Morgunblaðið - 05.08.2015, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. ÁGÚST 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Forsetakosn-ingar farafram í
Bandaríkjunum eft-
ir 15 mánuði. Fjöl-
miðlar þar í landi
hafa í hálft ár látið
eins og kjördagur sé daginn eft-
ir. Það er auðvitað afrek að
halda slíkum dampi svo lengi.
Það er mikið undir og það
hjálpar að prófkjör flokkanna
tveggja eru fyrirferðarmikil og
aðdragandinn langur. Repúblik-
anaflokkurinn, sem vann síðustu
þingkosningar, telur sig eiga
möguleika á því að ná Hvíta hús-
inu úr höndum Demókrata. Sú
von ýtir undir framboð metn-
aðarfulls fólks og hafa 17 fram-
bjóðendur hafið opinbera bar-
áttu um að fá að vera í framboði
fyrir flokkinn á næsta ári. Skipt-
ar skoðanir eru um hvort þessi
fjöldi framboða styrki eða veiki
Repúblikanaflokkinn. Óneitan-
lega nær hann mikilli athygli en
ekki er endilega víst að hún sé
öll eftirsóknarverð.
Framboð auðmannsins
Donalds Trump þykir hafa
minnt á stemningu sem verður
eftir að minkur ber dyra í
hænsnabúinu. Trump fer mikinn
og er ekki vandlátur á efni eða
orðfæri. En með því hefur hann
ekki aðeins náð athygli, heldur
miklum stuðningi, sem haldist
hefur lengur en fréttaskýrendur
töldu líklegt og fremur farið vax-
andi en hitt. Mótframbjóðendur
hans innan flokksins vona að
þegar Trump neyðist í málefna-
legar umræður við
þá, en sé ekki einn
með blaðamanna-
skara á eftir sér,
muni staðan lagast.
Demókratamegin
virtist allt með öðr-
um brag. Hillary Clinton var
fremur eins og að undirbúa krýn-
ingu sína sem forsetaframbjóð-
andi en vera í baráttu í prófkjöri
Demókrata. Hún hefur enn mikla
yfirburði á hugsanlega og yfir-
lýsta mótframbjóðendur í flokkn-
um. En þó hefur verulega dregið
úr þeim yfirburðum.
Þannig hefur stuðningur við
sósíalistann Bernie Sanders vax-
ið hraðar en nokkurn hefði grun-
að. Eyðing Hillary Clinton á
30.000 „persónulegum“ tölvu-
póstum úr tölvukerfum sem hún
rak heiman frá sér á meðan hún
var utanríkisráðherra hefur
skaðað trúverðugleika hennar
verulega. Sama er að segja um
auðsöfnun þeirra hjóna síðustu
árin. Þetta hefur leitt til þess að
nú eru taldar auknar líkur á að
Joe Biden varaforseti ákveði að
bjóða sig fram sem forsetaefni.
Aldur þessara helstu vonar-
peninga bandarískra stjórnmála
er eftirtektarverður. Bernie
Sanders verður 74 ára 8. septem-
ber. Donald Trump varð 69 ára
14. júní sl. Hillary verður 68 ára
26. október nk. og Joe Biden
verður 73 ára 20. nóvember nk.
Kannski gefur þetta unglingn-
um Jeb Bush (62 ára frá því í
febrúar) aukna möguleika á
kjöri.
Sviptingar eru í
framboðsmálum
vestra þótt langt sé
í kjördag}
Eru kosningar vestra
á morgun?
Í Morgunblaðinu ígær var þessi
frétt ein af mörgum
eftirtektarverðum:
„Heiki Maas, dóms-
málaráðherra
Þýskalands, rak í
dag Harald Range
ríkissaksóknara úr
embætti. Range hafði áður sakað
ráðherrann um að hafa óeðlileg
afskipti af rannsókn á máli sem
varðar þýska vefmiðilinn Netz-
politik.org.
Ríkissaksóknari hefur að und-
anförnu rannsakað hvort tveir
blaðamenn vefmiðilsins hafi
gerst sekir um landráð með því
að birta sérstök leyniskjöl um
starfsemi þýsku þjóðarörygg-
isstofnunarinnar. Fram kemur í
skjölunum að stofnunin hafi hug
á því að herða eftirlit sitt með
internetinu.
Málið hefur vakið mikla at-
hygli í Þýskalandi. Mótmæli
voru haldin þar sem ríkis-
saksóknari var sakaður um að
vega að tjáningarfrelsinu með
því að reyna að þagga niður í
rannsóknarblaðamönum.
Dómsmálaráðherrann til-
kynnti um fregnirnar á blaða-
mannafundi í dag.
Gildir uppsögnin frá
og með deginum í
dag. Range, sem er
67 ára gamall, átti
ekki að láta af emb-
ætti fyrr en á næsta
ári.“
Fyrstu viðbrögð
fjölmiðils eru að fagna því að hið
opinbera komist ekki upp með að
beita valdi sínu til að þagga nið-
ur í frjálsum fjölmiðlum. Að vísu
er nýlegt íslenskt dæmi til um að
sumir fjölmiðlar þar láta stjórn-
málalegan rétttrúnað sinn ráða
afstöðu sinni til þess þáttar, sem
í öðrum tilvikum væri talinn heil-
agur, þegar „litlir símamenn“ af
öðru sauðahúsi ættu í hlut.
En fréttin frá Þýskalandi er
athyglisverð frá íslensku sjón-
armiði af annarri ástæðu. Hún er
sú að dómsmálaráðherra
ákveður, með samþykki kanslara
Þýskalands, að vísa ríkis-
saksóknaranum samstundis úr
embætti vegna ágreinings um
hvaða mál eigi að rannsaka og
hugsanlega beina til dómstóla. Á
Íslandi væri óhugsandi að sjálf-
stæðum ríkissaksóknara yrði
vikið frá af slíku tilefni.
Fréttir af brott-
rekstri þýska ríkis-
saksóknarans sýna
ólíkar stjórn-
skipulegar áherslur}
Merkilegur munur
Ó
tti er sterk tilfinning sem hefur
lifað með mannfólkinu í árþús-
undir. Þegar hætta steðjaði að
komust þeir forfeður okkar lífs
af sem hlupu umsvifalaust í skjól
– jafnvel þegar óttinn reyndist ástæðulaus.
Óttinn er lamandi. Þegar hann hefur náð fót-
festu reynist oft erfitt – ef ekki ómögulegt –
að bægja honum frá. Sköpunargáfa og rök-
hugsun víkja fyrir óttanum og þeir sem lifa
undir oki hans eru gjarnir á að loka sig af fyr-
ir umheiminum. Þeir verða þröngsýnir.
Þröngsýni, sá mikli löstur, er nefnilega fylgi-
fiskur óttans.
Það má segja að óttinn hafi tekið völdin í
pólitískri umræðu. Óttinn við útlendinga, ótt-
inn við þá ókunnugu, óttinn við alla þá sem
eru öðruvísi. Það á ekki aðeins við hér á landi,
heldur um allan heim, sér í lagi í Evrópu.
Og alls staðar er til fólk sem nærist á þessum ótta.
Fólk sem kann að nota hann sér til framdráttar.
Stjórnmálamenn fara þar oft – því miður – fremstir í
flokki. Fjölmörg dæmi eru um að stjórnmálamenn hafi
gert út á ótta til að næla sér í atkvæði. „Útlendinga-
spilinu“ er gjarnan leikið út og á hátíðarstundum er talað
fjálglega um þjóðmenningu og reynt að höfða til þjóðern-
iskenndar kjósenda.
Við þekkjum umræðuna. Í vetur spurði einn þingmað-
ur hvort bakgrunnur allra múslíma sem búa hér á landi
hefði verið kannaður. Þegar hann var beðinn um að út-
skýra ummæli sín nánar sagðist hann aðeins
vilja „taka umræðuna“, hvað sem það svo þýðir.
Ákvörðun ríkisstjórnarinnar í síðasta mánuði
um að taka á móti fimmtíu stríðshrjáðum flótta-
mönnum í ár og á næsta ári vakti einnig hörð
viðbrögð. Fjölmargir, þar á meðal stjórn-
málamenn, spurðu hvort það væri forsvaran-
legt að taka á móti fólkinu á meðan margir Ís-
lendingar berðust í bökkum. Þeir sögðust vilja
„taka umræðuna“ um það. Hinir, sem voguðu
sér að gagnrýna málflutninginn, voru sakaðir
um að vega að tjáningarfrelsinu, eins undarlegt
og það kann að hljóma.
Fordómarnir eru víða. Með því að nýta sér
óttann hafa stjórnmálamenn ýtt undir þá. Hinir
óttaslegnu verða hræddir við hið óþekkta – al-
gerlega að ástæðulausu – og gleyma aðalatrið-
inu: að fólk er bara fólk. Við eigum að dæma
það að verðleikum, ekki þjóðerni, litarafti eða trú.
Við eigum að sjálfsögðu að leyfa þeim sem vilja að setj-
ast að hér á landi. Það auðgar ekki aðeins samfélagið okk-
ar, sem verður fjölbreyttara fyrir vikið, heldur opnar
augu okkar fyrir ólíkum siðum, hefðum og lífsviðhorfum.
Og þá er það auðvitað vel þekkt staðreynd að í opnum og
frjálsum samfélögum er velsældin jafnan mest, en einna
minnst í lokuðustu samfélögum heims.
Andúð sumra Íslendinga á fólki sem hefur unnið það
eitt til saka að fæðast á erlendri grundu er óskiljanleg.
Þessi þröngsýni þarf ekki endilega að vera sprottin af fá-
fræði, heldur ótta. Hann þarf að uppræta. kij@mbl.is
Kristinn Ingi
Jónsson
Ástæðulaus ótti
Pistill
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Enn berast fréttir af meintubarnaníði breskra stjórn-málaskörunga, en í þettasinn er um að ræða Edw-
ard Heath, sem var forsætisráðherra
1970-1974 og dó 2005. Svo háttsettur
leiðtogi hefur ekki fyrr verið bendl-
aður við slík mál. Margaret Thatcher
felldi Heath af leiðtogastóli Íhalds-
flokksins árið 1975. Árið 1973 samdi
Heath við Íslendinga um lausn
deilna um útfærslu fiskveiðilögsög-
unnar. Og árið 1967 var Heath gest-
ur á Pressuballinu, árlegum fagnaði
Blaðamannafélags Íslands.
Blaðið Telegraph skýrði frá því í
gær að maður á sjötugsaldri segði að
Heath hefði nauðgað sér árið 1961,
en þá var maðurinn 12 ára. Fram
kom einnig að maðurinn segðist hafa
verið beittur kynferðisofbeldi marg-
sinnis af hálfu föður síns og barna-
níðinga úr vinahópi hans. Hann hefði
fengið far hjá Heath, sem þá var
þingmaður, á A2-hraðbrautinni í
Kent. Heath hefði síðan nauðgað
honum í íbúð í Park Lane í London.
Fjórum árum síðar sagðist hann
hafa séð mynd af Heath og áttað sig
á hver hann væri. „Það skýrði margt
fyrir mér eins og það að enginn trúði
mér þegar ég sagði frá því sem gerð-
ist í London. Ég var kallaður lygari,
ég væri að ímynda mér þetta.“
Í fyrradag sagðist sjálfstæð rann-
sóknanefnd bresku lögreglunnar
vera að kanna ástæður þess að á tí-
unda áratugnum var hætt við ákæru
gegn konu sem rak hóruhús. Hún
mun hafa hótað að saka Heath um
barnaníð. Lögreglan í Wiltshire, þar
sem Heath átti hús, hvatti í gær fólk
sem áliti sig vera meðal fórnarlamba
Heaths til að gefa sig fram.
En hvernig maður var Edward
Heath? Hann var afburða tónlistar-
maður, lék á orgel og var mikill sigl-
ingakappi, talaði ensku með sér-
kennilegum yfirstéttarhreim sem
gert var grín að. Sjálfur sagðist hann
eitt sinn ekki skilja Liverpool-
mállýsku Bítlanna.
Samkynhneigður eða...
Heath var alræmdur fyrir
hryssingslega framkomu og jafnvel
dónaskap, margir sögðu hann ekki
geta spjallað við fólk um dægurmál.
Að sjálfsögðu fara þessir dómar þó
eftir því hvort um andstæðinga eða
aðdáendur í pólitík var að að ræða.
Heath var í raun aldrei við kven-
mann kenndur og gafst Kay Raven,
unnusta hans úr æsku, að lokum upp
á platónsku sambandi þeirra. Mun
hann hafa tekið því illa en sagði í sjón-
varpsviðtali árið 1998 að hann hefði í
mörg ár geymt mynd af henni. Mikið
var hvískrað um meinta samkyn-
hneigð hans alla tíð en sjálfur neitaði
hann ætíð að ræða slík persónuleg
mál. Menn eru yfirleitt á því að Heath
hafi verið mikill einfari sem átti til að
hunsa sessunaut sinn í veislu ef um
konu var að ræða.
Getum hefur verið leitt að því að
hneyksli sem varð þáverandi leiðtoga
Frjálslynda flokksins, Jeremy
Thorpe, að falli hafi hrætt Heath
mjög og hann ákveðið að reyna að
bæla niður samkynhneigð sína.
Thorpe var sakaður um að hafa látið
myrða fyrrverandi ástmann sinn.
Hann var sýknaður árið 1979 en
stjórnmálaferillinn var þegar á enda.
En Telegraph minnir einnig á að
þegar árið 1955 hafi íhaldsmaður í
borgarstjórn Lundúna sagt að leyni-
þjónustan, MI5, hefði varað Heath við
því að flækjast um á almennings-
salernum og reyna að tæla menn til
kynmaka. Borgarfulltrúinn, Brian
Coleman, hafði engar sannanir enda
MI5 þögul sem gröfin.
Mikill einfari og aldrei
við konu kenndur
AP
Gestgjafi Heath kom talsvert við íslenska sögu, en í desember 1973 náðist
samkomulag við hann um útfærslu fiskveiðilögsögu Íslands í 50 mílur. Hér
eru Ólafur Jóhannesson forsætisráðherra og Heath í Downing-stræti 10.
Margaret
Thatcher, sem
var ráðherra í
stjórn Heaths,
sigraði hann í
leiðtogakjöri
íhaldsmanna
1975. Sam-
skipti Heaths,
sem naut
einkum hylli
vinstriarms
flokksins og Evrópusambands-
sinna, við arftakann eru víð-
fræg. „Fýlan ótrúlega“ eins og
sú saga var nefnd. Hann hafnaði
öllum tilboðum um sæti í ríkis-
stjórn eða önnur há embætti,
þar á meðal stöðu fram-
kvæmdastjóra NATO. Að sögn
Thatcher gerði hann það með
afar ruddalegum hætti. Í 26 ár
var Heath óbreyttur þingmaður
og gagnrýndi hann Thatcher
stöðugt.
„Fýlan
ótrúlega“
ÓSÁTTUR VIÐ THATCHER
Margaret
Thatcher