Fréttablaðið - 03.11.2016, Blaðsíða 23

Fráfarandi stjórnarandstöðuflokk-ar fengu samtals 43% atkvæða í alþingiskosningunum um daginn
og 43% þingsæta (27 af 63). Það er eins
og vera ber. Fráfarandi stjórnarflokkar
fengu samtals 40% atkvæða og 46%
þingsæta (29 af 63). Það er ranglátt.
Ranglætið hefst af því að halda
áfram að kjósa eftir kosningalögum
sem 2/3 hlutar kjósenda höfnuðu
í þjóðaratkvæðagreiðslu um nýja
stjórnarskrá 2012. Þar lýstu 2/3 hlutar
kjósenda stuðningi við nýtt stjórnar-
skrárákvæði um jafnt vægi atkvæða, en
þeir höfðu aldrei fyrr í sögu landsins
fengið færi á að svara þeirri spurningu
beint og milliliðalaust.
Hér er hún lifandi komin ein helzta
skýringin á því hvers vegna fráfarandi
ríkisstjórnarflokkar, Sjálfstæðis-
flokkurinn og Framsókn, vilja halda í
misvægi atkvæðisréttarins og gleyma
nýju stjórnarskránni. Vandinn er
ekki bundinn við Framsókn eins og
sumir sjálfstæðismenn og aðrir virðast
halda. Þessir tveir flokkar fá nú fjögur
þingsæti í forgjöf skv. gildandi kosn-
ingalögum séu dauð atkvæði Flokks
fólksins, Dögunar o.fl. talin með
atkvæðum andstæðinga fráfarandi
stjórnarflokka. Sjálfstæðisflokkurinn
fær 33% þingsætanna (21 af 63) út á
29% fylgi sem ætti að réttu lagi að skila
18 þingsætum. Framsókn fær 13%
þingsætanna (8 of 63) út á 11,5% fylgi
sem ætti að réttu lagi að skila sjö þing-
sætum. Þetta gerir fjögur sæti í forgjöf
samanlagt.
Tvöföld slagsíða
Þeir sem hafa undirtökin á Alþingi
hafa sett landinu kosningalög handa
sjálfum sér. Þeir hafa tryggt sér tvö-
faldan ávinning. Enn í dag er tvöfaldur
munur á vægi atkvæða sunnan og
norðan Hvalfjarðarganga. Við bætist
að reikningsreglan sem notuð er til
að útdeila þingsætum hyglar stórum
flokkum á kostnað minni flokka.
Þessi regla, kennd við belgíska lög-
fræðinginn Victor d'Hondt, hefur
jafnan sveigt úthlutun þingsæta í þágu
Sjálfstæðisflokksins og Framsóknar og
þannig lagzt ofan á misvægi atkvæða
eftir búsetu eins og ég lýsti í bók minni
Tveir heimar (2005, bls. 215-223).
Skoðum tölur. Frá 1995 hafa Sjálf-
stæðisflokkurinn og Framsókn fengið
að jafnaði rösklega tvö þingsæti í
forgjöf í kosningum til Alþingis. Þetta
er auðvelt að reikna með því að bera
saman kjörfylgi og þingstyrk þessara
flokka. Þessir tveir flokkar fengu tvö
sæti í forgjöf 1995, tæplega eitt sæti
1999, tæp tvö 2003 og 2007, tæpt eitt
2009 (þá var Samfylkingin næststærsti
flokkurinn, ekki Framsókn), sex sæti
2013 og fjögur 2016. Forgjöfin ræðst
í breytilegum hlutföllum af misvægi
atkvæða, hlutdrægni úthlutunar-
reglunnar í þágu stórra flokka og 5%
þröskuldinum, þ.e. kröfunni um 5%
lágmarksfylgi á landsvísu, sem bitnar
einnig á litlum flokkum.
Í kosningunum 2013 fengu Sjálf-
stæðisflokkurinn og Framsókn 51%
atkvæða og 60% þingsæta (38 af 63).
Að réttu lagi hefði 51% fylgi átt að
veita þeim 51% þingsæta (32 af 63) ef
við hugsum okkur að dauð atkvæði
(12% af heildinni) hefðu ella verið
greidd andstæðingum þessara flokka.
Sem sagt: sex sæta forgjöf. Hefðu þessir
flokkar treyst sér til að mynda ríkis-
stjórn 2013 með 32 þingmenn í sínum
röðum frekar en 38? Hefði slík stjórn
þraukað fram yfir Panama-hneykslið í
vor leið? Hver veit?
Líku máli gegnir um kosningarnar
um daginn. Þar fengu Sjálfstæðis-
flokkurinn, Viðreisn og Björt framtíð
samtals 47% atkvæða og 51% þingsæta
(32 af 63). Þessir flokkar hugleiða nú
myndun meirihlutastjórnar á Alþingi
með minni hluta kjósenda að baki sér.
„Vægi atkvæða verði jafnt“
Jafnt vægi atkvæða er eitt brýnasta
hagsmunamál Íslendinga og hefur
svo verið allar götur síðan Brynjólfur
Pétursson lögfræðingur, einn Fjölnis-
manna, mælti fyrstur fyrir jöfnum
atkvæðisrétti 1849. Hannes Haf-
stein ráðherra 1904-1909 varaði við
afleiðingum ójafns atkvæðisréttar. Æ
síðan hafa verið uppi háværar kröfur
um nauðsyn þess að jafna atkvæðis-
réttinn, síðast á þjóðfundinum 2010
og í þjóðaratkvæðagreiðslunni 2012.
Í ályktun þjóðfundarins 2010 segir:
„Vægi atkvæða verði jafnt.“ Takið eftir:
Ekki jafnara, heldur jafnt.
Alþingi hefur lagfært kosningalögin
smám saman, t.d. 1942 og 1959, en þó
aðeins að hluta. Misvægi atkvæðis-
réttarins hefur kallað óheilbrigða
slagsíðu yfir lögin og landsstjórnina
þar eð það felur í sér frávik frá lýðræði
og mylur undir þá sem sitja að völdum
með fá atkvæði að baki sér, iðulega
í óþökk kjósenda. Misvægið grefur
undan trausti og þá um leið undan vel-
ferð fólksins í landinu.
Mannréttindakrafa
Krafan um jafnt vægi atkvæða er
mannréttindakrafa. Erlendir kosninga-
eftirlitsmenn hafa mörg undangengin
ár mælt með löngu tímabærum leið-
réttingum á kjördæmaskipaninni með
skírskotun til algildra mannréttinda.
Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu
(ÖSE) sem sinnir m.a. kosningaeftir-
liti í álfunni telur af jafnréttisástæðum
að misvægi atkvæða skuli ekki vera
meira en 10% og alls ekki meira en
15% nema sérstaklega standi á. Þar
eð nú hafa verið haldnar tvennar
alþingiskosningar eftir lögum sem
kjósendur höfnuðu afdráttarlaust 2012
gæti Mannréttindanefnd Sameinuðu
þjóðanna þurft að láta málið til sín
taka ef nýtt Alþingi lætur undir höfuð
leggjast að staðfesta nýju stjórnar-
skrána. Þetta stafar af því að tvö af
mikilvægustu ákvæðum frumvarpsins,
kosningaákvæðið og ákvæðið um
auðlindir í þjóðareigu, varða mann-
réttindi. Alþingi getur ekki verið þekkt
fyrir að halda áfram að hindra fram-
gang alþjóðlega viðurkenndra mann-
réttinda. Alþjóðasamfélagið lítur slík
brot alvarlegri augum nú en áður.
Fjögur sæti í forgjöf
Þorvaldur
Gylfason
prófessor
Í dag
Jafnt vægi
atkvæða er
eitt brýnasta
hagsmuna-
mál Íslend-
inga.
Í aðdraganda nýafstaðinna þing-kosninganna lýstu leiðtogar nokkurra stjórnmálaflokka því
yfir að þeir „útilokuðu samstarf“ við
aðra nánar tilgreinda flokka. Í þessu
fólst að þeir myndu ekki taka þátt
í ríkisstjórnarsamstarfi með við-
komandi. Þannig útilokaði formaður
Viðreisnar, Benedikt Jóhannesson,
samstarf við núverandi ríkisstjórn-
arflokka í sameiningu (þótt hann
útilokaði ekki samstarf við annan
hvorn þeirra). Birgitta Jónsdóttir,
umboðsmaður Pírata, útilokaði
samstarf við báða stjórnarflokkana,
hvort sem var saman eða hvorn í
sínu lagi. Katrín Jakobsdóttir, for-
maður Vinstri grænna, svo gott sem
útilokaði samstarf við Sjálfstæðis-
flokkinn, Bjarni Benediktsson, for-
maður þess síðastnefnda, við Pírata
og svo mætti halda áfram. Frétta-
menn og stjórnmálafræðingar sátu
svo sveittir við að greina möguleika
á stjórnarmyndun í allri flækjunni.
Að endingu stendur og fellur
stjórnskipun ríkja með þátttöku
borgaranna og handhafa opinbers
valds í gangverki hennar. Eða hvað
gerist t.d. ef enginn kýs í lýðræðisleg-
um kosningum? Eða ef enginn býður
sig fram til þings? Eða ef Hæstiréttur
Íslands neitar einfaldlega að dæma í
málum sem réttilega eru fyrir hann
lögð? Einfalda og stutta svarið við
þeirri spurningu er að þá brestur
stjórnskipulag okkar.
Stjórnskipun Íslands, einkum
kosningakerfið, leiðir til þess að rík-
isstjórn á hverjum tíma þarf að njóta
stuðnings ólíkra stjórnmálaflokka.
Þessu er öðruvísi farið í ýmsum
öðrum þekktum stjórnskipunum,
svo sem í Bandaríkjunum og Bret-
landi þar sem einn flokkur fær jafnan
stjórnartaumana í sínar hendur.
Þetta þýðir að fulltrúar ólíkra flokka
á Alþingi þurfa í kjölfar kosninga að
axla þá ábyrgð að finna samstarfs-
fleti með öðrum flokkum, gera mála-
miðlanir og stuðla saman að pólitísk-
um stöðugleika. Engu skiptir hversu
hart hefur verið tekist á í fortíðinni.
Með þessu er ekki sagt að kosninga-
baráttan sé eintómt leikrit og blekk-
ing. Öðru nær. Samningsstaða flokka
og möguleikar þeirra á að knýja fram
baráttumál sín er auðvitað í sam-
ræmi við úrslit kosninganna.
Stjórnmálaleiðtogar ættu því að
mínu mati almennt ekki að úti-
loka fyrirfram samvinnu við aðra
stjórnmálaflokka, án tillits til kosn-
ingaúrslita, nema í algerum undan-
tekningartilfellum. Vel má fallast
á að samstarf sé fyrirfram útilokað
við fasíska eða kommúníska flokka,
enda er slíkum flokkum beinlínis
beint gegn því opna, lýðræðislega
þjóðskipulagi sem við búum við. Og
auðvitað er eðlilegt að menn reyni
fyrst að mynda stjórn með þeim
sem næst standa málefnalega. Það
er hins vegar einfaldlega ekki í anda
stjórnskipunar okkar að slá um sig
með yfirlýsingum um að ekki komi
til greina að vinna með þessum og
hinum lýðræðislegum stjórnmála-
samtökum, sem þó eru kjörin til
áhrifa af almenningi. Ef staðið er við
slíkar yfirlýsingar aukast enda lík-
urnar á því að stjórnskipun okkar
sigli í strand. Og ef ekki er staðið við
þær er grafið undan tiltrú almenn-
ings á þeim sem yfirlýsinguna gaf.
Það er því væntanlega farsælast
fyrir alla, þ. á m. stjórnmálamenn-
ina sjálfa, að stíga varlega til jarðar
og standa undir þeirri ábyrgð sem
þeim er falin.
Að útiloka samstarf
við hinn og þennan
Hafsteinn
Þór Hauksson
lögfræðingur
Stjórnmálaleiðtogar ættu því
að mínu mati almennt ekki
að útiloka fyrirfram sam-
vinnu við aðra stjórnmála-
flokka.
me
ð s
ön
gd
ívu
nn
i
Jó
lat
ón
lei
ka
r
Ma
ry’
s B
oy
C
hil
d
Riv
ers
of
Ba
by
lon
Ra
sp
uti
n
Da
dd
y C
oo
l
Ho
ora
y!
Ho
ora
y!
It’s
a
Ho
li–H
oli
da
y
Eldborg, Hörpu
4. desember kl. 20:00
Boney M, ein stærsta hljómsveit diskótímabilsins
heimsækir Hörpu á aðventunni. Með í för er sjálf
söngdívan Liz Mitchell. Það er óhætt að lofa góðri
skemmtun í Eldborg á meðan Mary's Boy Child,
Rivers of Babylon, Rasputin og allir hinir smellirnir
koma salnum á hreyfingu. Tryggðu þér miða
á stórkostlega skemmtun og komdu þér í réttu
stemninguna fyrir jólin.
Miðasala er hafin á tix.is, harpa.is
og í síma 528 5050.
s k o ð u n ∙ F R É T T a B L a ð i ð 21F i M M T u d a g u R 3 . n ó v e M B e R 2 0 1 6
0
3
-1
1
-2
0
1
6
0
4
:5
8
F
B
0
7
2
s
_
P
0
5
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
4
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
B
2
B
-B
4
0
0
1
B
2
B
-B
2
C
4
1
B
2
B
-B
1
8
8
1
B
2
B
-B
0
4
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
6
A

F
B
0
7
2
s
_
2
_
1
1
_
2
0
1
6
C
M
Y
K