Fréttatíminn - 29.10.2016, Blaðsíða 30

30 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 29. október 2016
Óuppgerð saga
Sama í Noregi
Þessi ljósmynd dúkkaði upp í norskum fjölmiðlum í vikunni en hún var kveikja að grein sem fyrrum bæjarstjóri Tromsö,
Jens J. Hjort, skrifaði um þöggunina í norsku samfélagi yfir meðferð Norðmanna á Sömum. Á myndinni sést fulltrúi norska
ríkisins taka höfuðmál af móðurömmu Hjort, sem var Sami. Mælingin var liður í að sanna þá kenningu að Samar væru
líkamlega afbrigðilegir og vanþroskaðir. Hjort segir ljósmyndina hafi verið vendipunkt í sinni bæjarstjóratíð.
Norðmenn hafa verið rausnarlegir í
móttöku flóttafólks og þeir skara framúr á
heimsmælikvarða í að búa til fjölmenningar-
samfélög. Sambúð þeirra með Sömunum
í norðri er hinsvegar lituð mismunun og
kerfisofbeldi sem enn grasserar, samkvæmt
nýrri viðamikilli rannsókn. Tungumáli og
menningararfi Samanna var nærri útrýmt af
norskum stjórnvöldum og uppgjöri við myrka
fortíð er ekki lokið.
Þóra Tómasdóttir
thora@frettatiminn.is
Norðmenn njóta virðingar í al-
þjóðasamfélaginu fyrir að vera
rausnarlegir í móttöku flóttamanna
og úrræðagóðir í skapa fjölmenn-
ingarsamfélög. Þeir hafa hlut-
fallslega tekið við margfalt fleiri
flóttamönnum en Íslendingar, og í
Noregi býr 4,5% hærra hlutfall inn-
flytjenda en á Íslandi.
Norðmenn reyndust árið 2014
vera fjórða besta þjóðin í móttöku
og aðlögun innf lytjenda, sam-
kvæmt alþjóðlegri samanburða-
mælingu MIPEX. Í mælingunni
var horft til hvernig pólitískar
ákvarðanir þjóðanna hafa veitt
innflytjendum gjaldgengi í sam-
félaginu. Mældir voru nærri 150
pólitískir áhrifaþættir og var horft
til atvinnuþátttöku innflytjenda,
menntunar, stjórnmálaþátttöku,
aðgengi að heilbrigðisþjónustu og
ekki síst verndar gegn mismunun.
Þótt Norðmenn komi vel út úr þess-
um mælingum, hefur verndin gegn
mismunum ekki náð til frumbyggja
landsins, Samanna, sem enn eru
beittir órétti og sviptir grundvallar-
mannréttindum. Í nýrri viðamik-
illi rannsókn sem gerð var af grein-
ingarnefnd samískra málefna, á
aðstæðum 12 þúsund Sama í Nor-
egi, kemur í ljós að þeir eru fjór-
um sinnum líklegri til að verða mis-
munað en meðal Norðmönnum.
Rannsóknin var gerð á Sömum í 25
sveitarfélögum í norðri og varpar
ljósi á að enn sé langt í að Samar
verði metnir til jafns við aðra Norð-
menn. Þriðji hver Sami í Noregi
hafði orðið fyrir einelti vegna upp-
runa síns, sýndi doktorsrannsókn
frá árinu 2011 sem Ketil Hansson
vann við háskólann í Tromsö.
Samarnir eru ævaforn þjóðflokk-
ur sem býr í Sápmi, landsvæði sem
nær frá Noregi til Svíþjóðar, Finn-
lands og yfir á Kólaskaga í Rúss-
landi. Þjóðflokkurinn telur um það
bil hundrað þúsund og langflest-
ir þeirra, rúmur helmingur, búa í
Norður-Noregi. Lífsskilyrði Sama
eru afar ólík eftir búsetu en eitt
eiga þeir sameiginlegt - réttindi
þeirra hafa verið þverbrotin í öll-
um löndunum.
Óþægilegur sannleikur hefur
gægst upp á yfirborðið á undan-
förnum árum, um meðferð Norð-
manna á Sömum. Þótt alkunna
sé að Samar hafi verið beittir mis-
rétti í gegnum tíðina hafa stofnan-
ir á borð við UNESCO, Sameinuðu
þjóðirnar og rannsóknarstofnun
um málefni Sama bent á að enn sé
brotið á réttindum þeirra. Sagan
er óuppgerð. Afleiðingar hinnar
svokölluðu norsku-væðingar þjaka
samfélagið enn en það var stefna
norska ríkisins fram til 1950 og hef-
ur rænt fjölmarga Sama tungumáli
sínu, trú, stolti og einstakri menn-
ingararfleifð.
Saga Samanna er að mörgu leyti
svipuð annarra frumbyggja í heim-
inum, þar sem menning þeirra
hefur verið bæld niður með kerfis-
bundnum hætti landnema. Þannig
hafa Samar misst yfirráða- og
eignarétt yfir landsvæðum sínum
í norðri og tungumáli þeirra hef-
ur verið útrýmt með lögum sem til
dæmis bönnuðu kennslu á öðrum
tungumálum en norsku. UNESCO
telur að þremur mállýskum Sama
hafi algjörlega verið útrýmt, og
þrjár mállýskur séu enn í verulegri
útrýmingahættu.
Í Noregi hófst aðförin að Sömum
af fullum þunga á átjándu öld þar
sem kirkjan, ríkið og meginþorri
landsins lagðist á eitt við að ráða
niðurlögum á hinum „frumstæðu“
siðum og venjum Samana. Samarn-
ir hafa alla tíð lifað af hreindýra-
rækt og fiskveiði í harðgerri nátt-
úrunni í norðri og hafa þróað með
sér aðferðir við að lifa í kulda og
myrkri.
Heimskir villimenn
Viðhorf Norðmanna til Sama virðist
enn mótað af staðalmyndum sem
dregnar hafa verið upp í fjölmiðlum
í gegnum tíðina. Staðalmyndir af
fáfróðum villimönnum sem skilja
lítið í siðmenntuðu samfélagi og
geta illa tileinkað sér nútímatækni.
Um þetta er meðal annars er fjall-
að í bók Arne Johanssen sem rýn-
ir í framsetningu Sama í fjölmiðl-
um á árunum 1970 til 2000. Þar er
bent á að á síðari árum hafi fréttir
af Sömum einkennst af neikvæðum
átakafréttum þar sem reynt er að
grafa undan þeirra helstu atvinnu-
greinum, svo sem hreindýrarækt-
inni.
„Umfjöllun um hreindýrarækt
var jákvæðari á áttunda áratugn-
um en hún hefur verið á undan-
förnum árum. Stöðugt hefur ver-
ið gefið í skyn að hreindýraræktin
sé allt að því glæpsamleg og hlægi-
leg. Fjölmiðlar fjalla um slagsmál,
hreindýrastuldi og glæpi, rétt eins
og ræktunin standi í vegi fyrir nú-
tíma samfélagi. Neikvæðir atburð-
ir eru oftast tilefni til fréttaskrifa
um Sama og sífellt var hreindýra-
ræktuninni stillt upp gegn öðrum
atvinnugreinum eins og til dæm-
is námugreftri,” sagði Johannsen í
Altaposten.
Gleymast „óvart“
Nýjar rannsóknarniðurstöður sýna
hvernig mismunun Sama birtist í
nútímanum. „Það er viðtekin venja
í samfélaginu að Samarnir gleym-
ast. Það á líka við í hinu opinbera
kerfi. Það gleymist alveg óvart að
þýða mikilvæga texta á samísku
eða auglýsa mikilvægar stöður í
fjölmiðlum Samanna,“ segir Ketil
Hansen við NRK.
Hann nefnir sem dæmi þegar
staða fylkismanns í Finnmörku var
auglýst nýlega þá láðist að gera það
í samísku blöðunum.
„Skilaboðin eru skýr þegar æðsta
staða í stærsta Samafylki Noregs er
ekki auglýst fyrir samíska alþýðu,“
segir ritstjórinn Geir Wulff í sam-
tali við samíska blaðið Ságat. Málið
hefur blossað upp í norskum fjöl-
miðlum að undanförnu enda tóku
flestir undir að dæmið væri lýsandi
fyrir útskúfun.
Annað hitamál sem lýsir viðhorfi
Norðmanna til Sama, eru heift-
arlegar deilur um það á hvaða
tungumálum vegmerkingar og
umferðaskilti í Norður-Noregi eigi
að vera. Þegar merking á bæjar-
félaginu Bodö var sett upp við
þjóðveginn, var skiltið haft bæði
á norsku og samísku. Aðeins liðu
nokkrir dagar þar til krotað hafði
verið yfir samíska heitið. Þegar
skiltið var hreinsað, var krotað yfir
það á ný og í kjölfarið var það marg-
sinnis fjarlægt af þeim sem vildu
aðeins hafa skiltið á norsku.
„Ég man ekki eftir öðru eins
hitamáli í sögu blaðsins,“ sagði
Jan-Eirik Hanssen ritstjóri Avisa
Nordland í samtali við Tv2 árið
2011. „Við höfum ekki undan að
fjarlægja óviðeigandi athugasemdir
af vefsíðum okkar, hatursummæli
og ærumeiðingar. Heiftin í þessu
máli hefur náð áður óséðum hæð-
um. Þetta er ein birtingarmynd
áralangrar afneitunar á samískri
menningu í norsku samfélagi.“
Ljósmynd vakti bæjarstjórann
Þessi ljósmynd dúkkaði upp í
norskum fjölmiðlum í vikunni en
hún var kveikja að hjartnæmri
grein sem fyrrum bæjarstjóri
GLÆSILEG RAÐHÚS
VIÐ ÍSLEIFSGÖTU
BÆTAST Í HÓPINN HJÁ BÚSETA
BÚSETI húsnæðissamvinnufélag • Síðumúli 10 • 108 Reykjavík
sími 520 5788 • www.buseti.is • buseti@buseti.is
ÁVINNINGUR MEÐ BÚSETAÍBÚÐ
• Örugg búseta meðan þér hentar
• Þú festir minni fjármuni í fasteign
• Þú færð vaxtabætur líkt og eigandi
• Lægri kaup- og sölukostnaður
• Búseti sér um allt ytra viðhald á húsnæði
• Hátt þjónustustig
OPIÐ HÚS
miðvikud. 2. nóv.
kl. 17-18
ATH!
AÐEINS TVÖ
RAÐHÚS EFTIR
5 HERBERGJA RAÐHÚS - 145,6 m2
20% Búseturéttur
Verð kr. 10.500.000,- (Útborgun frá kr. 6.000.000,-)
Mánaðargreiðsla m.v. 20% búseturétt kr. 242.908,-
Mánaðargreiðsla innifelur fjármagnskostnað, skyldutryggingar,
fasteignagjöld, hússjóð, þjónustugjald og framlag
í viðhaldssjóð.
• Frábær staðsetning með óhindrað útsýni vestur Úlfarsárdalinn
• Stutt á Úlfarsfell og önnur útivistarsvæði í óspilltri náttúru
• Örstutt í skóla og íþróttasvæði Fram
• Sundlaug, bókasafn og menningarmiðstöð munu rísa á svæðinu á næstu árum
Allar nánari
upplýsingar á
www.buseti.is
og á skrifstofu
Búseta í síma
520 5788