Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2012, Blaðsíða 59

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 2. tbl. 88. árg. 2012 55
Ritrýnd fræðigrein
SCIENTIFIC PAPER
hjúkrunarfræðingur talað við mig og náð í lækni ef þeim hefur
fundist þörf á því.

UMRÆÐUR
Geðhvarfasjúkdómurinn hafði greinileg og djúpstæð áhrif
á líf þátttakenda og margvíslega drauma og væntingar um
framtíðina. Konurnar þurftu jafnframt að leggja hart að sér við
að halda einkennum í skefjum. Í þessa rannsókn voru valdir
þátttakendur sem höfðu sjúkdóm sem nokkuð gott jafnvægi
var á. Engu að síður höfðu konurnar búið við alvarleg veikindi.
Þannig einkenndi mikil vanlíðan þunglyndið sem konurnar
höfðu margoft reynt, sem og örlyndið sem byrjaði gjarna með
vellíðan og umbreyttist í andhverfu sína þegar örlyndissveiflur
náðu hámarki. Langur aðdragandi var að sjúkdómsgreiningu
en greiningin skipti konurnar sköpum því þá hófu þær fyrir
alvöru að takast á við sjúkdóminn og öðluðust smám saman
þekkingu og innsæi sem á sér hliðstæðu í öðrum rannsóknum
(Mansell o.fl., 2010; Russell og Browne, 2005). Þátttakendur
lýstu svipuðum aðferðum til að draga úr eða halda sér
einkennalausum og fram hefur komið annars staðar (Murray
o.fl., 2011; Russell og Browne, 2005). Þegar byrjunareinkenni
örlyndis eða þunglyndis gera vart við sig breyta konurnar
lyfjaskömmtum og leita aðstoðar í heilbrigðiskerfinu (Russell
og Browne, 2005). Í rannsókn Goossens o.fl. (2010) kom
fram að sumir gátu greint vísbendingar um að oflæti væru í
uppsiglingu með breytingu á atorku, svefni og félagslegri virkni
annars vegar og hins vegar í breytingum á hugsun, geðslagi,
atorku, félagslegri virkni og svefni þegar þunglyndi gerði vart
við sig. Slíka árvekni mátti einnig greina meðal þátttakendanna
í þessari rannsókn. Árvekni meðal fólks með geðhvörf hefur
verið tengd gerð aðgerðaráætlunar þar sem fram kemur hvað
skuli taka til bragðs ef viðkomandi einstaklingur eða fjölskylda
greinir forboðaeinkenni (Perry o.fl., 1999). Í þessari rannsókn
lögðu konurnar áherslu á nauðsyn þess að fjölskyldan tæki
til sinna ráða þegar hún greindi fyrstu einkenni versnunar hjá
þeim en fram hefur komið að makar taka það hlutverk gjarna
að sér (van der Voort o.fl., 2009).
Mikil vanlíðan tengdist aukaverkunum geðlyfjanna og skertri
sjálfsmynd og lýstu konurnar því hvernig lakara útlit og líðan
hafði áhrif á sjálfstraust þeirra. Þrátt fyrir þetta héldu konurnar
áfram notkun geðlyfjanna. Fram hefur komið að fólk, sem
ekki fylgir lyfjameðferð, hefur fengið slæmar aukaverkanir af
þeim og telur að regluleg lyfjainntaka geti haft skaðleg áhrif í
framtíðinni (Clatworthy o.fl., 2007). Slíkt kom ekki fram í þessari
rannsókn og gæti skýrt, meðal annars, hversu miklum tökum
konurnar höfðu náð á einkennum sjúkdómsins.
Líkt og í öðrum rannsóknum beittu konurnar ýmsum öðrum
leiðum en lyfjainntöku til að lifa farsællega með sjúkdómnum
(Jönsson o.fl., 2008; Mansell o.fl., 2010; Murray o.fl.,
2011; Russell og Browne, 2005). Má þar nefna að draga
úr atvinnuþátttöku og félagslífi, stunda líkamsrækt og aðra
sjálfsrækt, sofa reglulega og forðast áreiti sem hugsanlega gætu
truflað nætursvefninn auk þess að sækja ráðgjöf og stuðning hjá
fagfólki og stuðningshópum. Þessu til viðbótar lögðu konurnar
áherslu á heilsusamlegt mataræði, enga eða takmarkaða
áfengis- og kaffidrykkju, hreyfingu, samvistir með sínum nánustu
ásamt því að halda vöku sinni gagnvart einkennum.
Geðsjúkdómurinn hafði haft víðtæk áhrif á fjölskyldutengsl
kvennanna bæði til góðs og til hins verra eins og einnig kom
fram hjá Maskill o.fl. (2010). Á veikindatímabilum líktu konurnar
samskiptum við fjölskyldur sínar við rústir einar. Þær lýstu
sektarkennd vegna hömlulausrar hegðunar en vegna hennar
urðu þær fyrir reiði og uppgjöf frá fjölskyldunni. Eftir á sýndu
konurnar þessum viðbrögðum fjölskyldunnar skilning þar sem
þeim fannst þau eðlileg miðað við það sem á undan hafði
gengið. Fjölskyldan var nánasti stuðningsaðili kvennanna
og tók virkan þátt í að hafa hemil á sjúkdómnum (Jönsson
o.fl., 2011; Maskill o.fl., 2010; Tranvåg og Kristoffersen,
2008; van der Voort o.fl., 2009). Hjá fólki með geðhvörf er
sterkt tengslanet, einkum við fjölskyldu, eitt meginatriði þess
að lifa farsællega með sjúkdómnum (Mansell o.fl., 2010).
Þessi staðreynd endurspeglast í vaxandi áherslu á samvinnu
heilbrigðisstarfsmanna við fjölskyldur, ekki einungis til að
efla velferð þeirra sem bera sjúkdóminn heldur einnig velferð
fjölskyldnanna (Sanchez-Moreno o.fl., 2009).
Vegna fordóma í samfélaginu veltu konurnar vöngum yfir
því hvernig og hve ítarlega þær ættu að ræða veikindi sín á
vinnustað og við vini og vandamenn. Þátttakendur í rannsókn
Michalak o.fl. (2006) líktu veikindunum við hræðilegt leyndarmál
vegna þeirra fordóma sem þeir töldu sig verða fyrir. Auk þess
fundu konurnar fyrir eigin fordómum sem þær þurftu að takast
á við líkt og Michalak og félagar (2011) skýra frá.
Innlagnir á geðdeild voru óhjákvæmilegar. Við innlögn var líf
kvennanna í molum líkt og splundrað púsluspil og tilgangur
legunnar meðal annars að púsla lífinu saman á ný. Árangursrík
aðstoð fólst í hlýju og umhyggju starfsfólks og frumkvæði
þess að samskiptum. Þörf fyrir skilning starfsfólks, viðtöl og
margvíslegar upplýsingar fyrir konurnar sjálfar og fjölskyldur
þeirra voru nauðsynlegar líkt og víðar hefur komið fram
(Tranvåg og Kristoffersen, 2008). Jafnframt skipti það konurnar
miklu máli að skoðanir þeirra væru virtar og samráð haft við
þær um meðferð (Maxwell, 2010).
LOKAORÐ
Þessi rannsókn lýsir reynslu kvenna sem höfðu öðlast gott
innsæi í veikindi sín, bjuggu ekki við aðra langvinna sjúkdóma
og höfðu fundið sér árangursríkar leiðir til að takast á við
geðhvörfin. Mikilvægt er að rannsaka frekar ekki einungis
reynslu kvenna heldur einnig karla með tilliti til hugsanlegs
kynbundins munar á reynslunni. Geðhvörf geta verið flókinn
og erfiður langvinnur sjúkdómur sem gerir kröfur til þess að
einstaklingarnir og fjölskyldur þeirra haldi vöku sinni til að
sporna gegn því að einkenni komi aftur fram ásamt því að takast
á við þau sem láta á sér kræla. Sjúkdómurinn hafði kallað fram
grundvallarbreytingar á daglegu lífi sem og fjölskyldutengslum,
atvinnuþátttöku og samfélagslegri virkni. Engu að síður litu
þátttakendur ekki á sig sem sjúklinga. Þeir efldu eigið heilsufar