Morgunblaðið - 25.09.2015, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. SEPTEMBER 2015
Súrsætt Bitarnir geta verið súrir eða sætir í lífinu líkt og svipbrigði eplanna bera með sér, annað er glaðhlakkalegt en hitt heldur súrt á svip. Sumir þurfa að bíta í það súra epli og sætta sig við mótlæti.
RAX
Hér á landi ríkir tvíhyggja um
lán og endurgreiðslu þeirra.
Flestum finnst rétt að ef lánið er
endurgreitt í sömu krónutölu,
jafnvel áratugum síðar, séu það
full skil ef króna kemur fyrir
krónu. Því er haldið fram að ef
raunvirði kemur sem gagngjald,
þá sé um okur að ræða. Flestum
er um megn að sjá og skilja að
krónan hefur rýrnað stöðugt frá
dögum Krists.
Hví er farið svo langt aftur? Vegna þess að í
fornum heimildum þegar góðmálmar voru
gjaldmiðill var tekist á um gæði málmsins.
Gull var drýgt með kopar og silfur með tini.
Arkímedes vó málm í andrúmslofti og aftur í
vatni og notaði mismunandi vægi til að reikna
út eðlisþyngd málmsins. Útþynning góðmálma
er álíka og að minnka verðgildi krónu með
verðbólguaðgerðum. Sem kunnugt er hefur
gull skírleika sinn frá sólinni en silfur hefur
aðeins ljós frá tunglinu.
Það þykir ekki mjög siðlegt að greiða skuld
með sviknum málmi. Hópar fólks á Íslandi
telja það samt fullkomlega eðlilegt að greiða
skuld með svikinni krónu.
Leiðrétting og hamingja
Vöxtum af fjárskuldbindingum er að hluta
til ætlað að leiðrétta fyrir verðrýrnun gjald-
miðils. Þeim er einnig ætlað að bæta fyrir
frestun neyslu og hamingju. Hver sá sem vill
flýta hamingju sinni er jafnframt að fresta
hamingju einhvers annars þegar lán er tekið.
Er nokkuð óeðlilegt þó að greitt sé gjald fyrir
það? Vextir eru einnig teknir vegna óvissu um
hvort lántaki endurgreiðir sitt lán. Þeir eru
eins konar tryggingariðgjald, sem kann að
vera mismunandi hátt vegna þeirrar áhættu
sem í einstöku útláni felst. Kann það að byggj-
ast á sögulegri reynslu af lánaviðskiptum.
Þessir þættir allir ráða því sem birtist á
greiðsluseðlum og heitir þar vextir.
Einhver kann að segja að vaxtataka sé okur,
með því sé verið að notfæra sér neyð og bág-
indi. Það kann að vera í einhverjum tilfellum.
Þeir sem hæst tala í þeim efnum telja að pen-
ingalán eigi að vera frjáls gæði, rétt eins og
andrúmsloft. Þeir gleyma því að lántaka eins
er tímabundin fórn annars.
Efnahagsstjórn
Þá er einnig vert að líta til efnahagsstjórnar
í hverju landi. Mikill fjárlagahalli veldur því að
öðru jöfnu að vextir verða háir. Stafar það af
tvennu; að raunvextir verða háir vegna eft-
irspurnar eftir lánsfé, og því að fylgifiskur
fylgja skuldsetningu íslenskra banka. Helstu
gjaldmiðlar í þeim lánaviðskiptum eru Banda-
ríkjadalur, evra og svissneskur franki. Þau
fyrirtæki telja að með einfaldri lánastýringu
nái þau að lækka fjármagnskostnað sinn um
2-3 prósentustig og losna þar með við þann
óvissuþátt sem fylgir krónunni. Það er víst
óheimilt að nefna þá snöru í hengds manns
húsi að einstaklingar taki erlend lán vegna
þeirra hremminga sem einhverjir telja sig
hafa orðið fyrir í kjölfar falls íslensku bank-
anna og gengisfalls íslenskrar krónu í kjölfar-
ið. Þó er alls ekki séð fyrir endann á þeim við-
skiptum því að verulegur hluti lánstímans er
eftir. Við mat á hagkvæmni erlendra lána
verður að bera þau saman við aðra kosti sem í
boði voru.
Draumur
Skáldið orti eitt sinn um að í draumi manns-
ins væri fall hans falið. Ljóðformið er á engan
hátt nýstárlegt en hugsunin í ljóðinu er það.
Í draumi sérhvers manns er fall hans falið.
Þú ferðast gegnum dimman kynjaskóg
af blekkingum, sem brjóst þitt hefur alið
á bak við veruleikans köldu ró.
Þinn draumur býr þeim mikla mætti yfir
að mynda sjálfstætt líf, sem ógnar þér.
Hann vex á milli þín og þess, sem lifir,
og þó er engum ljóst, hvað milli ber.
Gegn þinni líkamsorku og andans mætti
og öndvert þinni skoðun, reynslu og trú,
í dimmri þögn, með dularfullum hætti
rís draumsins bákn og jafnframt minnkar þú.
Og sjá, þú fellur fyrir draumi þínum
í fullkominni uppgjöf sigraðs manns.
Hann lykur um þig löngum armi sínum,
og loksins ert þú sjálfur draumur hans.
(Steinn Steinarr)
Vextir eru oftar en ekki hluti af draumi
manns. Í þeim draumaheimi eru einnig fast-
eignir, bílar og eftirsókn eftir vindi. Fyrst
skapaður draumur og svo er gengið honum á
vald. Hinn dimmi kynjaskógur blekkinga
stækkar og verður að bákni hið innra og nær
valdi á lífi. Og loks snýst allt við. Það sem
skapað var óx úr greipum og verður ofjarl.
fjárlagahalla er að öðru jöfnu
verðbólga. Traust stjórn efnahags-
mála leiðir til lágra vaxta. Svo
kemur þversögnin; fjárlagahalli í
Bandaríkjunum hefur haft í för
með sér erlendan greiðsluhalla,
sem mætt hefur verið með sölu
bandarískra ríkisskuldabréfa til
þeirra landa sem hafa haft afgang
á sínum utanríkisviðskiptum.
Stærstur hluti eigenda banda-
rískra ríkisskuldabréfa er í Kína,
Taívan og í Japan. Þessu er svipað
farið í Evrópu, en þar í löndum er
fjárlagahalli misjafn. Leiðir það til
þess að vextir í evrulöndum eru misjafnir þótt
einn sé gjaldmiðillinn. Þar við bætist að bæði
Seðlabanki Bandaríkjanna og Evrópski seðla-
bankinn hafa talið rétt að hafa stýrivexti lága
til að örva efnahagslíf, en sumir hafa talið það
ígildi þess að pissa í skó sinn, sér til hita.
Óvissa og óstöðugleiki
Óvissa og óstöðugleiki í efnahagsmálum hér
á landi hafa leitt til hárra vaxta og mikillar
eftirspurnar eftir lánsfé. Það gleymist nefni-
lega, að til að hægt sé að lána verður einhver
að spara. Sparnaður getur ekki orðið þvinguð
aðgerð. Annað er það að Ísland hefur ekki ver-
ið sæluland sparifjáreigenda, „save haven“,
eins og Bandaríkin eru fyrir Kyrrahafslöndin,
sem að framan eru talin. Það er í raun mjög
eftirsóknarvert að skulda á Íslandi vegna
vaxtabóta. Á sama hátt er það lítt eftirsókn-
arvert að spara vegna skattlagningar á
sparifé. Vaxtatekjur eru skattlagðar hjá ein-
staklingum og skuldir fjármálastofnana eru
skattlagðar. Greiðendur þeirra skatta eru ekki
fjármálastofnanir heldur viðskiptavinir þeirra.
Skattastefna stjórnvalda ein og sér veldur
háum vöxtum. Síðast en ekki síst er spurning
um hagkvæmni íslenskra fjármálafyrirtækja.
Hagkvæmni þeirra ræðst af vaxtamun og
þóknunum. Sennilega er vaxtamunur mikill á
Íslandi í samanburði við önnur lönd. Þann
vaxtamun greiða viðskiptavinir bankanna.
Það hefur verið þráspurt hví vextir séu „há-
ir“ á Íslandi. Er þá væntanlega átt við sam-
anburð við þau lönd sem að framan eru talin.
Fyrir því eru margar ástæður og flestar hverj-
ar taldar upp hér að framan, og því til við-
bótar má nefna óvissuna sem fylgir litlum
gjaldmiðli.
Fyrirtæki og vextir
Mörg stór fyrirtæki hafa ákveðið að nota
ekki innlend lán, en hafa þess í stað fjár-
magnað fjárfestingar sínar með erlendum lán-
um. Sum þeirra eiga bein og milliliðalaus við-
skipti við erlenda banka og losna þannig við
háa vexti í krónum og skattgreiðslum, sem
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Því er haldið fram að ef
raunvirði kemur sem gagn-
gjald, þá sé um okur að ræða.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur er alþingismaður.
Hví eru vextir „háir“
Sá mæti hæstaréttarlögmaður
Ragnar Aðalsteinsson skrifar grein
í Morgunblaðið í gær og nefnir
hana „Mun Hæstiréttur aldrei ná
strætó?“ Fjallar hann þar um þann
annmarka sem hann telur vera á
skipan réttarins, að þar sitji að
stærstum hluta karlar; einungis
ein kona sé meðal hinna níu fast-
skipuðu dómara. Verður ekki betur
séð en Ragnar telji þeim sem skip-
ar í dómaraembætti skylt að taka
konu úr hópi hæfra umsækjenda
fram yfir karlmann á þeirri for-
sendu einni að hún sé kona.
Ragnar vitnar til ákvæðis í 65.
gr. stjórnarskrárinnar, þar sem
kveðið er á um almenna jafnrétt-
isreglu. Síðari hluti greinarinnar
hljóðar svo: „Konur og karlar
skulu njóta jafns réttar í hví-
vetna.“ Verður hugleiðing Ragnars
ekki skilin öðru vísi en svo, að
hann telji þetta ákvæði fela í sér
heimild til að taka konu fram yfir
karlmann við skipun í embætti, ef
fleiri karlmenn sitja þar á fleti fyr-
ir.
Þetta sjónarmið fær að mínum
dómi ekki staðist. Mannréttindi,
eins og þau sem þarna er kveðið á
um, eru bundin við einstaklinga.
Slík réttindi verða ekki af þeim
tekin í þágu hópa manna sem falla
undir einhverja almenna skilgrein-
ingu, eins og til dæmis að vera
konur (eða karlar). Það brýtur því
í bága við þetta jafnréttisákvæði
að taka umsækjanda af kvenkyni
fram yfir annan af karlkyni af
þeirri ástæðu einni að um konu
ræðir. Sé það gert er ekki verið að
láta konur og karla „njóta jafns
réttar í hvívetna“, eins og skylt er
samkvæmt þessu stjórnarskrár-
ákvæði. Þá er einmitt verið að mis-
muna þeim vegna kynferðis.
Kannski Hæstiréttur verði bara
áfram að missa af strætó?
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Mannrétt-
indaregla
Höfundur er lögmaður.