enginn
kafbátur fannst en undarleg för munu þó hafa sést á sjávarbotni.
18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JÚLÍ 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Nýjar tölurHagstof-unnar um
nýskráningar og
gjaldþrot hluta-
félaga og einka-
hlutafélaga veita
vísbendingar um jákvæða
þróun og vöxt í hagkerfinu.
Horft til síðastliðinna tólf
mánaða í samanburði við tólf
mánuðina á undan má sjá að
gjaldþrotum hefur fækkað
um 12% og nýskráningum
fjölgað um 11%.
Þessi þróun, bæði í ný-
skráningum og gjaldþrotum,
er enn ein vísbendingin um að
íslenska hagkerfið er að taka
duglega við sér á sama tíma
og hagkerfi ýmissa annarra
landa og efnahagssvæða
glíma við mikla erfiðleika.
Nú þarf að vísu að hafa ým-
islegt í huga við skoðun slíkra
hagtalna. Gjaldþrot, jafn
óþægileg og þau annars eru
þegar þau verða, eru órjúf-
anlegur hluti af heilbrigðu
markaðshagkerfi. Án gjald-
þrota væri engin áhætta tekin
og þar með engin nýsköpun.
Engin framþróun og engin
þróun yfirleitt, aðeins stöðn-
un. Slíkt ástand er ekki að-
eins óhugsandi heldur einnig
beinlínis óæskilegt. Engu að
síður er vitaskuld æskilegt að
gjaldþrot séu hófleg og sú
fækkun gjaldþrota sem nú
sýnir sig er jákvæð eftir erf-
iðleika síðustu ára.
Með sama hætti má segja
að of margar nýskráningar
fyrirtækja væru ekki æski-
legar. Þær gætu verið vís-
bending um bólumyndun á til-
teknum markaði eða
mörkuðum og ættu að hringja
viðvörunarbjöllum um ofhitn-
un hagkerfisins. En sú þróun
sem nú sést í tölunum er já-
kvæð eftir ástand liðinna ára
og vísbending um
að árangur er að
nást og að ís-
lenska hagkerfið
er að vinna sig
upp úr öldudaln-
um.
Engum þarf að koma á
óvart að töluverður vöxtur,
ríflega fjórðungsvöxtur, er í
nýskráningum fyrirtækja í
gisti- og veitingageiranum,
enda hefur ferðaþjónusta
blómstrað á síðustu árum.
Hitt kann að koma á óvart og
er jákvæð vísbending um
breidd í vaxtarbroddum at-
vinnulífsins, að svipaður vöxt-
ur er í nýskráningum fyr-
irtækja í landbúnaði,
skógrækt og fiskveiðum.
Þá þarf ekki að koma á
óvart að vísbendingar séu í
tölum Hagstofunnar um mik-
inn vöxt í byggingastarfsemi
enda hefur hún greinilega
tekið við sér á síðustu miss-
erum. Nær helmings vöxtur
nýskráninga á milli ára er þó
sennilega meiri kraftur en
margir hefðu ætlað þó að
hann sé vonandi ekki meiri en
byggingageirinn þolir.
Loks er jákvætt að sjá að
vöxtur í nýskráningu fyrir-
tækja sem teljast vera sér-
fræðileg, vísindaleg eða
tæknileg er nærri því jafn
mikill og í byggingageiranum,
sem er önnur vísbending um
breidd vaxtar í atvinnulífinu
og vöxt á sviðum sem ætla má
að geti boðið upp á áhugaverð
og vel launuð störf í framtíð-
inni.
Landsmenn geta vel við un-
að að búa við svo jákvæðar
vísbendingar um vaxtar-
brodda í hagkerfinu. Vonandi
verða skilyrðin í atvinnulífinu
með þeim hætti að þeir nái að
vaxa og dafna og bera ríku-
lega ávexti.
Á Íslandi sjást
vaxtarbroddar
þegar erfiðleikar
ríkja víða um heim}
Vísbendingar um vöxt
Á hverju árikemur upp
fjöldi tilvika þar
sem ökumenn
verða uppvísir að
utanvegaakstri
sem skilur eftir sig
ljót sár í náttúru landsins.
Stundum er mönnum vorkunn
þar sem þeir hafa ekki áttað
sig á að þeir voru komnir út
fyrir veg og voru að elta hjól-
för sem áttu ekki rétt á sér. Í
óbyggðum Íslands er þessi
munur ekki alltaf greinilegur.
Það eru á hinn bóginn engin
mistök þegar menn gera sér
að leik að spóla í hringi í við-
kvæmri náttúrunni eða aka
þar sem bersýni-
lega er enginn
vegur, aðeins
gróður sem ekki
þolir akstur
þungra bíla eða
vélhjóla.
Greint var frá einu dæmi um
þess háttar akstursmáta á
mbl.is í gær. Þá höfðu vitni náð
akstrinum á mynd en ökumað-
urinn lét sig hverfa af vett-
vangi. Athæfið verður kært og
verður vonandi þeim sem þar
var að verki og öðrum áminn-
ing um að umgangast ber nátt-
úru landsins af virðingu svo að
allir landsmenn geti notið
hennar til langrar framtíðar.
Fallega en við-
kvæma náttúru
Íslands þarf að um-
gangast af virðingu }
Vítaverður utanvegaakstur B
arack Obama, forseti Bandaríkj-
anna, mildaði fyrr í mánuðinum
dóma yfir 46 föngum sem höfðu
verið dæmdir í að minnsta kosti
tuttugu ára fangelsi fyrir ofbeld-
islaus fíkniefnabrot. Um leið lofaði hann viða-
miklum umbótum á dýru og ströngu refsi-
vörslukerfi landsins. Og ekki er vanþörf á.
Fjórðungur allra fanga í heiminum situr í
fangelsum landsins. Nærri helmingur þeirra
vegna fíkniefnabrota.
Það sem vekur athygli er að föngum fjölg-
aði verulega eftir að Richard Nixon, þáver-
andi Bandaríkjaforseti, lýsti yfir stríði gegn
fíkniefnum árið 1971. Þá voru fangar færri en
500 þúsund. Í dag nálgast þeir 2,5 milljónir.
Ákvörðun Obama um að milda dóma þess-
ara 46 fanga markar tímamót. Hún er við-
urkenning á því að „fíkniefnastríðið“ hefur ekki virkað.
Stríðið er tapað, eins og æ fleiri hafa gert sér grein fyrir.
Þrátt fyrir allt það fé sem hefur verið varið í stríðið, hert-
ar refsingar og aukna löggæslu, þá er árangurinn eng-
inn. Neysla á fíkniefnum hefur þess í stað snaraukist og
vandinn margfaldast.
Íslensk stjórnvöld hafa einnig háð þetta sama stríð, þó
ekki með eins harðsvíruðum hætti og í Bandaríkjunum,
með því að reka harða og ósvífna refsistefnu í fíkniefna-
málum.
Með refsistefnunni höfum við búið til undirheima þar
sem glæpahópar ráða ríkjum. Þeir nærast á fíkniefna-
banninu og vilja síst af öllu að stjórnvöld end-
urskoði refsistefnu sína og opni þennan heim.
Refsistefnan tryggir þeim einokun á markaði
sem veltir tugum milljarða króna á hverju
einasta ári. Þar er ekki fylgt lögum og
reglum, heldur er hnefinn einn látinn ráða.
Litið er á þá sem ánetjast efnunum, oft á
tíðum ungt fólk sem hefur villst af leið, sem
glæpamenn og þeir dæmdir úr samfélaginu
fyrir fullt og allt. Í stað þess að hjálpa þeim
að takast á við vandann fangelsum við þá og
skipum þeim á bekk með afbrotamönnum.
Það er öll mannúðin sem við sýnum þeim.
Það er tvískinnungur fólginn í því að leyfa
neyslu vímugjafans sem flest okkar vilja
nota, áfengis, en leggja þungar refsingar við
neyslu og meðferð annarra vímugjafa. Fíkni-
efnavandinn er ekki síður heilbrigðis- og fé-
lagsvandamál en áfengisvandinn. Sá sem hefur ánetjast
vímuefnum, þar með talið fíkniefnum, er sjúklingur sem
þarf á hjálp að halda. Við eigum að meðhöndla hann sem
slíkan.
Boð og bönn eru engin lausn og hafa aldrei verið það.
Stríðið gegn fíkniefnum ber því skýrt vitni. Þrátt fyrir
hertari refsingar og aukna löggæslu hefur vandinn að-
eins vaxið. Vænlegri leið til árangurs væri að gefa þeim
sem hafa leiðst út í fíkniefnaneyslu möguleika á úrræð-
um til að ná tökum á lífi sínu. Við eigum að gera allt sem í
okkar valdi stendur til að hjálpa þeim að taka ábyrgð á
eigin lífi. Það er rétta leiðin. kij@mbl.is
Kristinn Ingi
Jónsson
Pistill
Tapað stríð gegn fíkniefnum
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Yfirmaður
sænska
flotans,
Jan Thörn-
quist, segir
að aukin
spenna í
sam-
skiptum
Rússa við
Vesturveldin síðustu árin geti
ýtt undir átök vegna mistaka.
Aðrir hafa bent á að árekstur
flugvéla geti nú orðið kveikjan
að alþjóðlegri hættu.
„Ef efnt er til æfinga nálægt
landamærum annars ríkis er
auðveldlega hægt að fara inn
fyrir landamærin af misgán-
ingi,“ segir Thörnquist. Einnig
gætu menn beint radargeisla
að erlendu skipi og það vegna
vaxandi tortryggni verið mis-
túlkað sem undirbúningur að
árás.
Mistök gætu
valdið stríði
AUKIN SPENNA
Jan Thörnquist