Fréttablaðið - 03.11.2016, Blaðsíða 46

Þann 20. september 2016 var samþykkt á Alþingi að full-gilda samning Sameinuðu
þjóðanna um réttindi fatlaðs
fólks. Í samningnum er kveðið á
um að öllum beri réttur til sam-
skipta á hvaða formi sem þau eru.
Samkvæmt skilgreiningu ISAAC,
alþjóðasamtaka um óhefðbundin
tjáskipti, þá „eru óhefðbundin tjá-
skipti tæki og aðferðir sem einstakl-
ingur notar til að leysa áskoranir í
daglegum samskiptum. Tjáskipti
geta tekið á sig margs konar form
eins og tal, texta, látbragð, svip-
brigði, snertingu, táknmál, tákn,
myndir, talgervil o.s.frv. Allir nota
margs konar form af tjáskiptum
sem fer eftir því í hvaða samhengi
þau eru og við hvern. Formið skiptir
þannig minna máli heldur en skiln-
ingurinn á því sem verið er tjá.“
Vísindamaðurinn Stephen Hawk-
ing er örugglega einn þekktasti
notandi óhefðbundinna tjáskipta.
Hann notar tölvu með augnstýrðri
mús og talgervil til að tjá sig með
hefðbundnum texta en það hentar
þó alls ekki öllum og því hafa ýmis
myndræn kerfi verið þróuð fyrir aðra
notendur. Síðustu ár hafa tjáskipta-
kerfi verið yfirfærð í hugbúnað sem
að mestu leyti hefur verið notaður í
sérstökum tjáskiptatölvum. Þessar
tölvur og forrit hafa verið mjög dýr
en í dag má sjá breytingu þar á. Nú er
að verða betra aðgengi að ódýrari en
góðum tjáskiptaforritum, sem hægt
er að nota í hvaða tölvu, spjaldtölvu
eða síma sem er. Að fá spjaldtölvu er
þó aðeins byrjunin og ýmsir þættir
sem þarf að hafa í huga þegar valið
er tjáskiptaforrit.
Í ágúst síðastliðnum sótti ég
alþjóðlega ráðstefnu á vegum ISAAC
í Toronto í Kanada og í kjölfarið fór
ég að velta því fyrir mér hvar við
erum stödd í þessum málum hér á
landi. Á ráðstefnunni voru yfir 2.000
gestir frá 40 löndum alls staðar að úr
heiminum, bæði fagfólk og notendur
óhefðbundinna tjáskipta. Þar voru
kynntar nýjar rannsóknir í tengslum
við þjálfun í óhefðbundnum tjá-
skiptum ásamt öllu því nýjasta í
tæknibúnaði og hugbúnaði fyrir tjá-
skiptaforrit. Það sem upp úr stóð að
mínu mati, var áherslan á að allir geti
notað óhefðbundin tjáskipti ef þeir
fá viðeigandi þjálfun. Mikilvægt er að
byrja nógu snemma að þjálfa óhefð-
bundin tjáskipti hjá ungbörnum og
lögð var áhersla á að foreldrar, sem
eignast mikið fatlað barn, fái strax á
fyrstu mánuðum barnsins kynningu
á og aðstoð við þjálfunina.
Gera þarf miklu meira
Hér á landi hafa börn í leikskólum
og skólum fengið einhverja þjálfun
í óhefðbundnum tjáskiptum en
alltaf má gera betur og eins og áður
sagði, byrja miklu fyrr. Eftir að
skólagöngu lýkur þá tekur við hjá
flestu fjölfötluðu fólki að fara inn á
hæfingarstöðvar sveitarfélaganna.
Þar er vissulega margt vel gert en
því miður hefur allt of lítil áhersla
verið lögð á markvissa þjálfun í
óhefðbundnum tjáskiptum. Mér
vitanlega er hæfingarstöðin Bæjar-
hrauni í Hafnarfirði eina hæfingar-
stöðin á öllu landinu sem býður upp
á sérstaka þjálfun í óhefðbundnum
tjáskiptum. Þörfin er þó vissulega
mikil og mun færri en viljað hafa
komist að í þeirri þjálfun. Að fá
tækifæri til að tjá sig um eigin vilja
og líðan ásamt því að hafa sam-
skipti við fleira fólk á breiðari vett-
vangi getur gjörbreytt lífi og líðan
einstaklings. Til þess að uppfylla
ákvæði samningsins um samskipti
við annað fólk þarf því að gera
miklu meira í að auka aðgengi ein-
staklinga að viðeigandi þjálfun og
tæknibúnaði og hvet ég fólk til að
kynna sér starfsemi erlendis eins og
CAYA sem staðsett er í Vancouver í
Kanada. CAYA er stofnun sem veitir
fólki 19 ára og eldra þjálfun í óhefð-
bundnum tjáskiptum og þjónustu
í tengslum við tjáskiptabúnað og
nær þjónustusvæðið yfir alla Bresku
Kólumbíu.
https://www.isaac-online.org/
english/what-is-aac/
http://www.cayabc.org/
Höfundur vinnur við þjálfun í óhefð-
bundnum tjáskiptum í hæfingarstöð-
inni Bæjarhrauni, Hafnarfirði.
Óhefðbundin tjáskipti gefa fólki rödd
Guðlaug
Björnsdóttir
mannfræðingur
Undanfarinn nokkuð lang-an tíma hefur starfsemi lífeyrissjóðanna verið af og til í umræðunni og
þá aðallega um féð sem safnast í
sjóði lífeyrissjóðanna, það er eins
og að menn sjái ofsjónum yfir upp-
hæðinni sem þar safnast saman, en
þeir sömu hafa ekki verið að líta á
skuldbindingarnar sem þar koma á
móti. Þó svo að upphæðin sé há sem
safnast saman hjá lífeyrissjóðunum
þá eru skuldbindingarnar sem
hvíla á sjóðunum það miklar, bæði
núverandi lífeyrisgreiðslur, örorku-
lífeyrisgreiðslur og framtíðar-
greiðsluskylda, að sjóðirnir geta
knappast staðið við þær. Það er oft
eins og að litið sé á þessa sjóði sem
„fé án hirðis“ eins og sagt var ein-
hvern tíma, sem hægt sé að ráðsk-
ast með eftir því sem þurfa þykir,
því langar mig að draga fram nokkur
atriði varðandi málið.
Almennu lífeyrissjóðirnir voru
stofnaðir með samningi milli
þriggja aðila, þ.e. samtaka launa-
fólks, samtaka atvinnurekenda og
ríkisvalds, samningi um að í stað
hækkaðra launa skyldi hluti þeirra
leggjast inn í lífeyrissjóði, geymdur
þar og ávaxtaður þangað til að við-
komandi hætti vinnu sakir aldurs
og þá tækju við lífeyrisgreiðslur úr
sjóðnum. Upphæð lífeyrisgreiðslna
úr hinum almennu lífeyrissjóðum
fer algerlega eftir því hvað hver
og einn hefur greitt í sjóðinn og
svo hvernig til hefur tekist með
ávöxtun fjárins. Þegar vel hefur
tekist til með ávöxtun hefur verið
hægt að hækka greiðslurnar lítil-
lega en þegar verr hefur tekist til
hefur þurft að lækka greiðslurnar.
Þannig kemur þetta út þrátt fyrir að
heildarupphæðin sem safnast fyrir
sé nokkuð há.
Ég hef alltaf litið á þessa inneign
mína í lífeyrissjóðnum á sama hátt
og að um inneign mína í banka væri
að ræða. Þetta eru peningar sem ég
hef lagt til hliðar til efri áranna og
ég get ekki séð að neinn hafi rétt til
þess að seilast í þessa sjóði og taka
hluta þeirra til annarra nota, frekar
en hluta af sparifé sem fólk geymir
í banka í góðri trú, slíkt væri alger
eignaupptaka í báðum tilvikum.
Eignaupptaka
Samkvæmt lögum eru allir skyld-
aðir til að leggja hluta af sínum
launum í lífeyrissjóð og sama ríkis-
vald sem ákvarðar þessa skyldu má
ekki síðan ákveða að hirða hluta
þessa sparnaðar fólks til annarra
verkefna, slíkt finnst mér vera alger-
lega fráleitt og engum sæmandi og
ríkisvaldið á engan rétt til slíkrar
íhlutunar, hefur engan rétt til að
ráðskast með þetta fé, slíkt væri
alger eignaupptaka.
Féð sem safnast saman í lífeyris-
sjóðunum er eign þeirra sem í þá
hafa greitt og fer eign hvers og
eins eftir því hver inngreiðsla hans
hefur verið í sjóðinn. Mér fannst
það dapurlegt og reyndar sorglegt á
sínum tíma, að horfa upp á þá sem
telja sig talsmenn alþýðu og launa-
fólks, þegar þeir léðu máls á því að
seilst yrði í fé lífeyrissjóðanna til
þess að greiða fyrir niðurfellingu
skulda fólks. Ég hreinlega skildi ekki
afstöðu þeirra, að ljá máls á því að
taka fé sem aðrir eiga, og ráðskast
með það í allt öðrum tilgangi en til
var stofnað. Þetta var fé sem fólk
hafði lagt til hliðar og geymt til elli-
áranna til þess að gera lífið heldur
betra eftir að launavinnu lýkur. Að
taka eign eins og ætla síðan að rétta
öðrum hana. Mér fannst trúverðug-
leiki þeirra þar með bíða verulegan
skaða.
Það ættu allir að skilja það og
muna að lífeyrissjóðirnir eru eign
þeirra sem í þá greiða á svipaðan
eða sama hátt og að um sparifé
þeirra í banka væri að ræða.
Hverjir eiga
lífeyrissjóðina?
Helgi
Arnlaugsson
eldri borgari
Nokkur umræða hefur farið fram að undanförnu um heimavinnu nemenda og
að hve miklu leyti hún eigi rétt á sér.
Aðallega hefur umræðan snúist
um heimavinnu grunnskólanema
en einnig hefur heimavinna fram-
haldsskólanema fléttast inn.
Flestir nemendur á framhalds-
skólastigi telja að eitthvert heima-
nám sé eðlilegt og hið sama má
segja um foreldra, kennara og skóla-
stjórnendur. Aðallega er spurt um
magn heimavinnunnar. Hve mikil
á hún að vera svo eðlilegt geti talist?
Ég held að reynsla aðstandenda
og nemenda Menntaskólans Hrað-
brautar, skólans sem leiddi stytt-
ingu framhaldsskólanáms á Íslandi,
geti verið leiðarvísir í þessum
efnum.
Áður en farið er yfir málið er
ágætt að hafa í huga þær staðreynd-
ir að í Hraðbraut gekk nemendum
almennt vel í skólanum; að skólinn
útskrifaði 500 stúdenta eftir aðeins
tveggja ára námstíma; að brottfall
var minna en í öðrum framhalds-
skólum og að kröfur skólans voru
hliðstæðar því sem þekktist í þeim
skólum sem þekktir eru fyrir mestar
námskröfur.
En hvar liggja skýringarnar á því
að nemendur Hraðbrautar gátu
lokið stúdentsprófi á tveimur árum
á meðan stúdentsprófsbrautir í boði
annars staðar voru almennt fjögur
ár og meðalnámstími til stúdents-
prófs fimm og hálft ár?
Fyrst verður að horfa til þess að
kennarar Hraðbrautar voru um
margt einstök úrvalssveit. Skýringin
á því að slík sveit náðist saman voru
nokkrar en mikilvægast var þó að á
fyrstu starfsárum skólans voru þeir
kennarar, sem ekki sýndu afburða-
hæfni, leystir frá störfum og aðrir
ráðnir í staðinn. Það er úrræði sem
stjórnendur ríkisrekinna skóla hafa
ekki.
„Heimavinna“ í skólanum
Skipulag skólastarfsins var mjög frá-
brugðið því sem annars staðar þekk-
ist. Náminu öllu var skipt í 15 lotur
sem hver var sex vikur að lengd.
Aðeins voru kenndar þrjár náms-
greinar í hverri lotu. Kennslutími í
hverri námsgrein var um helmingur
kennslutíma í hliðstæðum áföngum
í skólum ríkisins. Formleg kennsla
fór aðeins fram þrjá daga í viku,
mánudaga, miðvikudaga og föstu-
daga. Þriðjudaga og fimmtudaga
var ekki formleg kennsla en nem-
endur höfðu mætingarskyldu. Þá
daga unnu þeir „heimavinnu“ sína í
skólanum. Reynt var að halda ann-
arri vinnu í lágmarki sem oftast
tókst þokkalega en auðvitað ekki
alveg. Þeir sem nýttu vinnutíma
sinn skipulega á þriðjudögum og
fimmtudögum sluppu þó að mestu
við aðra heimavinnu.
Lögð var rík áhersla á mikilvægi
þess að nemendur beittu öguðum
vinnubrögðum til þess að hámarka
námsafköst. Lærdómurinn var því
ekki síður í því fólginn að fá nem-
endur til að temja sér vinnubrögð
sem nýttust þegar á háskólastig var
komið en þar gekk þeim vel þótt
yngstir væru.
Síðast en ekki síst nefni ég eitt
mikilvægt atriði til viðbótar en það
var að reynt var að fylgjast mjög vel
með mætingu, vinnu og félagslegri
aðlögun allra. Ef á bjátaði í námi
eða einkalífi nemenda var reynt að
grípa inn í og veita þeim stuðning
eftir megni. Þannig var mörgum
nemandanum „bjargað frá brott-
falli“ vegna atriða sem hefðu reynst
erfið án öflugs stuðnings starfs-
fólks skólans. Þótt brottfallið væri
lítið var viðhorfið þó ávallt að að
hverjum brottföllnum nemanda
væri mikil eftirsjá.
Niðurstaða mín er því sú, að
fenginni þeirri reynslu sem fékkst
af rekstri Hraðbrautar, að með
betra skipulagi framhaldsskólanna,
stuðningi og kennslu í skipulögðum
vinnubrögðum, er án nokkurs vafa
hægt að minnka heimavinnu nem-
enda og á sama tíma undirbúa þá
jafn vel, eða betur, undir frekara
nám og lífið en nú er gert.
Heimavinna nemenda
Ólafur Haukur
Johnson
skólastjóri
Það ættu allir að skilja það
og muna að lífeyrissjóð-
irnir eru eign þeirra sem í þá
greiða á svipaðan eða sama
hátt og um sparifé þeirra í
banka væri að ræða.
Formleg kennsla fór aðeins
fram þrjá daga í viku, mánu-
daga, miðvikudaga og föstu-
daga. Þriðjudaga og fimmtu-
daga var ekki formleg
kennsla en nemendur höfðu
mætingarskyldu. Þá daga
unnu þeir „heimavinnu“ sína
í skólanum.
Til þess að uppfylla ákvæði
samningsins um samskipti
við annað fólk þarf því að
gera miklu meira í að auka
aðgengi einstaklinga að
viðeigandi þjálfun og tækni-
búnaði.
3 . n ó v e m b e r 2 0 1 6 F I m m T U D A G U r32 s k o ð U n ∙ F r É T T A b L A ð I ð
0
3
-1
1
-2
0
1
6
0
4
:5
8
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
6
K
_
N
Y
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
4
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
2
7
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
7
2
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
B
2
B
-D
B
8
0
1
B
2
B
-D
A
4
4
1
B
2
B
-D
9
0
8
1
B
2
B
-D
7
C
C
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
7
2
s
_
2
_
1
1
_
2
0
1
6
C
M
Y
K