Vestfirska fréttablaðið - 20.12.1994, Blaðsíða 10

Á fimmtíu ára lýðveldístíma hafa Íslendíngar átt sér fjóra forseta. Þessir
einstaklingar eiga það sameiginlegt, að hafa gegnt hínu virðulega embætti
með ágætum og notið vinsælda og trausts meðal þjóðar sinnar. Að öðru leyti
hafa þeir hver sín sérkenni. Hver um síg er með nokkrum hætti fulltrúi á-
kveðínna gilda í samfélaginu og fulltrúí fyrrí starfa. Og fer vel á því.
Þess verður vart, ef menn hyggja að slíku, að Vestfírðingar teljí sig eiga
nokkru ríkara tilkall til forseta Islands en aðrír landsmenn. Á hátíðastundum
íslensku þjóðarínnar, en ekki síður á erfiðum tímum, þykir mörgum hér
vestra notalegt að minnast þess, að Jón Sigurðsson forsetí, óskoraður foringi
í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar á síðustu öld, skulí hafa verið Vestfirðingur.
Reyndar var hann ekki forsetí íslands, enda var það embættí ekki tíl á þeím
tíma. Hann var forseti Hafnardeildar Híns íslenska bókmenntafélags og
hlaut þar viðurnefni sitt,- einnig var hann forsetí Alþingis á fjölmörgum
þíngum. En þó að nokkuð fyrnist yfir uppruna forsetanafnsins hjá Jóni Síg-
urðssyni og margir líti á hann sem forseta íslands á sinni tíð, þá má kannski
segja að einnig fari vel á því.
Sveinn Björnsson, fyrsti forseti Islands, varaf vestfirskum og breíðfirskum
ættum. Ásgeir Ásgeírsson, annar forsetí íslands, var á sínum tíma þing-
maður ísfirðinga. Og Vígdís Finnbogadóttir, forsetí íslands, á rætur að rekja
í Barðastrandarsýslu. Faðir hennar, Finnbogi Rútur Porvaldsson, fæddist í
Haga á Barðaströnd og ólst upp í Sauðlauksdal víð Patreksfjörð. Vestfirð-
íngar minnast þess oft, að fyrsta verk Vigdísar Fínnbogadóttur í embættí
forseta íslands var að koma vestur á Hrafnseyri, fæðíngarstað Jóns Sigurðs-
sonar, og opna þar minjasafn hans. Og frægt er símskeytið sem skípverjar
á Quðbjarti ÍS 46 sendu Vigdísí Finnbogadóttur, þarsem þeírskoruðu á hana
að gefa kost á sér til embættis forseta Islands.
Á fyrri árum var Vigdís Fínnbogadóttir m.a. menntaskólakennari og
leikhússtjóri. Nemendur hennar minnast kennslustundanna með þakklæti
og hlýju. Hún var góður kennarí. Brennandí áhugí, Ijúfmennska og léttleiki
ásamt festu eínkenndu starf hennar. I hópi nemendanna og kennaranna var
hún fremst meðal jafníngja.
Ennþá er Vígdís Finnbogadóttir góður kennari. Og ennþá er hún fremst
meðal jafningja.
Pegar undirritaður heimsótti Vígdísi Finnbogadóttur
fyrir nokkrum dögum, þá var það vestfirskur uppruni og
ætterni sem barst fyrst í tal, eins og nærri má geta...
„Eg er alin upp við sögur að vestan. Afi minn og amma
bjuggu á heimili okkar um tíma, séra Porvaldur í Sauð-
lauksdal og prestsmaddaman Magdalena Jónasdóttír frá
Hallbjarnareyrí, og til þeírra komu ákaflega margír Vest-
firðingar. Auk þess var föðurbróðir minn kvæntur Jónu
Erlendsdóttur frá Látrum, þannig að í fjölskyldunní varæði
oft verið að segja sögur að vestan. Mest var það úr Barða-
strandarsýslu, eins og vænta má. Séra Porvaldur Böðvars-
son forfaðir minn, sem Porvaldarættin er kennd við, var
hins vegar um tíma prestur norðar á kjálkanum, í Holti í
Önundarfirði. Pangað fluttist hann með sína heimasætu af
Bólstaðarhlíðarætt. Hann varð seinna prestur í Holti undir
Eyjafjöllum - séra Porvaldur í Holti, hvort heldur var
sunnanlands eða vestan. Pað var því ekki óeðlilegt þó að
mitt fólk minntist þess stundum, að sr. Porvaldurelsti hefði
setið norðar á Vestfjörðum.
Síðan þegar ég var orðin fullorðin og fór að lesa Barð-
strendíngabók og ýmsar sögur af vestfírskum sjósóknurum,
þá kannaðist ég við fjölmargt sem ég hafði heyrt í upp-
vextinunr, ekki aðeins í Barðastrandarsýslu, heldur einnig
norðar. Par komu svo margir við sögu, sjómenn, prestar og
annað fólk á Vestfjörðum. Síðan hef ég haft alveg sérstakar
taugar til Vestfjarða og mér finnst alltaf jafn gaman að
koma þangað."
- í Minjasafni Egíls Ólafssonar á Hnjóti í Örlygshöfn
getur að líta handaverk ömmu forsetans, Magdalenu Jón-
asdóttur, sem fýrr er getið...
„Já, þess sér vissulega stað á Hnjóti að föðurfólkið mitt
bjó þama í grenndínní. Par á safninu er ýmislegt úr Sauð-
lauksdal og margt til minningar um afa minn og ömmu."
- Arið 1983 kom forseti íslands í opinbera heimsókn til
Vestfjarða. Heimsóknir forsetans rífa fólkið upp úr daglegu
fari, menn staldra við, skynja þjóðemi sitt skýrar en
endranær, fínna til samstöðu og samhygðar. Heímsókn
forseta íslands til Vestfjarða fyrir ellefu árum er mörgum
minnísstæð. Og svo hefur Vigdís Finnbogadóttir stundum
komíð vestur þess utan...
„Já, þessi ferð var ákaflega skemmtileg. Fað er svo margt
sem ég man úr þeírri heimsókn. Hún er mér ekkí síst
minnisverð vegna þess, að ég varað koma á slóðirsem mér
þykir gaman að heímsækja. Og - veistu nú nokkuð - ég
var að koma til þess að gróðursetja tré, þar sem enginn trúðí
að tré myndu nokkum tímann vaxa! Ég fann hvemíg bæði
seiglan í mér og seiglan í Vestfirðíngum varð að yfirvinna
vantrúna á það að nokkuð gæti vaxið á Vestfjörðum. Og
síðan höfum við margsannað að þar getur ýmislegt vaxíð!
Ég hafði mjög gaman af börnunum. Pau sögðu: „Svo deyr
tréð í vetur." Ég svaraði: „Pá verðum við að gróðursetja nýtt
tré. bað kemur alltaf eitthvað í stað þess sem fellur."
Önnur börn sögðu: „Kindurnar koma og éta tréð." En ég
sagðí: „Pá verður að gróðursetja annað tré. Alltaf verður
nýtt að koma í staðinn til að vaxa upp í Iandinu, hvort sem
það er mannvera eða gróður."
Ég hef hitt sum af þessum bömum seinna. Ég hef hítt þau
sem unglinga og við aðrar aðstæður og þau hafa rifjað þetta
upp með mér. Þau muna þetta enn. Pau hafa sagt mér að
þau hafi aldrei hugsað út í þessa hluti áður. Og kannski er
þetta eínmitt sú gróðursetníng sem mestu skiptir - gróður-
setning hugarfarsins hjá æskunní.
Mér finnst ég muna flest frá þessari ferð mínní í smáat-
riðum. Ég man þegar ég skoðaði, undir góðri leiðsögn,
gömlu húsin í Neðstakaupstað. Ég man þegar ég talaði í
hundrað ára gamlan síma Ama Jónssonar faktors hjá As-
geirsverslun. Ég man eftir svipnum á fólkinu. Ég man eftir
handaböndum fólksins, þéttingsföstum handtökum vest-
firskra sjómanna...
Ekkert veit ég skemmtílegra en að ganga um ísafjarðar-
kaupstað. Ég hef stöku sinnum verið stödd þar sem
„huldukona", án þess að menn vissu almennt að ég væri í
bænum. Mér fínnst afar gaman að ganga niður Eyrina og
finna þar iðandi mannlífið, inní í frystihúsunum, úti á göt-
unum...
Mér þykir vænt um Vestfirði.
Frá öllum heimsóknum mínum í byggðir landsins er það
einmitt viðmót fólksins sem ég man best, hversu gaman það
er að spjalla við fólkið í landinu. Qildi þessara heimsókna
er ekki síst í því fólgið, að þær verða tilefni til þess að fólk
kemur saman. Fað er svo gaman að vera saman! Qáðu að
því, að þarna er fólk komið í sparifötin, komið í hátíðarskap,
þetta er dagamunur, eitthvað öðruvísi en venjulega. Ég veit
reyndar ekki hversu mikið þessar heimsóknir skilja eftir í
hugum fullorðna fólksins, en börnin muna eftir þeim. Pað
finn ég þegar ungt fólk er að koma til mín og talar um það
sem okkur fór á milli fyrir kannskí áratug eða meira. Pað
sýnir mér að þetta er einhvers virði fyrir upprennandi kyn-
slóð.
Á þessum hátíðastundum fer fólk alltaf að tíunda fram-
farir í héraði. Nú eru einmitt 50 ár liðin frá lýðveldis-
stofnun. íslenska þjóðin hefur unnið þrekvirki á þeim
tíma. Auðvitað hafa þessi þrekvirki veríð unnin í ótal-
mörgum litlum áföngum. Eitt af því skemmtilegasta í
heímsóknum mínum um landið finnst mér þegar
framámenn standa upp og segja frá framfaramálum
byggðarlagsins. Bá horfi ég á fólkið, sem er að hlusta
eins og ég, og ég sé að það hefur líklega ekki hugsað út
í þetta nýlega - það er búið að klára sundlaugina, lokið
er endurbyggingu gamalla húsa, íþróttahúsið er risið -
fólk hefur eínhvem veginn ekkí leitt hugann að því að
áfanganum er endanlega náð. En þegar þetta er allt
komið saman, þá lyftir það héraðinu - í hugum fólksins
sjálfs. Að korna í opinbera heimsókn er líkt því að halda
afmæli. Fá eru rifjaðar upp minningar, farið með kveð-
skap, minnst traustra og góðra manna, karla og kvenna,
sem lifað hafa á svæðinu. Pað styrkir tengslin milli for-
tíðar og nútíðar, þegar einhver kemur með þessum hætti
að utan inn í lítið samfélag. Lítið - það er nú reyndar
afstætt. Par sem fólk býr við hafið er mikið samfélag,
dramatískt, áhrifamíkíð, þótt það kunní að vera fá-
mennt. Sambýlið við hafið..."
- Skeytið fræga frá Quðbjarti ÍS...
„Ég þarf nú kannski ekki að rifja það upp, að árið 1980
var ég mjög hvött til þess að gefa kost á mér við for-
setakjör. Eins og skiljanlegt má vera var ég mjög hikandi
í því máli. Ég áttaði mig ekki alveg á því hvað menn
sæju í mér til að gera mig að sínum frambjóðanda. Því
auðvitað var ég á þeím tíma frambjóðandi ákveðinna
aðilja í þjóðfélaginu. En skeytíð frá þeim Quðbjarts-
mönnum, það var svo einstakt, það var svo óvenjulegt
ogfallegt. Mikiðþótti mérvæntum þaðskeyti! Æsíðan
fylgíst ég með því hvar Quðbjartur er og hvemig honum
vegnar. Reyndar fylgist ég með Quðbjörginní líka!
Einhvern veginn er það mér ósjálfrátt að fylgjast mjög
með Vestfjörðum og lífinu þar."
Talið berst að breytingum á samfélaginu, sífellt örari
og hraðari breytingum, ólíkt því sem var hér áður fyrr,
þegar samfélagið var kyrrstætt. Sumum stendur stuggur
af þessum breytingum...
„Víð ráðum nú lítið við breytingarnar. Pær koma
flestar að utan. Ég held að við séum sérstaklega leikin í
því, íslendingar, að laga okkur að þessum breytingum.
Við erum svo nýjungagjörn, við hlaupum kannski
stundum eftir nýjungunum áður en við athugum hvort