Skólavarðan - 01.08.2004, Blaðsíða 6

6
GESTASKRIF
SKÓLAVARÐAN 6.TBL. 4. ÁRG. 2004
Ég er ekki viss um að fólk átti sig al-
mennt á því hversu óvenjulegt kennara-
starfið er. Að miðla þekkingu, jú, flest-
ir gera sér grein fyrir því, að hluta til
uppalendur, jú, sumir gera sér líka grein
fyrir því, en að kennarar geti verið talsverð-
ir áhrifavaldar, það eru alls ekki allir sem
átta sig á því, eða hugsa ekki út í það. Og
ef ekki áhrifavaldar, þá hluti af minningu
okkar allra. Þegar gamlir skólafélagar hitt-
ast fara þeir fljótlega að rifja upp atvik í
tímum, manstu eftir honum, manstu eftir
henni; ég man eftir mörgum kennurum,
sérstæðum tónlistarkennara í Álftamýrar-
skóla sem dró mig út úr stofu á eyrunum,
dökkhærðri kennslukonu við sama skóla
sem leiddi mig í gegnum þrjá bekki, ég
man hana eins og þýðan tón, kennara
við barnaskólann í Keflavík, mjór og hold-
skarpur náungi sem gekk í þungum kloss-
um, sparkaði í borðin þegar hann reidd-
ist, og þannig gæti ég haldið áfram og
rifjað upp vinsæla sem óvinsæla kennara,
fjandinn hafi það, maður hreinlega hataði
suma þeirra, þetta eru skítseyði, hugsaði
maður þá en sér núna, öllum þessum árum
síðar, að þar fóru líklega einstaklingar sem
höfðu misst tökin á starfi sínu, breytt því í
þrautagöngu, eyðimörk, stríð, og það er
vont, verra en flest annað.
En svo fór ég í Fjölbrautaskóla Suður-
nesja. Menntaskólaárin geta verið lygi-
lega frjósöm, maður er kvika, opið sár,
fullur af eldmóði, þrákelkni, syfju og
áhugaleysi, jafnvel allt í senn því þetta
er aldur öfganna, möguleikanna; góður
kennari getur gert kraftaverk. Og fyrir
tuttugu árum var ég sumsé nemandi við
Fjölbrautaskóla Suðurnesja. Eitt haustið
hóf ungur bókmenntakennari störf við
skólann, dökkhærður, frekar lágvaxinn og
grannur maður, hann var með þessa innri
glóð sem einkennir betri kennara; ástríðu-
maður á skáldskap og trúði því að hann
gæti kveikt sömu ástríðu hjá nemendum
sínum. Slíkir kennarar eru fjársjóður, þeir
eru ómetanlegir, ef það væri sama bilun-
in í skólasamfélaginu og í fótboltaheimin-
um væru þeir eins og Beckham, Figo, Eið-
ur Smári; skólarnir myndu bjóða fúlgur í
þá. Dökkhærði bókmenntakennarinn var
rósemdar maður, kannski ekki leiftrandi,
hægur, það sópaði ekki að honum, en
hann gæddi námsefnið lífi, nemendur
áttuðu sig margir á því, sennilega í fyrsta
sinn, að það rennur blóð í skáldskapnum,
orðin eru lifandi, þau anda, það er afl í
þeim. Og einhverju sinni vorum við stödd
í skáldskap 19. aldarinnar, líklega í róman-
tíkinni, þegar kennarinn fékk skyndilega
blóðnasir, alveg uppúr þurru, blóðið rann,
hann þurfti að fara fram, gekk út með höf-
uðið reigt aftur, en sneri við í dyrunum,
ranghvolfdi augunum til að geta séð yfir
bekkinn, hélt fyrir blóðugt nefið, fingurn-
ir orðnir rauðir, og sagði: Þarna sjáið þið
áhrifamátt skáldskaparins, manni getur
blætt undan honum.
þrjú
Ég finn að ég gæti haldið áfram í hálfan
dag eða meira, minningar tengdar kennur-
um streyma fram eins og öflugt fljót, góð-
ar minningar, slæmar, hlutlausar, skemmti-
legar, leiðinlegar, fyndnar, óttalegar,
þetta er lífið sjálft. Og líklega gæti ég
skrifað í tvo daga um kennarann sem lýsti
nemendum við Háskóla Íslands í mörg ár
með sínu dimma, heillandi ljósi; Matthías
Viðar Sæmundsson. Þar fór einstaklingur
sem gat breytt örlögum nemenda sinna,
slíkt var magnið í honum, frjósemin, kraft-
urinn, og hann trúði því sem hver kennari
verður að trúa, allt veltur á því: að náms-
efnið skipti máli í tilverunni. Hann hafði
glóðina en var jafnframt á varðbergi gagn-
vart hættulegasta óvini hvers kennara, sá
gengur undir ýmsum nöfnum, sumir kalla
hann hversdagsleikann, grá hersing dægr-
anna, en kannski er betra að nota orðið
endurtekning, því hversdagleikinn er ljúf-
ur, við skulum ekki tala illa um hann, þá
værum við að formæla stórum hluta lífs
okkar og það er ekki hollt viðhorf. Endur-
tekningin, það er hún sem getur farið með
okkur og hún er sérlega skæð kennurum.
Endurtekningin getur minnt á notalegan
svefn, eitthvað ljúft, mjúkt, áreynslulít-
ið, bara matreiða námsefnið ofan í nem-
endur án þess að slíta sér út. Ég kenndi í
eitt og hálft ár, það er ekki langur tími,
örskotsstund, kenndi bókmenntir og hef
sjaldan lent í jafnmikilli en líka skemmti-
legri vinnu. Þetta verður þægilegra eftir
þrjú ár, var stundum sagt við mig, þá ertu
búinn að vinna grunnvinnuna, koma þér
upp glósunum, rútínunni, þá ertu kominn
á beinu brautina og getur slakað á.
Svona viðhorf er varasamt. Hættulegt.
Þetta er blíð og lokkandi rödd óvinarins,
endurtekningarinnar. Hún svæfir kennar-
ann, kæfir glóðina, starfið verður eins
og hver önnur færibandavinna, námsefn-
ið pakki sem kennarinn þarf að afhenda
nemendum, ekki samvinna, ekki lífræn
heild, ekki líf, engin glóð. Og þá dofnar
yfir starfinu, bestu stundirnar spjallið á
kennarastofunni og allt er komið í hring;
einu sinni var nemandi í barnaskóla sem
sagði að frímínúturnar væru það skemmti-
legasta við skólann. Þannig eigum við ekki
að lifa, það á að vera glóð, frjómagn, því
þá, en einungis þá, getum við breytt heim-
inum; gert hann að betri stað.
Jón Kalman Stefánsson
Höfundur er rithöfundur.
Slíkir kennarar eru fjársjóður, þeir eru
ómetanlegir, ef það væri sama bilunin í
skólasamfélaginu og í fótboltaheiminum
væru þeir eins og Beckham, Figo, Eiður
Smári; skólarnir myndu bjóða fúlgur í þá.