Fréttatíminn - 02.09.2016, Síða 34

34 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 2. september 2016
Matthías
Jochumsson
orti ekki bara
þjóðsöng Íslendinga, heldur
skrifaði hann líka leikrit sem
talað hefur verið um sem
versta leikrit Íslandssögunn-
ar. Uppsetning nokkurra
trúða norður á Akureyri á
þessu sögudrama Matthías-
ar um landnámsmanninn
Helga magra, vekur spurn-
ingar um aðkomumenn og
fólk í leit að betra lífi.
Guðni Tómasson
gudni@frettatiminn.is
Sögur um aðkomumenn í smábæj-
um eru formúlukenndar. Kúreki
gengur inn á bar og vandræðin
byrja. Nýr kennari nær hvorki
sambandi við nemendur, sam-
starfsmenn né foreldra. Dyrum er
lokað hvar sem aðkomumaðurinn
fer um. Hann fær ekki að vera með
og þarf að sanna sig með öllum
tiltækum ráðum, vinna plássið á
sitt band.
Helgi magri Eyvindarson
var einn af upprunalegu að-
komumönnum þessa lands. Hann
var svo fínn að geta talist til land-
námsmanna og ákvað, einhverra
hluta vegna, að Eyjafjörðurinn
væri málið. Þar var þá engin Ak-
ureyri, engin Hríseyjarhátíð, Smá-
munasafn eða Samkomuhús.
Helgi, sem var írskur og eitthvað
kristinn, var svo heppinn að koma
Trúðar tækla Matta Joch
og Helga hinn magra
að hreinu borði, landið bauð upp á
möguleika og engir Akureyringar
að þvælast fyrir. Hann var á flótta
undan átökum sunnar í Evrópu, en
við tók mikil vinna, Eyjafjörðinn
þurfti að byggja upp. Helgi stýrði
öllu saman.
Síðan líða þúsund ár
Eitt og annað hefur síðan verið
brallað í Eyjafirði og um landið allt
á árunum sem liðin eru frá land-
námi. Sagðar voru sögur af fólki
eins og Helga magra. Sumar þessar
sögur voru nógu safaríkar til þess
að hægt var að nota þær í aðrar
sögur og jafnvel leikrit.
Árið 1890 vildu Akureyringar
minnast Helga og afreka hans.
Dugði þá enginn betur til þess verk-
efnis en presturinn og þjóðskáldið
Matthías Jochumsson, sem nýlega
hafði tekið við brauði í bænum.
Aðkomumaðurinn Matthías setti
saman leikrit um aðkomumanninn
Helga og var þess fullviss að sögur
landnámsins væru gullkista sem
leikhúsið gæti sótt í. Leikritið var
frumsýnt á Eyrinni árið 1890 og féll
vægast sagt í grýttan jarðveg, jafn-
vel fyrir frumsýninguna því það
var fyrst gefið út á prenti í Reykja-
vík. Þá las leikhúsmaðurinn Gestur
Pálsson leikritið og komst að því
í ritdómi í Ísafold að gangurinn í
leikritinu væri enginn og „engin
sérstök hugsun hafi vakað fyrir höf-
undi þegar hann bjó þetta „drama“
til.“ Gestur sagði að viðburðirnir
sem verkið lýsti væru alveg sundur-
lausir og persónurnar stæðu í
þoku. Verkið féll flatt.
Síðan líða 126 ár
Áfram bralla menn eitt og annað
á Akureyri. Leikhús og aðrar listir
skjóta fastari rótum. Heimamenn
og aðkomumenn koma og fara og
vilja leggja sitt af mörkum við þá
uppbyggingu. Árið 1973 hættir
leikhús þar í bæ að vera „amatör“
og verður „atvinnu“. Seinna byggja
menn Hof, þrátt fyrir að Helgi
magri hafi verið hrifinn að Kristi,
og leika þar og syngja.
Nú er Jón Páll Eyjólfsson er kom-
inn í bæinn, aðkomumaður að
sunnan. Hann er leikhússtjóri og
stýrir nú nokkrum trúðum á leik-
sviði fyrir norðan, ef hægt að stýra
trúðum. Trúðarnir ætla að setja
upp í leikrit Matthíasar Jochum-
sonar um Helga magra. Verkefnið
er markaðsett sem Versta leikrit
Íslandssögunnar.
Endurskoðun nú á þessu klaufa-
lega skrifaða sögudrama er tíma-
bær að mati leikhússtjórans. Kjarni
sögunnar er þessi: Fjölskylda legg-
ur af stað í hættumikla ferð yfir
haf í von um frið frá stríðum og
átökum.
„Þetta er sú saga sem ómar enn,“
segir leikhússtjórinn. „Sem betur
fer tekur þetta samfélag enn vel á
móti aðkomumönnum, en hvenær
telst maður að fullu Akureyringur
og hver segir til um það. Líkaminn
endurnýjar víst frumur sínar að 98
prósent hluta á tíu ára fresti. Hvað
tekur það til dæmis mig, hvítan,
íslenskan og háskólamenntaðan
úr Reykjavík, langan tíma að verða
Akureyringur og hvað tekur það
sýrlenska konu langan tíma,“ spyr
Jón Páll. „Kannski verðum við 98
prósent Akureyringar eftir 10 ár.“
Frelsi trúðsins
Að taka upp leikrit getur sagt nýj-
ar sögur um samtímann og mesta
frelsið til þess fá auðvitað trúðarnir
á sviðinu sem sjálfir hafa verið að
kroppa í texta Matthíasar. Þeir eru
frjálsir undan hefðum og tungu-
máli leikhússins.
Trúðar eru alltaf aðkomumenn
í samfélagi manna, utanveltu en
vilja sanna sig. Á bak við andlits-
málninguna eru listamenn sem
vilja kroppa í verk annarra lista-
manna. Matthías vann þannig úr
Landnámu, sem líklega hefur alltaf
verið á gráu svæði milli sannleika
og sagnagleði, og trúðarnir fyrir
norðan endurskoða Matthías og
tæta hann í sig, með ljósum, vídeó-
um og tónlist. Þeir klippa og líma
að vild.
Verkefnið nálgast trúðarnir í
kærleika og einlægni. Þeir gera sitt
úr þessu leikverki sem höfundur-
inn kallaði í formála verksins árið
1890 „sáraófullkomið drama.“
Eftir stendur spurningin hvort
nokkrir trúðar í Eyjafirði geti glætt
versta leikrit Íslandssögunnar lífi
og hrært upp í sér og áhorfendum.
Helgi magri er frumsýndur af nokkrum
trúðum í Samkomuhúsinu á Akureyri í
kvöld.
Þegar túlka á 126 ára gamalt sögu-
drama um líf og raunir landnáms-
manna norður í Eyjafirði er rétt að
kalla til trúða.
Mynd | Menningarfélag Akureyrar
Matthías Jochumsson
var listaskáld en hann
var mennskur. Meðferð
hans, í leikriti árið 1890
á sögu Helga magra,
þótti ekki takast vel.
Helgi magri og kona hans, Þórunn Hryna, horfa yfir
Akureyri. Jónas S. Jakobsson gerði styttuna. Í Land-
námu segir: „Þá er Helgi sá Ísland, gekk hann til frétta
við Þór, hvar land skyldi taka, en fréttin vísaði honum
norður um landið.“ Helgi, sem blandaði saman trúar-
brögðum, fór eftir því.
Mynd | Bjarki Sigursveinsson
GOTT UM
HELGINA
Munndreifitöflur
250 mg
Pinex®
Smelt
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
A
ct
av
is
5
1
1
0
7
2