Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2008, Blaðsíða 99

Áhrifa upplýsingarinnar gætti á hinn bóginn mun skýrar í sterkri fram-
faratrú sem skín í gegnum ræðuna og kemur einkum fram í því að Tómas
leit svo á að skilningur manna á orði Guðs héldist í hendur við aukna
almenna þekkingu og vísindalegar framfarir. Þetta ásamt hinni einörðu
ákvörðun Tómasar að leggja orð Guðs til grundvallar í öllu starfi sínu varpar
ljósi á stöðu hans á mótum tveggja tíma. Hann virðist hafa verið biblíufastur
rétttrúnaðarguðfræðingur sem mótaður var af upplýstri söguhyggju.
Þótt hér hafi verið lögð áhersla á að sýna fram á að guðfræði Tómasar
Sæmundssonar rísi undir nafni sem 19. aldar rétttrúnaður skal á það fallist
að hugtakið kirkjustefna geti einnig gagnast í þessu efni. Kirkjan og söfn-
uðurinn gegndu til dæmis veigamiklu hlutverki í guðfræði Tómasar. Einnig
ber að athuga að hugtökin nýrétttrúnaður og kirkjustefna útiloka ekki hvort
annað heldur geta bæði átt við en vísa þá hvort til sinnar áttar eins og drepið
var á hér að framan.
KirkjuskilningurTómasar og afstaða til tilhögunar kirkjulegs lífs og starfs
er athygli verð. A þessu sviði hafði Tómas mjög mótaðar skoðanir og féll
hann í þessu efni undir þann flokk kirkjumanna sem nú á dögum kallast
lágkirkjulegur. Kemur þetta hvað best fram í afstöðu hans til kirkjusiða. Er
hér ugglaust að finna áhrif frá hinni miklu Evrópuferð hans þar sem hann
komst í nánari kynni við bæði rómversk-kaþólsku kirkjuna og þá reform-
ertu. Vakti sú reynsla hann sýnilega til gagnrýni á hinni fyrrnefndu á sama
tíma og hann hreifst af hinni síðarnefndu. Virðist þar vera að finna skýr-
ingar á þeim strangleika ef ekki ofstæki sem Torfi K. Stefánsson Hjaltalín
telur sig skynja hjá Tómasi.
Við þá skýringu er því þó við að bæta að einhvers staðar hefur höfundur
þessarar greinar rekist á þá lýsingu á Tómasi að hann hafi verið „ólmur“
maður. Ekki er að vita hvort það merki að hann hafi verið stressaður,
manískur eða aðeins eldhugi. Þetta persónueinkenni, af hvaða rót sem það
kann að hafa verið runnið, kemur augljóslega fram í aðfararæðu hans þótt
ekki þurfi að skoða það sem merki um ofstæki.
97