Morgunblaðið - 28.09.2016, Side 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. SEPTEMBER 2016
Hólshraun 3, 220 Hafnarjörður · Símar 555 1810, 565 1810 · veislulist@veislulist.is · www.veislulist.is
SKÚTAN
AF ÖLLUM STÆRÐUM, HVORT SEM ER Í VEISLUSAL
OKKAR, Í AÐRA SALI EÐA Í HEIMAHÚSI
Veitingar af öllum
stærðum, hvort sem er í
veislusal okkar, í aðra sali
eða í heimahúsi.
Nánar á veislulist.is
Erfidrykkja
Veislusalur okkar er bjartur og fallegur salur
á jarðhæð, gott aðgengi.
Öll þjónusta, kaffi og gos eru innifalin
í verði þegar erfidrykkja er í sal.
Morgunblaðið/Ófeigur
Rannsóknir Ítarleg dómskjöl, bréf og bréfasamskipti embættismanna
gerðu Þorvaldi kleift að fara í saumana á máli Guðmundar.
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
Þótt málaferlin gegn OscarWilde í lok 19. aldar tröll-riðu fréttum vestan hafsog austan, var varla á þau
minnst í íslenskum dagblöðum. Og
ekki heldur þegar skáldið var dæmt
í tveggja ára fangelsi fyrir samkyn-
hneigð árið 1895. Svipað var uppi á
teningnum þegar glímukappinn
Guðmundur Sigurjónsson var kærð-
ur – og síðar dæmdur – fyrir að eiga
mök við karla, eða samræði gegn
náttúrlegu eðli, eins og það var kall-
að í dómskjölum árið 1924. Opin-
berlega var lítið um málið rætt. Guð-
mundur fékk uppreisn æru í fyllingu
tímans og smám saman féll það að
mestu í gleymsku og dá.
„Íslendingar þögðu vandlega
um siðafárið sem geisaði í Evrópu
frá því um 1890 og fram að fyrri
heimsstyrjöldinni 1914 og speglaðist
í umræðum um mannlegt hvatalíf,
sýnilegt og heyranlegt, m.a. barn-
eignir, takmörkun barneigna,
vændi, getnaðarvarnir og kynsjúk-
dóma. Einn angi umræðunnar var
samkynlegt athæfi og varð hún þá
bæði hatursfull og ofstopakennd.
Ásökun um að menn iðkuðu sam-
kynhneigð varð eins konar pólitískt
afl. Vísasta leiðin til að fella valda-
menn af stalli var að klína því á þá að
þeir væru sódómískir. Orðræðan
virtist fara algjörlega framhjá Ís-
lendingum,“ segir Þorvaldur Krist-
insson, rithöfundur og kynjafræð-
ingur, sem í kvöld kynnir einn þátt
rannsókna sinna á sögu samkyn-
hneigðra á Íslandi á fundi Félags ís-
lenskra fræða.
Þöggun og blygðunarsemi
Fyrrnefndur Guðmundur kemur
mikið við sögu í erindi Þorvaldar,
Glæpurinn gegn náttúrlegu eðli, þótt
áherslan sé öðrum þræði á samkyn-
hneigð á meginlandi Evrópu á síðustu
áratugum 19. aldar og í byrjun þeirr-
ar 20.
„Mál hans er merkilegt í þjóðar-
sögunni enda virðist það nánast eina
heimildin um íslenskt vitundarlíf þeg-
ar samkynhneigð og samkynlegt at-
ferli voru annars vegar. Úti í heimi
voru borgarsamfélögin forsenda um-
ræðunnar, en nándin á Íslandi gerði
það að verkum að menn stigu varlega
til jarðar. Mér finnst áhugavert að
skoða hvaða hliðstæður eða andstæð-
ur má draga milli veruleikans í þess-
um efnum í Evrópu og á Íslandi.
Þöggunin hér helgaðist af blygðunar-
semi. Samkynhneigð, eða kynvilla
eins og hún var þá kölluð, þótti mikil
smán, sem aðeins var slúðrað um,
klæmst með eða nefnd í kerskni,“
segir Þorvaldur og nefnir í leiðinni að
orðið homosexual hafi fyrst verið not-
að í erlendu bréfi, sem þýsk-
ungverskur læknir skrifaði um mál-
efnið árið 1869.
Sama ár voru sett á Íslandi lög
um refsingar fyrir „samræði gegn
náttúrlegu eðli“. Lögin giltu til 1940
og er Guðmundur eini fullveðja ein-
staklingurinn sem dæmdur hefur
verið samkvæmt ákvæðum þeirra og
setið hefur í fangelsi. Þorvaldur rek-
ur lífssögu Guðmundar, aðdraganda
málaferlanna og afleiðingar þeirra.
Hann veltir því fyrir sér hvaða gildi
saga hans hafi til skilnings á sögu
samkynhneigðra og í hvaða mæli sú
saga kallast á við reynslu karla í svip-
aðri stöðu annars staðar í Evrópu.
Félagslegur áhrifamaður
„Ekki er hægt að draga þá álykt-
un að samkynhneigðir á Íslandi hafi
haft tengsl sín á milli á bak við tjöldin.
Þeir kunnu líkast til varla orð yfir
hneigðir sínar. Hópeflis verður ekki
vart fyrr en um og upp úr 1940, þótt
slíkt hafi verið vel þekkt í stórborgum
Evrópu allt frá því á miðöldum. Berl-
ín var til dæmis mekka samkyn-
hneigðs fólks löngu fyrir aldamótin
1900. Mál Guðmundar var einangrað,
en hafði miklar afleiðingar fyrir hann
persónulega. Hann hafði verið fé-
lagslegur áhrifamaður, í forystu
íþróttahreyfingarinnar, Góðtempl-
arareglunnar og Guðspekifélagsins,
en vék úr öllum ábyrgðarstöðum í
hálfan áratug eftir að hann var
dæmdur fyrir þann glæp að vera
samkynhneigður.“
Ítarleg dómskjöl, bréf og bréfa-
samskipti embættismanna gerðu
Þorvaldi kleift að fara í saumana á
máli Guðmundar. Einnig rannsakaði
hann óbeinar heimildir, þær fáu
blaðagreinar sem fjölluðu um málið
sem og munnmælasögur. „Án þess-
ara heimilda værum við úti í þokunni
hvað varðar samkynhneigt líf á Ís-
Glæpurinn gegn náttúrlegu eðli
Fyrirsögnin hér að ofan er yfirskrift erindis sem Þorvaldur Kristinsson, rithöfundur
og kynjafræðingur, flytur í kvöld á fundi Félags íslenskra fræða um einn þátt rann-
sókna sinna á sögu samkynhneigðra á Íslandi. Guðmundur Sigurjónsson, lands-
þekktur glímukappi og íþróttafrömuður, kemur við sögu, en hann er eini Íslending-
urinn sem dæmdur var samkvæmt hegningarlögum, sem giltu frá 1869 til 1940, og
sat í fangelsi fyrir mök við fullveðja karlmenn. Einnig siðafárið sem geisaði í Evr-
ópu síðustu áratugi 19. aldar og í byrjun þeirrar 20. Og sitthvað fleira.
Glímukappinn Guðmundur, 22ja ára, um það leyti sem hann hóf æfingar
með Glímufélaginu Ármanni þar sem hann átti samfellda sigurgöngu.
„Geðraskanir eru raskanir á geðheil-
brigði. Þær eru algengar og hafa fylgt
mannkyninu frá örófi alda. Meðferð,
hugmyndafræði og viðhorf til geð-
raskana tengjast menningu og að-
stæðum hverju sinni. Allir geta þjást
af geðröskunum og geðrænum kvill-
um. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
(WHO) telur að 22-24% íbúa vest-
rænna landa þjáist af geðheilbrigðis-
vanda einhvern tíma á ævinni. Ef
þessar tölur eru umorðaðar og heim-
færðar upp á Íslendinga þá mun
fjórði til fimmti hver einstaklingur
upplifa geðröskun á lífsleiðinni.“
Þetta kemur fram um geðraskanir á
vefsíðu Geðhjálpar, gedhjalp.is, en
Geðhjálp býður upp á opinn fyrir-
lestur um kvíða og áhrif hans á dag-
legt líf ásamt aðferðum til að vinna
með hann, í kvöld, miðvikudag, kl.
19.30. Fyrirlesarar verða sálfræðing-
arnir Sigrún Arnardóttir og Emanúel
Geir Guðmundsson. Fyrirlesturinn fer
fram í húsakynnum Geðhjálpar að
Borgartúni 30, 2. hæð. Fyrirlesturinn
er öllum opinn og ókeypis. Kaffi og
kaffiveitingar í boði Geðhjálpar.
Ókeypis fyrirlestur öllum opinn
Kvíði, áhrif hans á daglegt líf og
aðferðir til að vinna með hann
Morgunblaðið/Ásdís
Geðheilbrigði Kvíði spyr hvorki um stétt né stöðu frekar en aðrir sjúkdómar.