Feykir - 18.12.1991, Blaðsíða 14

14 FEYKIR 45/1991
„Aldrei skal ég í vegavinnu framar"
Frásögn Hafsteins Sigurbjarnarsonar fyrrum vegaverkstjóra af
vegagerð í Vestur-Húnavatnssýslu fyrr á öldinni
Kúskur með hest og kerru í vegavinnu á Öxnadalsheiði.
Ljósm.: Héraðsskjalasafn Skagfirðinga.
að var um níundu
helgi að bændur fyrir
Múlanum höfðu komið sér
saman um það að smala
heimalönd sín til að marka
og rýja geldfé. Ragnar
Ólafsson þurfti að fá sig
lausan til þess að hjálpa til
við smölunina. Daníel var
nauðugt að sleppa honum af
typpinu (en svo nefndist
útmokstur malarinnar á
veginum). Nú kemur hann til
mín óvanalega mjúkur á
manninn og segir: ”Þú ættir
Hafsteinn minn að gera
mönnunum skömm til, sem
ég rak af typpinu um daginn
og sýna dugnað þinn við að
moka úr mölinni á morgun.
Ragnar er að fara í smölun.”
Ég sagði honum að ég gæti
það ekki. Bæði gæti ég ekki
gert verkið, svo að honum
líkaði, og annað það að ég
hefði ekki undan kerrunum,
sem kæmu hver af annarri.
Hann lofar þá að vera með
mér og hjálpa mér. Þegar svo
var komið, þorði ég ekki að
neita því.
Daginn eftir fór Daníel
með mér til vinnunnar, sagði
mér aðferðina og hjálpaði
mér fram að matartíma. Eftir
það kom hann ekki strax og
ég var kominn í svitabað,
þegar hann kom. Var hann
annað slagið til kvölds.
Ragnar kom um kvöldið, og
taldi ég víst að hann tæki við
sínu starfi aftur. I stað þess
skipar Daníel mér að fara á
typpið aftur. Ég fór að
andmæla því og sagði að
hann hefði sagt í gær að ég
ætti bara að vinna þarna einn
dag. Daníel varð þá hörku-
vondur og skipaði mér að
fara.
Búið var að borga
einu sinni út kaup, og voru
margir kauptaxtarnir. Mis-
munaði Daníel kaup eftir því
hvernig honum fannst menn
vinna, og voru menn misjafn-
lega ánægðir. Kaup fullorð-
inna manna var frá tveimur
krónum og sextíu aurum upp
í þrjár krónur og tuttugu
aura á dag. Lægstur var
Sveinbjörn Jónsson, sá sem
braut skóflumar. Kaup kúska
var tvær krónur og fimmtíu
aurar.
Ekki var neinn sérstakur
hestasmali. Áttu kúskarnir
að skiptast á um það að ná
hestunum, sem áttu að vera
komnir í grús með aktygjum
og kerrum á mínútunni,
þegar byrja átti að vinna.
Hestunum féll illa haginn.og
voru allir óhagvanir og því
ókyrrir í haga, og tók því
nokkurn tíma að ná þeim.
Varð því hestasmalinn að
vakna rúmum klukkutíma
fyrr en aðrir. Skipt var um
hesta, þegar borðaður var
morgunmatur, og unnu því
hestarnir þrjá tíma annan
daginn en sjö tíma hinn
daginn. Þegar borðaður var
miðdegismatur (var þrímælt),
var hestunum sleppt með
aktygjum haftlausum á meðan
borðað var. Áttu þá kúskarnir
að ná þeim til skiptis í
matartímanum og setja þá
fyrir kerrurnar, svo að allt
væri til, þegar kallið kom.
Vegna slæmra hrossahaga
voru hestarnir rásgjarnir í
haga, ekki síst þegar þeim
var sleppt haftlausum. Hafði
því sá kúskur, sem sótti
hrossin, ekki nema fjörutíu
mínútur til matar.
ú var bætt við kúski
í minn stað. Það var
unglingspiltur frá Kamps-
hóli í Víðidal, sem hét Björn
Konráðsson. Hann var ári
eldri en ég. Daníel kom
nokkrum sinnum til mín á
typpinu, og var nú gamli
svipurinn á honum. Þessi
hörku-þóttasvipur kominn á
hann sem fyrr. Ekkert talaði
hann við mig. Án efa hefur
hann séð að ég var honum
reiður. Ég kepptist við eins
og ég gat og hafði þó varla
undan kerrunum, sem komu
hver af annarri. Mér varð
hugsað til orða móður
minnar, þegar hún var að
reyna að hafa mig ofan af því
að sækja um vegavinnuna.
Hefði ég haft von um
vinnumannsstöðu þennan dag,
hefði ég verið fljótur að taka
henni. Ég var líka farinn að
finna mun á fæðinu frá
Syðsta-hvammi og því, sem
ég hafði í þessar sjálfsmennsku,
sem aldrei var annað en
rúgbrauð og mjólk. En ekki
var við neinn að sakast nema
sjálfan mig. Og reyndi ég að
sætta mig við það, sem á mig
var lagt. Ekki átti Daníel
neitt við mælingar þennan
dag, og taldi ég víst að nú
væri ég þó laus við það
verkið, og gæti þá stundina
verið í félagsskap með hinum
strákunum.
^íæsta kvöld segir
Daníel: ”Komdu að hjálpa
mér að mæla.” Það sat í mér
reiðin frá deginum áður, svo
að ég sagði: ”Ég er alveg
nógu þreyttur.” Daníel gekk
þá út úr tjaldinu, án þess að
svara. Ég þorði ekki annað
en fara á eftir honum', og
vorum við rúman klukku-
tíma að mæla.
Um tíundu helgi var
borgað út kaup. Voru margir
óánægðir með sitt kaup.
Kölluðu sumir þetta lúsaleit,
að gera fimm til tíu aura mun
á kaupi manna yfir allan
daginn. Dagkaupið var yfir-
leitt tvær krónur og níutíu
aurar til þrjár krónur og tíu
aurar. Við þessa útborgun
varð sú breyting á að
Skarphéðinn Bjarnason, sem
áður hafði hæsta kaupið,
varð að gera sér að góðu að
bera jafnt kaup og Ragnar
Ólafsson typpmeistari, eins
og hann var kallaður, eða
þrjá krónur og tuttugu aura.
Þó var það öllu þungbærara
að sjá nafn Líndals Jónas-
sonar með þrjár krónur
tuttugu og fimm aura á dag.
En allir kenndu í brjósti um
vertshúshaldarann, sem hafði
aðeins tvær krónur og sextíu
aura á dag, eða réttum tíu
aurum hærra kaup á dag en
kúskarnir, þegar það bættist
líka við að hann var í eyrum
Daníels sem mállaus útlend-
ingur. Þegar hann sagði:”Mé
didi da anodi hadd að hafa
eddi daup á við dáda dabba.”
Þýðingin erþessi: ”Mérþykir
það andskoti hart að hafa
ekki kaup á við stráka
tappa.” Með þessum orðum
átti Sveinbjörn við kaup
mitt, sem hækkaði í tvær
krónur sjötíu og fimm aura
eftir að ég kom á typpið. En
hvað var verið að hreykja
þessum Líndal Jónassyni
svona hátt? Það skildi
Skarphéðinn Bjarnason ekki.
Líndal Jónasson var bróðir
Guðmundar Jónassonar í
Lækjarkoti, síðasta heiðar-
bóndans á Víðidalsheiði.
En fyrir hvað fékk
Líndal hæsta kaupið? Hann
vann við vegagerðina allt
sumarið sama verkið. Hann
stóð í vegarskurðinum og
stakk hnausa og henti þeim á
skóflunni upp í veginn. Ekki
á sama hátt og aðrir menn,
með fætinum. Heldur stakk
hann hnausinn fram fyrirsig
með handafli. Og það enga
smáhnausa, sem hann var
ekki lengi að losa og koma
frá sér jafnt að kveldi sem
morgni. Slík afköst voru
meiri en ég hef séð um mína
daga. En kaupsmunurinn
aðeins fimm aurar.
Eftir að ég kom typpið
krafðist Daníel þess af kúsk-
unum að þeir lyftu kerrunum
upp að framan, þegar hvolft
var úr þeim, og átti ég að
standa aftan á kerrunum til
þess að létta þeim átakið.
Þetta var sumum ofraun, þar
sem kerrurnar voru allfram-
þungar. Þær vorugaflalausar
og mokað í þær eins og
komst. Á leiðinni vildi
hristast aftan úr þeim.
Tréskaft var neglt fremst á
hlið kerrunar, sem stóð það
langt fram að þægilegt var að
halda um það. Áttu kúskamir
þá að beygja sig það mikiðað
þeir kæmu öxlinni undir
skaftendann, og með því
létta átak handarinnar. Strák-
arnir voru misjafnlega sterkir
og harðir af sér. Varð ég því
oft að færa til í kerrunni, og
tafði það mig mikið við
úrmoksturinn. Kæmist Daníel
að því, skammaði hann bæði
mig og kúskana. Ég var
Daníel alltaf reiður fyrir að
plata mig að þessu verki, sem
ég var ekki maður til að
vinna, og notaði hvert
tækifæri til að munnhöggvast
við hann, þegar ég taldi mig
hafa á réttu að standa. Sagði
ég honum að ekki þýddi að
gera kröfu til meiri krafta en
kúskamir hefðu. Hann virtist
ekki reiðast mér, en sagði að
þetta væri helvítis linka í
strákunum.
E]kki mátti fara hæg-
asta fetið með hestana með
fullar kerrurnar. Hestarnir
áttu að kasta topp og brokka
og stökkva til baka. Þessum
reglum varð að fylgja, þó það
væri ekki mannúðleg með-
ferð á hrossunum. Aftur á
móti þótti öllum strákunum
gaman að standa í kerrunum
og styðjast við aktaumana og
fara sem hraðast.
Ég var búinn að vinna á
typpinu í röskan mánuð. Þá
gerðist það einn dag er við
vorum að borða miðdagsmat
að Daníel stendur upp, þegar
tuttugu mínútur eru eftir af
matartímanum og segir: ”Farðu
og sæktu akhestana.” Ég sagði:
”Það er ekki mitt verk.”
Hann verður öskuvondur og
skipar mér að fara. Ég var
búinn að hita mér kókó og
var að bíða eftir því að það
kólnaði í skálinni minni og