Fréttatíminn - 02.12.2016, Blaðsíða 16

16 | FRÉTTATÍMINN | Föstudagur 2. desember 2016
Við erum að koma út úr tímabili sem einkennst hef-ur af upphafningu einstak-lingsins, tilfinningum hans,
væntingum og réttindum. Þetta má
sjá af breytingum á sjálfsmynd okk-
ar og hlutverkum. Við viljum styrkja
okkur sem einstaklinga og standa
með sjálfum okkur í samskiptum við
aðra. Sem er gott.
Í þrengri samfélögum fyrra alda
skipuðu hagsmunir hópsins hverj-
um til hlutverks og stöðu. Eða hvern-
ig ráðandi öfl skilgreindu hagsmuni
hópsins hverju sinni. Upplausn
þorpsins færði einstaklingum meiri
rétt og meira vald yfir eigin lífi. Hann
braut af sér gömul gildi, sem héldu
honum niðri. Nútímamannréttindi
eru að mörgu leyti réttur einstak-
lingsins gagnvart hópnum. Þetta er
góða sagan.
Undanfarin ár og áratugi hefur
áherslan á einstaklinginn farið út
yfir þjófabálk.
Ekki bara vegna þess að við erum
öll veik í sjálfinu. Um leið og það
verður samfélagslega ásættanlegt að
taka ljósmynd af sjálfum sér hættum
við að taka myndir af öðru fólki. Við
virðumst þurfa aðhald frá hópnum
til sturlast ekki af sjálfhverfu.
Og ekki bara vegna þess að við
getum ekki læknað okkur sjálf með
því að greina okkur og skilja. Við
erum bara að hluta til einstaklingar.
Að stóru leyti erum við hópdýr. Við
getum ekki orðið heilbrigðir einstak-
lingar nema að lifa fullnægjandi lífi
í samfélagi við aðra. Ekki með því
að hegða okkur þannig að við fáum
sem mest út úr þessum samskipt-
um heldur með því að vinna fyrir
hópinn. Þetta hafa margir reynt á
sjálfum sér. Besta leiðin til að vinna á
depurð er að hjálpa öðrum. Almennt
vekur það miklu betri líðan að hugsa
hlýlega til annarra en sjálfs sín.
Og ekki heldur bara vegna þess
að áherslur á einkahag umfram al-
mannahag hafi skekkt samfélag-
ið okkar. Við erum að koma út úr
tímabili þar sem því var trúað að
hlutafélagsformið væri óumræðilega
betra en ríkisstofnunin vegna þess
að hlutafélagið varð til sem farveg-
ur svo beisla mætti einkahagsmuni
í hópstarfi. Stofnunin, samvinnufé-
lagið og samtökin þóttu ekki nógu
skilvirk. Við trúðum að illt væri að
koma nokkru í verk þar sem einka-
hagsmunirnir náðu ekki að knýja
áfram vélina. Af þessum sökum var
nokkrum gömlum stofnunum breytt
í hlutafélag; Ríkisútvarpið, Íslands-
póstur og Keflavíkurflugvöllur eru
nú rekin eins og þessi fyrirbrigði
væru hlutafélög á markaði.
Og ekki heldur vegna þess að okk-
ur hættir æ meir til að líta á okkur
sem neytendur á markaði. Kosn-
ingar eru ekki farvegur okkar til
samfélagsþátttöku heldur er okkur
boðið upp á matseðil af flokkum og
mætum ekki á veitingahúsið ef ekk-
ert tilboð freistar okkar.
Og ekki heldur vegna þess að æ
stærri hluti samfélagsins er kominn
undir valdsvið sérfræðinga og þátt-
töku okkar er ekki vænst í ákvörðun
um veigamikil mál.
Ekkert af þessu einvörðungu en
allt þetta saman og margt meira til
hefur leitt til þess að við æfum of
lítið í okkur hópdýrið. Erum orðin
stirð í þeim hluta okkar sem er á
millum okkar og annars fólks.
Í Fréttatímanum í dag er viðtal við
kennara sem lýsa hrörnun skóla-
starfs á undanförnum áratugum.
Ástæðan er ekki sú að nemendur séu
nú erfiðari eða kennarar illa undir-
búnir undir breytingar á skólastarfi.
Samfélagið breytist og fólkið með.
Vandi skólakerfisins er sá að ákvarð-
anir um viðbrögð eru tekin langt frá
starfinu sjálfu og án samráðs við þá
sem starfa í skólunum, þá sem eru
skólarnir. Mótun skólastarfs hefur
verið of mikið á höndum þeirra sem
líta á kennara sem hluta vandans,
áunninnar efasemdar um heilindi
opinberra starfsmanna.
Fyrir utan langvarandi og þreyt-
andi baráttu fyrir mannsæmandi
launum hefur opinber stefna og
stefnuleysi í skólamönnum mynd-
að gjá milli kennara og atvinnurek-
enda þeirra; ríkisins, okkar. Kennar-
ar upplifa vantraust yfirboðara sinna
gagnvart stéttinni, óvirðingu í gegn-
um launagreiðslur og fyrirlitningu á
reynslu og upplifun þeirra sem sinna
verkunum. Hugmyndir þeirra sem
móta stefnuna stangast á við raun-
veruleikann; eru oftar en ekki illa
grundaðar delluhugmyndir.
Þannig kemur skólakerfið út úr
margra áratuga upphafningu einka-
hagsmuna. Það sama má segja um
heilbrigðiskerfið og margra aðra
þætti velferðarkerfisins sem byggt
var upp síðast þegar hópdýrið í okk-
ur fékk að móta samfélagið.
Til að endurreisa velferðarkerfin
þurfum við því að efla hópdýrið í
okkur, ekki sveigja kerfin að upp-
hafningu einkahagsmuna á kostnað
almannahags. Stofnanir okkar eru
ekki að hruni komnar vegna þess
að það sé ómögulegt að halda uppi
góðu starfi innan stofnunar. Þær eru
að bresta vegna þess að við reyndum
að reka þær eins og einkafyrirtæki.
Gunnar Smári
VERUM
BETRI
HÓPDÝR
lóaboratoríum lóa hjálmtýsdóttir
FORDRYKKUR – freyðivín
TE GRAFINN LAX
Skallottukrem, dillmæjó, hrogn, súrdeigs kex
ANDABRINGA
Gulrótarkrem, portvínssósa
ÍSLENSKT LANDSLAG
Nauta tartar, reyktur ostur, rúgbrauð, pikklaður
laukur, ediksnjór
LETURHUMAR
Jólatré og beurre noisette
SVÍNASÍÐA
Reykt sellerí-purée, kirsuberjasósa, fersk epli,
pikklaður skallottulaukur
GRILLUÐ NAUTALUND
Jarðskokka og hvítsúkkulaði-purée, steiktar næpur
með sveskjum og heslihnetum, ka’-hollandaise
EFTIRRÉTTUR
JÓLAKÚLA
Kryddkex, karamelluseruð hvítsúkkulaðimús,
epla og fáfnisgrasfylling
8.900 kr.
7 rétta jólaveisla
FRÁ KL. 17
Aðeins framreitt fyrir allt borðið.
Austurstræti 16 apotek.isAPOTEK KITCHEN+BAR
BORÐAPANTANIR Í SÍMA 551 0011
JÓLIN Á
APOTEKINU