Jökull - 01.12.1964, Page 17

sig jökulýtur (sbr. 1. mynd), sem sums staðar,
einkum á Kringilsárrana, mynda háa hryggi,
svo gróðursœla, sem tún vœri. (3. og 4. mynd).
Þessar grasi grónu jökulýtur nefnast Hraukar.
Viðast eru þessir hraukar frá hlaupi Bruar-
jökuls 1890, en finna má eldri hrauka, frá
hlaupi jökulsins 1810. Einn slikur er Útigöngu-
haus við Jökulkvisl (sbr. 1. mynd). Virðist Brú-
arjökull heildarlega séð hafa náð nokkuð svip-
aðri útbreiðslu í báðum þessum hlaupum.
Haustið 1962 dvaldist ég nokkra daga á
Kringilsárrana i fylgd með þrófessorunum Kristni
Stefánssyni og Snorra Hallgrimssyni, sem voru
þar að athuga sjúkleika í hreindýrum. Þá gróf
ég gryfju rétt framan við Hrauka (3.-6. mynd).
Þar var að finna meðal öskulaga Oreefajökuls-
ösku frá 1362, Hekluöshuna Hs, sem er 2800
ára, og Hi, sem er 4000 ára. Þetta jarðvegs-
snið og önnur, sem mœld voru vestan Kringils-
ár og Sauðár, sanna, að aldrei. siðan isaldar-
jökla leysti hefur Brúarjökull náð jafnmikilli
útbreiðslu og eftir hlauþin 1810 og 1890.
í júli 1964 tók ég þátt í leiðangri Jöklarann-
sóknafélagsins til Brúarjökuls og Snæfells. Þá
gafst mér takifœri til að athuga öskulög á Snœ-
fellssvœðinu. Austan i Sncefelli er skálarjökull,
brattur, sem hér er nefndur Hálsajökull (7. og
8. mynd). Framan við hann eru þveröldur, lítt
grónar, og framan i þeim svartur klettur, sem
hrunið hefur úr Snœfelli. Um 150 m neðar er
þverálda, eldri miklu, Samanburður á sniði,
sem grafið var gegnum jarðvegslög hennar (Cf
18a á 5. mynd), og öðrum sniðum á Snœfells-
svœðinu (Cf 17 og Cf 18b) sannar, að þveralda
þessi er meir en helmingi eldri en Orcefajökuls-
askan frá 1362, en að öllum Ukindum miklu
yngri en svo, að hún geti verið frá ísaldarlok-
um. Er liklegast, að þveraldan hafi myndazt á
kuldaskeiði því, sem hófst um 600 f. Kr. og sjá
má merki um í flestum mómýrum landsins. A
þessu kuldaskeiði virðast einnig nokkrir af
skriðjöklum Örcefajökuls, svo sem Kviárjökull
og Svinafellsjökull, hafa náð mestri útbreiðslu.
sinni siðan i isaldarlok, en breiðjöklar þeir, er
ganga suður úr Vatnajökli, svo sem. Breiðamerk-
urjökull og Skeiðárjökull, hafa, eins og Brúar-
jökull, náð mestri útbreiðslu siðustu aldirnar.
Eðlilegust skýring á þessu er sú, að á póst-
glasíala hlýviðrisskeiðinu hafi þessir flötu jökl-
ar rýrnað hlutfallslega miklu meir en bröttu.
jöklarnir á Sjicefelli og örcefajökli og að kulcla-
skeiðið i byrjun járnaldar hafi ekki verið nógu
langt til þess að þeir þá nceðu sinni mestu út-
breiðslu, en hins vegar ?icegilega langt lil þess
að bröttu jöklarnir nceðu henni. Hefur þvi ein-
hver hluti þessa kuldaskeiðs shapað jöklum betri
vaxtarskilyrði (verið kaldari eða rakari cða
hvort tveggja) heldur en kuldaskeið síðustu
alda, en aftur hefur tekið að hlýna áður en
stóru, flötu jöklarnir höfðu náð mestu út-
breiðslu sinni.
JOKULL 1964
75