Fréttablaðið - 14.12.2016, Blaðsíða 17

Nýju lögin um almannatrygg-ingar, sem samþykkt voru á Alþingi á lokadögum
þingsins fyrir þingslit sl. haust, eru
meingölluð. Stærsti gallinn er sá,
að lífeyrir aldraðra og öryrkja, sem
einungis hafa lífeyri frá TR, dugar
ekki til framfærslu.
Annar stór galli á nýju lögunum
er sá, að skerðingar tryggingalífeyr-
is vegna greiðslna úr lífeyrissjóði
og vegna tekna af atvinnu og fjár-
magni eru alltof miklar. Einkum
kvarta eldri borgarar mikið vegna
aukinna skerðinga af völdum
atvinnutekna. Þeir segja, að það
sé verið að flæma þá af vinnu-
markaðnum enda þótt fráfarandi
ríkisstjórn hafi sagt, að hún vildi
greiða fyrir atvinnuþátttöku eldri
borgara. En gert var þveröfugt: Frí-
tekjumark vegna atvinnutekna var
lækkað úr 109 þúsund á mánuði í
25 þúsund á mánuði.
Óánægja vegna skerðinga af
völdum lífeyrissjóða er einnig mikil
en sjóðfélagar eru orðnir dofnir
vegna áratuga skerðinga á lífeyri
þeirra; þar er um að ræða skerðingu
(hálfgerða eignaupptöku) vegna
lífeyris, sem eldri borgarar eiga í
lífeyrissjóðunum og fá greiddan.
Það er dregið aðeins úr þessum
skerðingum í nýju lögunum en það
er ekki nóg: Það á að afnema skerð-
ingarnar alveg. Það er krafa Félags
eldri borgara í Reykjavík og það er
krafa mín. Það verður enginn friður
fyrr en stjórnvöld verða við þessari
kröfu. Ríkið hrifsar óbeint mikinn
hluta lífeyrissparnaðar aldraðra
með skerðingum og sköttum. Það
er óásættanlegt.
Klúður
Öll framganga fráfarandi félags-
málaráðherra og ríkisstjórnar í
sambandi við nýju lögin um TR
hefur verið eitt klúður. Upphaflega
var frumvarp um lögin lagt fram
án nokkurrar hækkunar lífeyris
þeirra, sem höfðu einungis lífeyri
frá TR. Það var m.ö.o. lagt til, að líf-
eyrir þessa fólks héldist áfram við
fátæktarmörk! Öll frítekjumörk
voru afnumin í upphaflegu frum-
varpi og skerðingarhlutfall 45%.
Vegna mikilla mótmæla eldri
borgara lét ríkisstjórnin undan og
hækkaði lífeyri þeirra verst stöddu
meðal aldraðra og öryrkja lítils-
háttar og jafnframt var þá tekið
upp 25 þús. kr. frítekjumark vegna
allra tekna. Það þýddi lækkun á
frítekjumarki vegna atvinnutekna
úr 109 þúsund á mánuði í 25 þús-
und á mánuði. Enn meira klúður
var vegna öryrkja. Vegna þess, að
öryrkjar voru ekki tilbúnir að sam-
þykkja starfsgetumat ætlaði ríkis-
stjórnin upphaflega ekki að hækka
lífeyri öryrkja um eina krónu en
féll síðan frá því og ákvað að hækka
lífeyri öryrkja með framfærsluupp-
bót. Framfærsluuppbótin verður
síðan skert um krónu á móti krónu
við minnstu tekjur sem öryrkjar
afla sér. Þannig er öryrkjum og
öldruðum mismunað, þar eð
krónu á móti krónu skerðingin er
afnumin hjá öldruðum.
Nýju lögin um
TR eru meingölluð
Björgvin
Sigurðsson
viðskipta­
fræðingur
Ríkið hrifsar óbeint mikinn
hluta lífeyrissparnaðar
aldraðra með skerðingum
og sköttum. Það er óásættan-
legt.
Ég tel að nú reyni á þá aðila
innan stjórnsýslu – og rétt-
arkerfisins sem í alvöru vilja
stuðla að meiri heiðarleika
og bættu gagnsæi í dóms-
kerfinu. Hver hefur kjark til
að taka nauðsynleg skref í þá
átt?
Að undanförnu hefur mikið verið rætt um mögulegt van-hæfi hæstaréttardómarans
Markúsar Sigurbjörnssonar vegna
eignarhluta hans í Glitni og hlut-
verks hans sem dómara í málum
tengdum Glitni, bæði fyrir og eftir
hrun. Dómarinn átti umtalsverðan
hlut í Glitni, sem hann seldi árið
2007. Peningarnir sem hann losaði
við kaupin, ásamt viðbót, fjárfesti
hann í tveimur sjóðum hjá Glitni.
Seinni hluta árs 2008, stuttu fyrir
þjóðnýtingu Glitnis, seldi dómar-
inn hluta af eignarhlutdeild sinni
í þessum sjóðum, en sat enn uppi
með talsverðan eignarhlut þegar
lokað var fyrir viðskipti í sjóð-
unum 29. september 2008. Sam-
kvæmt athugun Viðskiptablaðsins
(12. des. 2016) má gera ráð fyrir
að dómarinn hafi orðið fyrir 7 til
10 milljóna króna tapi vegna fjár-
festinga sinna í þessum tveimur
sjóðum.
Undanfarin ár hefur mikillar
reiði gætt í íslensku samfélagi í
garð föllnu bankanna og hátt-
settra starfsmanna þeirra. Þessi
gremja er fyrst og fremst komin til
af því að fjöldi einstaklinga hefur
orðið fyrir miklu tjóni í kjölfar
hrunsins, m.a. vegna gífurlegrar
hækkunar afborgana af húsnæðis-
lánum, atvinnumissis og eignatjóns
af margvíslegum toga, m.a. á formi
hlutabréfa, skuldabréfa, peninga-
markaðssjóða og jafnvel húsnæðis-
missis. Með því að verða fyrir tjóni
upp á margar milljónir er dómar-
inn Markús Sigurbjörnsson í hópi
þeirra sem urðu fyrir verulegum
skakkaföllum á síðustu dögum og
vikum fyrir hrun. Þrátt fyrir þetta
er ekki vitað til þess að hann hafi
nokkru sinni lýst sig vanhæfan til
að dæma í málum sem tengjast
Glitni.
Vanhæfi til að dæma í málum
sem tengjast Glitni, þarf m.a. að
meta út frá þeirri atburðarás sem
lýst hefur verið hér að ofan. „Reglur
um aukastörf héraðs- og hæsta-
réttardómara og eignarhlut þeirra
í félögum og atvinnufyrirtækjum“
setja kvöð á dómara um að þeir til-
kynni nefnd um dómarastörf um
ákveðin aukastörf þeirra og eignir.
Í 6. gr. ofannefndra reglna segir:
„Skylt er dómara að tilkynna nefnd
um dómarastörf um eignarhlut
sinn í félagi, sem hefur skráð gengi
í verðbréfaviðskiptum, sé hann að
verðmæti allt að 3.000.000 króna.
Leita skal heimildar nefndarinnar
sé eignarhlutur dómara í félagi
umfram þau mörk sem greinir að
framan.“
Upphaflega var óljóst hvort
dómarinn hafði sinnt því að til-
kynna eignarhluti sína í Glitni til
nefndarinnar, þangað til annar
dómari og fyrrverandi starfsfélagi
hans upplýsti að hann hafi fundið
bréf frá Markúsi í skjalakassa sem
hann hafði enn í fórum sínum eftir
að hafa verið formaður nefndar um
dómarastörf frá 1998 til 2010. Hins
vegar virðist engin skrifleg heimild
frá nefndinni liggja fyrir. Svo virðist
sem vinnubrögð nefndarinnar hafi
verið nokkuð losaraleg og er vart
hægt að sakast við Markús um það.
Hann virðist þó hafa starfað án
skriflegrar heimildar nefndarinnar,
þar sem eignarhlutur hans var vel
yfir 3.000.000 króna mörkunum.
Hæfi dómara ræðst vissulega
ekki af því einu hvort hann upp-
lýsi nefnd um dómarastörf um sín
aukastörf eða eignarhluti í félög-
um, né hvort nefndin veitir honum
skriflega heimild. Svo notast sé
við orð dómarans sjálfs þá snýr
hæfi dómara „miklu fremur að því
hvort ytri atvik eða aðstæður, sem
eru öðrum sýnilegar, gefi réttmæt
tilefni til að efast um óhlutdrægni
hans. Þessi staða getur til dæmis
verið uppi ef dómari er hluthafi
í félagi, sem er aðili að máli og
úrlausn þess gæti haft áhrif á fjár-
hag félagsins.“
Markús var einn dómaranna í
þremur málum sem höfðuð voru
gegn Glitni fyrir hrun, á þeim tíma
sem hann var hluthafi í bankanum.
Þessum þremur málum var öllum
vísað frá. Eftir hrun, þegar dómar-
inn hafði tapað 7-10 m. kr. við fall
Glitnis, dæmdi hann í s.k. BK-44
máli þar sem fjórir sakborningar
hlutu samtals 13 ára fangelsis-
dóma, þar af Birkir Kristinsson í
fjögur ár. Þrátt fyrir þetta segist
Markús ávallt hafa gætt að hæfi
sínu og telur sig ekki hafa verið
vanhæfan í þessum málum.
Alvarlegt dómgreindarleysi
Hvernig sem litið er á þetta mál,
fæ ég ekki betur séð en að hér sé
um alvarlegt dómgreindarleysi að
ræða af hálfu þessa dómara. Málið
snýst ekki einungis um „ytri atvik
eða aðstæður, sem eru öðrum
sýnilegar“, eins og segir í texta
dómarans hér að ofan. Það snýst
um það hvort hann hafði eignar-
stöðu í bréfum Glitnis og þar af
leiðandi hagsmuni sem tengdust
hagsmunum bankans, jafnvel þótt
enginn nema hann sjálfur hafi
vitað af því. Honum sjálfum ber að
gæta að hæfi sínu til að dæma í ein-
stökum málum.
Mál þessa dómara, eins og því
var lýst í Kastljósi nýlega, er vitan-
lega algjört hneykslismál. Í hnot-
skurn, dómari, sem orðið hefur
fyrir miklu tjóni vegna eignar-
halds síns í sjóðum Glitnis, situr
sem dómari í máli gegn fyrrverandi
starfsmönnum bankans, sem höfðu
starfað í þeirri deild bankans sem
sá um einkabankaþjónustuna sem
dómarinn naut, og dæmir þá til
margra ára fangelsisvistar. Getur
nokkurri heiðarlegri og sann-
gjarnri manneskju fundist þetta
fyrirkomulag í lagi? Matið á hæfi
dómarans er vitanlega alveg óháð
því hvort dómurinn reynist, í ein-
hverjum óskilgreindum skilningi,
réttur eða rangur.
Þegar við lítum á málið í heild
sinni þá snýst þetta ekki nema að
takmörkuðu leyti um það hvort
dómarinn hafi tilkynnt nefnd um
dómarastörf um eignarhlut sinn í
Glitni eða sjóðum stýrt af Glitni,
eða hvort nefndin hafi veitt honum
heimild til að sitja sem dómari,
sem hún virðist ekki hafa gert.
Þetta snýst um það að dómarinn sá
sjálfur enga ástæðu til að efast um
hæfi sitt, hvorki fyrir né eftir hrun,
jafnvel þó hann hafi átt hagsmuna
að gæta sem tengdust hagsmunum
bankans, sem hann átti umtals-
verðan eignarhlut í fyrir hrun. Í
slíkum tilfellum þarf að taka fram
fyrir hendur á dómurum, sem
hafa sýnt slíkt dómgreindarleysi.
Spurningin er einfaldlega – hver á
að gera það? Ég tel að nú reyni á þá
aðila innan stjórnsýslu- og réttar-
kerfisins sem í alvöru vilja stuðla að
meiri heiðarleika og bættu gagnsæi
í dómskerfinu. Hver hefur kjark til
að taka nauðsynleg skref í þá átt?
Sjálfum þætti mér ekki óeðlilegt ef
Lögmannafélagið eða Dómarafélag
Íslands tjáðu sig um þetta alvarlega
mál. Nýlega sagði Skúli Magnússon,
formaður Dómarafélags Íslands:
„Við erum að reyna að vinna að
því að dómstólar landsins njóti
trausts.“ Betur má ef duga skal – og
ef til vill þarf aðstoð að koma frá
innanríkisráðuneytinu. Kallað er
eftir aðgerðum.
Hver segir dómaranum að hann sé vanhæfur?
Sverrir Ólafsson
prófessor
í verkfræði
s k o ð u n ∙ F R É T T A B L A ð i ð 17M i ð V i k u D A G u R 1 4 . D e s e M B e R 2 0 1 6
1
4
-1
2
-2
0
1
6
0
4
:2
9
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
2
8
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
B
A
9
-1
F
5
4
1
B
A
9
-1
E
1
8
1
B
A
9
-1
C
D
C
1
B
A
9
-1
B
A
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
4
A

F
B
0
5
6
s
_
1
3
_
1
2
_
2
0
1
C
M
Y
K