Stjórnartíðindi fyrir Ísland: C-deild - 01.12.1887, Side 52

48
þykja eingöngu gegn einum manni eða þá fleirum sjerstökum. Fyrir því greiuist þessi
dómsmálaflokkur eptir aðilum; er dómsvaldið eða valdsstjórnin aðili almennra lögreglu-
mála, en aðili einmennra lögreglumála er hver einn, sá er afgjört er við, eða sá maður
annar, er sókn hefur fyrir hann. Skýrsla þessi er að mestu leyti svo einföld og ljós, að
hún virðist eigi þurfa við skýringar annarar en þeirrar, er jeg skal á víkja síðar, þá ræða
er um samtölu lögreglumálanna öll árin og tiltölu þeirra í tugabrotum hvert árið
um sig.
priðja skýrslan er um sættamálin. Sýslumenn og bæjarfógetar eru eigi skyldi.i
til að gefa nokkrar skýrslur um einmannamál eða málssóknir manna á milli. Lengra er
enn eigi komið dómgæzluskýrslum vorum. Jeg hef því, h'kt og áður gjört hefur verið,
samið skýrsluna um sættamálin; en þó eigi, sem áður, hvert ár, því slíkt hefði heimtað
of mikið rúm, heldur fyrst fyrir tvo árakafla, til að sýna tilbreytingar eða öldugang mála-
fjöldans upp og niður, og síðan fyrir öll árin samtals og meðaltals hvert árið þeirra sjö.
Skýrsla þessi sýnir ljósléga gang málanna og málalyktir. Sem dæmi skal jeg það taka,
að öll þessi sjö ár voru 1583 þrætumál lögð 1 sætt, þar af var sæzt á 935 mál, 33 mál-
um var frestað, en 615 vfsað til dóms. Hefur þá verið sæzt á nálega þrjá fimmtu allra
þrætuinála, nákvæmar sagt, á 59 af 100, en vísað til dóms nálega tveim fimmtu, eða 39
af hverju 100 sættamála; 2 af 100 var frestað. Af þeim 615 málum, er vísað var til dóms,
er talið að einungis 183 málum hafi í dóm stefnt verið. Sama er að segja um sættamál-
in sem urn lögreglumálin, að engin skýrsla er til um inntak málanna sjálfra.
Hver sá, er yfirfer nú þessar þrjár skýrslur, hann sjer hversu fjarskalega mis-
mörg málin eru í lögsagnarumdæmunum, og fær hann sjeð það greinilegast á niðurlagi
annarar og þriðju skýrslunnar um lögreglumálin og sættamálin, því þar eru talin öll mál-
iu þessi sjö ár saman og meðaltal þeirra tekið hvert árið um sig. Mismunurinn á mála-
fjöldanum í lögsagnarumdæmi hverju er einmitt svo mikill sem samtalan og meðaltalan
er stór til. Nú sem vjer hugfestum oss, að aðalfræðsla sú, og því aðalnot þau, er allur
almenningur hefurog haft getur af dómgæzluskýrslunum, er sú hin mikilvæga leiðbeining,
er þær gefa oss, líkt og ksbr. 29. marz 1828 að orði kemst, til að meta, að svo miklu
leyti sem dómgæzluna snertir, siðsemishagi þjóðarinnar og starfsemi layanna, þá vaknar
að sjálfsögðu hjá oss sú spurning: Hversu mikilvæga leiðbeining gefa nú þessar skýrslur
oss til að meta siðsemishagi landa vorra og starfsemi laganna? Spurning þessa skulum
vjer athuga og svara henni svo stuttlega sem oss er unnt. Tölurnar í skýrslunum tala og
segja oss, hversu margir menn, karlar og konur, hafi sakbornir verið og um hverjar sakir,
hversu mörg lögreglubrot hafi átalin verið, og hversu mörg þrætumál lögð hafi verið í
sætt; þær segja oss enn fremur frá refsingum, frá málarekstrinum að nokkru leyti og
málalokum. þær segja oss frá því, hversu mikið dómendur hafi haft að gjöra í lögsagn-
arumdæmi hverju og sáttanefndir í sáttaumdæmunum. I einu orði sagt, tölurnar sýna
oss, svo langt sem þær ná, starfsemi laganna í höndum dómara og sáttanefuda. En
sýna nú tölurnar oss siðsemishagi landsmanna innan lögsagnarumdæmis laganna, því hjer
kemur eigi til álita hið víðlenda ríki siðseminnar utan endimarka laganna? Eigi fylli-
lega. Tölurnar geta eigi tjáð oss, hversu mörg afbrot og hversu mörg lögreglubrot kunna
framin hafa verið, heklur eingöngu hversu mörg átalin, nje hve mörg lögþrætuefni hafi
til orðið, heldur eingöngu hve mörg þrætumál hafi verið lögð í sátt. Fyrir því er fjöldi
málanna eigi full-áreiðilegur vottur um fjölda afbrota og lögþrætuefna, með því að skortur
á eptirliti og afskiptaleysi landsmanna um ýms lagabrot og rjettindi sjálfra þeirra getur vald-
ið sumstaðar enda miklu um málafjöldann. Úr þessu getur engin skýrsla bætt, því að
um þetta getur í raun rjettri enginn maður skýrslu gefið. En að þessu slepptu er og
málafjöldinn í annan stað því að eins rjettur vottur um siðsemishagi landsmanna og
starfsemi laganna, að lesendurnir hafi mannfjöldann í lögsagnarumdæmunum til saman-