Fréttablaðið - 23.01.2017, Blaðsíða 37

Af hverju krosslímt tré?
• Umhverfisvæn og sjálfbær framleiðsla
• Léttari en steypa
• Frábær einangrun
• Engar kuldabrýr sem bjóða heim raka
og myglu
• Mjög fljótlegt að reisa
• Einstakir burðareiginleikar
• Jarðskjálftaþol eins og best getur orðið
• Þynnri veggir - meira innra rými
• Notalegt og heilsusamlegt innra umhverfi
Smiðjuvegi 3 - 200 Kópavogur - Sími 412 1700
idex@idex.is - www.idex.is
idex.is - sím 412 1700
framl.- sölu- og þjónustuaðili
Schüco á Íslandi
- merkt framleiðsla
• Íslensk framleiðsla, framleitt af Idex
álgluggum ehf.
• Hágæða álprófílkerfi frá Schüco
• Schüco tryggir lausnir og gæði
• Þekking og þjónusta
• Áralöng reynsla
Fjölbreytilegt útlit hentar mismunandi
tegundum bygginga
Álgluggar
- þegar gæðin skipta máli
www.schueco.is
Byggðu umhverfisvænt hús
-úr krosslímdu tré
Byggðu til framtíðar
með lausnum frá IDEX
Þorrablót
Árshátíðir
Grímuböll
Dimmisjón
ofl. & ofl.
Ykkar skemmtun....
....okkar fókus
www.gilbert.is
FRISLAND CLASSIC
TÍMALAUS GÆÐI
VIÐ KYNNUM
Í dag
Guðmundur
Andri Thorsson
Pólverjar eru langstærsti minni-hlutahópurinn á Íslandi, nærri 40 prósent af öllum inn-
flytjendum, og þeim fer fjölgandi.
Innflytjendur eru um 10 prósent á
Íslandi í dag. Pólverjar gætu verið
orðnir fimm til sex prósent mann-
fjöldans eftir nokkur ár eða áratugi
og það er fínt.
Pólska heyrist oft á Íslandi,
það er stundum eina málið sem
heyrist á byggingarsvæðum og oft
hefur verið erfitt að fá þjónustu á
íslensku á veitingastöðum og kaffi-
húsum. Búast má við að Pólverjar
verði áfram langstærsti minnihluta-
hópurinn hér og að hlutfallið haldi
áfram að hækka því ekki er ólíklegt
að fólk flytjist til landsins meðan
störfin eru næg og íslensk fyrirtæki
fara til Póllands til að ná í starfsfólk.
Pólsk börn læra íslensku í leik-
skólum, grunnskólum og á leik-
svæðum í hverfinu sínu. Vonandi
læra þau móðurmálið sitt líka því
þessi börn alast hér upp og verða
pólskumælandi Íslendingar. Þegar
ég hlusta á barnabarnið mitt tala
íslensku með pólskum áherslum
í leik velti ég stundum fyrir mér
hvort við Íslendingar ættum ekki að
kenna pólsku sem annað, þriðja eða
fjórða erlenda tungumálið í grunn-
skólum eða framhaldsskólum. Það
gæti auðveldað samskipti og skiln-
ing milli þessara hópa, íslensku-
mælandi meirihlutans og pólsku-
mælandi minnihlutans.
Þegar ég bjó í Finnlandi á níunda
áratugnum var tvítyngið mikið til
umræðu. Finnar eru flestir finnsku-
mælandi en sumir þeirra eru
sænskumælandi, líklega um fimm
prósent. Finnland var öldum saman
hluti af sænska konungsríkinu og
Svíar fluttust snemma til Finnlands
til að setjast þar að. Samkvæmt
lögum hafa þessi tvö tungumál því
jafna stöðu. Sambúðin hefur ekki
verið áreynslulaus en Finnar telja
samt mikilvægt að viðhalda stöðu
sænsku tungunnar í Finnlandi.
Enginn danskur minnihluti hér
Auðvitað hafa Pólverjar ekki sömu
stöðu hér og sænskumælandi yfir-
stéttin í Finnlandi. En ég velti því
samt fyrir mér hvort það sé ekki
tímaskekkja að krakkar læri dönsku
sem annað erlenda tungumálið í
íslensku skólakerfi. Við erum mikið
til hætt að tala norðurlandamál í
norrænu samstarfi því enskan hefur
tekið yfir. Og hér er enginn danskur
minnihluti eins og sá sænski í Finn-
landi. Ef pólskan verður jafn algeng
hér og sænskan í Finnlandi, er þá
ekki eðlilegt að við kennum mál
stærsta minnihlutahópsins frekar
en að kenna dönsku?
Tungumálakunnátta byggir brú.
Hún hjálpar okkur að hafa sam-
skipti. Ættum við að bæta við
pólsku sem þriðja erlenda tungu-
málinu í skyldunámi? Eða vali?
Ættum við að skipta út dönskunni
fyrir pólsku? Eða ætti pólska bara
alls ekkert að vera kennd hér á
landi? Þetta er eitthvað sem við
þyrftum að velta fyrir okkur.
Pólskukennslu
í stað dönskunnar
Guðrún Helga
Sigurðardóttir
blaðamaður
og ökuleiðsögu-
maður Tungumálakunnátta byggir
brú. Hún hjálpar okkur
að hafa samskipti. Ættum
við að bæta við pólsku
sem þriðja erlenda tungu-
málinu í skyldunámi? Eða
vali? Ættum við að skipta út
dönskunni fyrir pólsku?
Á dögunum var haldinn fundur í HÍ um mörkin á notkun rithöfunda á raun-
verulegum atvikum og örlögum
annars fólks í verkum sínum. Þetta
er flókið mál með margar hliðar, og
var mjög vel reifað af háskólafólk-
inu eins og má sjá á Facebooksíðu
Hugvísindasviðs HÍ.
Návígi og skávígi
Sjálfur hef ég ekki eindregnar
skoðanir á þessu, eiginlega frekar
tví- eða þrídregnar, eða kannski
öllu heldur ódregnar. Við búum í
litlu samfélagi – eins og við finnum
öll sterkt um þessar mundir. Við
þurfum að sýna hvert öðru tillits-
semi en sú krafa getur stangast á
við það hlutverk listamanna að
gera hið kunnuglega annarlegt – og
öfugt. Þessi árekstur getur verið
óhjákvæmilegur, oft sársaukafullur
– en það er misskilningur að það
verði sjálfkrafa til listaverk um leið
og hann á sér stað. Það er ekkert
listrænt í sjálfu sér við að hneyksla
og særa.
Listamenn eru ekki hafnir yfir
siðamörk þótt þeir starfi oft á þeim
mörkum. Raunar mætti segja að
það leggi fólki sérstakar skyldur á
herðar að stunda listir. Áhrifaríkt
listaverk opnar sérstakan aðgang
að hugskoti njótenda og listamenn
njóta sérstakra tjáningarfríðinda í
samfélaginu. En þetta skáldaleyfi
geta listamenn ekki umgengist af
léttúð eða án þess að mega vænta
þess að fólk bregðist við.
Návígið hér og skávígið, oft þvert
á stéttir og landshluta, auðveldar
rithöfundum aðgang að ómótstæði-
legu efni – en gerir þeim jafnframt
erfiðara fyrir en ella: að þurfa að
standa frammi fyrir einhverjum
sem segir: Var nú ekki óþarfi að vera
að skrifa um þetta? Og þá þarf að
vera hægt að svara: Nei, þess þurfti.
Við þekkjum það mörg sem fáumst
við skriftir að hitta fólk sem vill
segja sögu sína og býður manni ævi
sína til frjálsra afnota: „Þú mátt nota
þetta eins og þú vilt.“ Við þekkjum
það líka að lesa um fólk í skáldsögu
og hitta það svo kannski nokkru
síðar á förnum vegi – mörkin milli
skáldskapar og veruleika eru hér
stundum óljósari en víða annars
staðar. Íslendingar hafa löngum
haft þörf fyrir að skoða líf sitt sem
texta. Það er ein skýringin á þeirri
fögru hefð sem hér ríkir í minninga-
greinaskrifum.
Okkur hættir hins vegar til að ein-
falda samband skáldskapar og raun-
veru. Við gerum fyrirmyndaleit of
hátt undir höfði og gleymum að lesa
skáldverk á eigin forsendum: ekki
síst í verkum Halldórs Laxness, sem
gerði miklu meira af því að semja
upp úr sér en við gerum okkur
stundum grein fyrir. Eins og miklir
skipstjórar átti hann sér draum-
konu sem vísaði honum á auðugri
mið í sköpunarhafinu en aðrir áttu
aðgang að. Meira að segja þegar
hann notfærði sér raunverulegt fólk
– til dæmis í Íslandsklukkunni og
Atómstöðinni – skapaði hann úr því
eitthvað alveg nýtt og kiljanskt.
Sæmd
Sumir höfundar hafa ekki hikað
við að taka traustataki „opinbera
persónu“ og ráðskast með í eigin
texta. Við sem lesum vitum að þetta
eru ekki heimildir um viðkomandi
raunpersónur, þær eru þarna ekki
í sínu lífi, hreyfa sig í bókinni eftir
öðrum lögmálum, inni í öðru
heilabúi en sínu eigin, eru hold-
gervingar hugmynda. Kannski ekki
ólíkt því að vera skrumskældur í
skrípamynd eða áramótaskaupi.
Örugglega hvimleitt en fátt við því
að gera.
Fólk á samt rétt á sinni sæmd –
jafnvel út yfir gröf og dauða. Hver
manneskja hefur um sig og líf sitt
eitthvað sem kalla má „mannhelgi“
sem alls konar óskráðar en ein-
dregnar umgengnisreglur kenna
okkur að maður eigi ekki að vaða
inn í.
En rithöfundar hafa stundað
ólöglegar veiðar í mannhelgi
annarra frá elstu tíð. Hallgerður
Höskuldsdóttir hefur um aldir átt
um sárt að binda af völdum hins
óþekkta höfundar Njálu sem í
lýsingum sínum á henni fer yfir öll
mörk sanngirni. Og þar fram eftir
götunum.
Það er hins vegar engin Mann-
helgisgæsla til sem dregur höfunda
til hafnar þegar þeir hafa verið
staðnir að veiðum innan mann-
helginnar – nema kannski innra
með okkur lesendum þar sem
sómakenndin og samlíðanin með
öðrum togast á við hnýsnina um
einkahagi annarra ... Við þurfum
að þekkja í sundur skáldskap
og svo aftur illgjarnt slaður og
óhróður hins vegar. Verra er við
að eiga þegar þetta fer saman í
einni og sömu bókinni, eins og vill
henda.
Skáldsagan veitir visst skjól.
Stundum skálkaskjól. Höfundur-
inn er í einhverjum skilningi í
stikki þegar hann skrifar, leyfist
ýmislegt vegna þess að við vitum
að skáldskapurinn er vettvangur
fyrir drauma og sögur okkar og er
mikilvægur hluti af hinu opna og
síkvika hugmyndakerfi samfélags-
ins sem aldrei má gefa einum hópi
yfirráð yfir. Við sjáum þetta skjól
iðulega misnotað til að jafna ein-
hverjar sakir en segja svo um leið:
þetta er bara skáldsaga. Stundum
taka höfundar sér vald til að
meiða, að því er virðist eingöngu til
að fá tilfinninguna fyrir valdi sínu.
Hvað er við því að gera? Segja: Var
nú ekki óþarfi að vera að skrifa um
þetta? Þá þarf höfundurinn að geta
svarað: Nei, það var ekki óþarfi,
það þurfti að skrifa um þetta.
Listin og
mannhelgismálið
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 17M Á n u d a g u R 2 3 . j a n ú a R 2 0 1 7
2
3
-0
1
-2
0
1
7

0
4
:5
7
F
B
0
4
8
s
_
P
0
4
8
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
3
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
8
s
_
P
0
1
2
K
_
N
Ý.
p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
C
0
4
-3
9
9
C
1
C
0
4
-3
8
6
0
1
C
0
4
-3
7
2
4
1
C
0
4
-3
5
E
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
4
8
s
_
2
2
_
1
_
2
0
1
7
C
M
Y
K