Fréttatíminn - 29.10.2016, Blaðsíða 34

34 | FRÉTTATÍMINN | Laugardagur 29. október 2016
Á vinnustofunni Trufiction í
Hafnarhúsinu á morgun stendur
til að skoða og opna torfhúsið upp
sem vistkerfi með aðferðum skáld-
skapar og vísinda. Fjölmargir aðilar
taka þar til máls, en þar á meðal eru
arkitektar, mannfræðingar, örveru-
fræðingar, jarðvegsfræðingar og
listamenn. Það eru Tinna Grétars-
dóttir mannfræðingur og Sigurjón
Baldur Hafsteinsson lektor í safna-
fræði sem að standa að vinnustof-
unni en hún er hluti af stærra list-
rannsóknaverkefni sem þau stýra.
„Þarna stendur til að skoða aðra
og fjölbreyttari þætti í þessum arfi
Torfbærinn
er fallegur,
frumlegur og
skemmtilegur
Hannes Lárusson myndlistar-
maður er hrifinn af íslenska
torfbænum og hampar honum
sem helsta framlagi Íslendinga
til byggingarlistar og menn-
ingarinnar almennt. Hann hef-
ur byggt upp setur um torfbæ-
inn austur í Flóa og er á því að
torfhúsin hafi verið bæði fáguð
og frumstæð í senn, eins og á
við um svo marga góða hluti.
Hannes er einn þeirra sem
talar um torfhús og framtíðina
á opinni vinnustofu fræði- og
listamanna á morgun.
Guðni Tómasson
gudni@frettabladid.is
en áður hafa verið kannaðir,“ segir
Hannes Lárusson. „Þar á meðal eru
lífríkið í torfhúsunum og flóran og
fánan í torfinu sjálfu. Á þessum arfi
sem við eigum í torfhúsum fortíð-
ar má finna endalausar spennandi
hliðar.“
Hannes er einmitt upptekinn við
að miðla þessum spennandi hliðum
torfhúsaarfsins austur í Flóa, nánar
tiltekið í Austur-Meðalholti þar sem
hann hefur, ásamt Kristínu Magnús-
dóttur, komið upp sýningarskála,
hleðsluskóla og námskeiðahaldi,
auk veitingasölu. „Þarna viljum
við sýna fjölbreytni og dýpt þessa
merka arfs.“
Besta framlagið misskilið
Hannes Lárusson verður alltaf
hrifnari og hrifnari af torfbænum
og öllu því sem í þessum arfi felst.
„Ég er eiginlega á því að Íslendingar
hafi aldrei unnið betur úr sínu um-
hverfi og sínu uppleggi en einmitt í
torfbænum. Þar hafa þeir náð mest-
um árangri í að skilja landið og það
sem það hefur upp á að bjóða og
einnig mestum hæðum í því að tjá
sig fagurfræðilega, en fagurfræði
hefur nú ekki verið sterkasta hlið
Íslendinga. Þarna ná þeir tján-
ingu sem er einstök á heimsvísu
og kannski merkilegasta framlag
norðurhjarans til byggingarlistar.
Í torfbænum má segja að það besta
í Íslendingnum birtist, en um leið
er þessi arfur vanræktasti og mis-
skildasti þátturinn í íslenskri menn-
ingu. Eins og oft á við um dálítið
góða hluti þá er torfbærinnn bæði
fágaður og frumstæður í senn.“
Baðstofur torf bæjanna eru
Hannesi hugleiknar, enda eru þær
hjarta bygginginna. „Ég held að Ís-
lendingar hafi aldrei gert betur en
í baðstofunni í sinni fagurfræði-
legri tjáningu. Baðstofan er eigin-
lega það eina sem við getum sýnt
og staðið við í alþjóðlegu samhengi
án þess að gefa afslátt eða vera með
einhvern sérstakan formála að því
að þetta sé nú ekki nógu gott. Bað-
stofan er þróun mjög margra kyn-
slóða og þegar maður fer inn í þær
fáu baðstofur sem eftir hafa lifað þá
fær maður þá tilfinningu að það sé
ekkert auðvelt að gera þetta miklu
betur.“
Staðið á herðum Harðar
Hannes bendir á að ef Harðar
Ágústssonar, myndlistar- og fræði-
manns, hefði ekki notið við á sínum
tíma og rannsókna hans á torfbæn-
um, þá hefðum við nánast ekki neitt
í höndunum og ef Hörður er undan-
skilinn þá hafi lítið verið sagt að viti
um torfbæinn ennþá, að hans mati.
„Við eigum eftir að sökkva okkur
ofan í þessa menningu, opna hana
upp og miðla henni til framtíðar.“
Einn þáttur torfhúsamenningar-
innar sem heillar Hannes er að
enginn torfbær sé í rauninni eins.
„Það eru endalaus tilbrigði í þess-
um byggingum þar sem virðist ríkja
hæfilegur anarkismi sem nær samt
raunverulegri lendingu og niður-
stöðu. Það myndast samkomulag
um það að hver byggi með sínu nefi
en innan sama bragarháttarins, því
það eru einstaka þættir innan þessa
byggingarlags sem eru tiltölulega
staðlaðir. Þetta skildu menn síðan
illa þegar þeir reyndu að beita grísk-
rómverskri og klassískri hugsun
á þessar byggingar. Þá sáu menn
ekki samræmi eftir sínu höfði og
dæmdu þennan arf til niðurrifs á
sínum tíma.“
Framtíðin
Hannes er á því að blómatími ís-
lenskra torfhúsa sé á árunum 1880-
1920, rétt áður en hefðin rennur sitt
skeið á enda. „Þá eru allar forsend-
ur komnar fyrir því að þessi arf-
ur blómstri. Um þetta tímabil eru
auðvitað mestar og bestar heim-
ildir en það er líka áhugaverðast.
Þarna blómstrar arfurinn rétt áður
en hann fer að leysast upp og loks
er honum útrýmt nánast að fullu
fyrir 1960.“
En getur torf húsið, þessi
byggingarsögulega fortíð þjóðar-
innar, kennt okkur eitthvað um
nútímann og framtíðina að mati
Hannesar. „Já, torfhúsið getur
kennt okkur að haga okkur betur
í landinu og skilja og skynja það á
dýpri hátt að maðurinn og landið
og náttúran eru allt hluti af einni
heild. Torfbærinn var í samhljómi
við landið, féll inn í það og óx út
úr því. Það var nokkuð góð sátt og
samhljómur við landið. Þessi auð-
mýkt og lágstemmda fagurfræði
sem þarna birtist hæfir líklega Ís-
lendingum einna best. Þetta er
bæði falleg, frumleg, skemmtileg og
mannleg byggingarhefð. Þess vegna
ætti þetta að geta virkað sem ein-
hvers konar stökkpallur fyrir skiln-
ing okkar á landinu og mannlegu
umhverfi.“
Turfiction vinnustofan hefst í
Hafnarhúsi Listasafns Reykjavíkur
á morgun, sunnudag, klukkan 14.
Erlendir og innlendir aðilar ræða
torfhúsaarfinn frá ýmsum hliðum,
ekki síst með hliðsjón af framtíð-
inni. Dagskráin er á ensku.
Myndlistarmaðurinn Hannes Lárusson er baráttumaður fyrir aukinni vitund landsmanna um gæðin sem fólust í torfhús-
unum gömlu. Þau hafa líka orðið honum innblástur í listaverkum hans. Hér er Hannes á sýningunni Kwitchyerbellyakin í
Hafnarhúsinu. Mynd | Hari
Í Austur-Meðalholti hafa Hannes
Lárusson myndlistarmaður og Kristín
Magnúsdóttir lífefnafræðingur byggt
upp aðstöðu og starfsemi sem snýr
að torfhúsahefðinni á árum áður.
Þar á meðal er sýningingarsalur sem
miðlar upplýsingum um handverk og
fagurfræði.
Gamli bærinn í Austur-Meðalholti er
dæmigert mannvirki fyrir byggingastíl
á Suðurlandi á ofanverðri 19. öld.