Dagblaðið Vísir - DV - 13.09.2016, Qupperneq 23

Vikublað 13.–15. september 2016 Menning 19
Komu með nótur í farteskinu
n Óðinn Melsted er höfundur bókar um erlenda tónlistarmenn á Íslandi n Guðni Th. hvatti hann til að skrifa bókina
við tónlistarskólana, hljóðfæraleik­
ara til að spila á skemmtistöðum í
bænum og svo komu aðrir, sérstak­
lega upp úr 1950, til að spila með
Sinfóníuhljómsveitinni.
Í umræðunni er oft talað eins og
þetta fólk hafi aðallega verið flótta­
menn og gyðingar. En í raun og veru
var bara einn gyðingur í þessum
hópi, Heinz Edel­
stein. Þrír aðrir
tónlistarmenn
komu hingað
út af gyðingaof­
sóknum nasista,
en voru samt
ekki gyðingar.
Það voru Victor
Urbancic, en
kona hans var af
gyðingaættum,
Albert Klahn,
sem átti líka
konu sem var af
gyðingaættum,
og svo Róbert
Abraham, sem
var gyðingaætt­
ar en samt kaþ­
ólskur. Það er
engin ástæða til
að halda því fram
að það hafi aðal­
lega verið gyðingar sem settu svip á
tónlistarlífið. Flestir tónlistarmenn
komu af því að þeir voru ráðn­
ir samkvæmt samningi og fannst
spennandi að fá að starfa á Íslandi,
en ekki af því að þeir væru á flótta
undan hakakrossinum.“
Andblær evrópskrar
borgaramenningar
Tóku Íslendingar vel á móti þessum
erlendu tónlistarmönnum?
„Yfirleitt voru móttökurnar mjög
góðar en á því voru þó einhverj­
ar undantekningar. Stéttar félag
íslenskra hljómlistarmanna var
stofnað 1932 og sinnti hagsmunum
íslenskra hljóðfæraleikara sem
spiluðu á skemmtistöðum. Stéttar­
félagið lagðist eðlilega gegn því að
skemmtistaðir réðu til sín erlendar
hljómsveitir og erlenda tónlistar­
menn. Þessi andstaða beindist
samt ekki persónulega gegn er­
lendu tónlistarmönnunum sem
hér voru, heldur leit stéttarfélagið á
þetta sem prinsippmál.
Á þessum tíma komu fleiri innflytj­
endur til Íslands en tónlistarfólk. Árið
1949 kom hingað til lands þýskt land­
búnaðarverkafólk sem varð vissulega
fyrir fordómum. Erlendu tónlistar­
mennirnir sögðust hins vegar lítið
hafa orðið fyrir fordómum.“
Hvaða máli skipti koma þessara
tónlistarmanna fyrir tónlistarlíf á
Íslandi?
„Þetta fólk hafði allt áhrif á sín­
um vettvangi og lagði sitt af mörk­
um til að hraða uppbyggingu tón­
listarlífsins. Nokkrir tónlistarmenn
höfðu verið sérstaklega ráðnir sem
kennarar við Tónlistarskólann í
Reykjavík og höfðu þar mjög mikil
áhrif, menn eins og Franz Mixa,
Hans Stepanek og Heinz Edelstein.
En það voru ekki bara þeir sem
höfðu áhrif. Ég komst til dæmis að
því að það voru tvær konur sem
kenndu í dreifbýlinu, María Fick
Eðvarðsdóttir á Snæfellsnesi og
Rut Gröschl Magnúsdóttir á Eyrar­
bakka. Þær voru organistar, kenndu
börnum á tónlist, sáu um kirkjukór­
inn og höfðu þannig mikil áhrif.
Aðrir sem komu til að spila á
skemmtistöðum höfðu mikil áhrif
á skemmti­
staðamenn­
inguna sem
varð til á þess­
um árum.
Þeir komu
með andblæ
evrópskrar
borgaramenn­
ingar til Ís­
lands. Svo
eru þeir sem
voru sérstak­
lega sóttir til
landsins til
að spila í Sin­
fóníuhljóm­
sveitinni, en
án þeirra hefði
varla verið
hægt að flytja
sinfóníur, alla­
vega á fyrstu
árunum.
Niðurstaðan er sú að á því
tímabili sem ég fjalla um, 1930–
1960 verða gífurlegar breytingar
í tónlistarlífi Íslendinga. Á þess­
um tíma þróaðist tónlistarlífið hér
á landi, bæði í skemmtitónlist og
klassískri tónlist, í átt til þess að
verða eins og gerðist í umheim­
inum. Auðvitað má ekki gleyma
að það voru ekki bara útlendingar
sem stuðluðu að þessari þró­
un heldur einnig Íslendingar. En
koma erlendra tónlistarmanna
varð sannarlega til að hraða upp­
byggingu íslensks tónlistarlífs.“ n
„Á þessum tíma
þróaðist tónlistar­
lífið hér á landi, bæði í
skemmtitónlist og klass­
ískri tónlist, í átt til þess
að verða eins og gerðist í
umheiminum.
Óðinn Melsted
„Þess má til gamans geta
að það var þáverandi forseti
Sögufélagsins, Guðni Th.
Jóhannesson, sem hvatti
mig til að skrifa þessa bók.“
Mynd Sigtryggur Ari
E
iríkur Smith Finnbogason
listmálari er látinn, 91 árs
gamall. Eiríkur var afkasta­
mikill listmálari en hann
nam við Myndlista­ og handíða­
skólann á árunum 1946 til 1948, í
Kaupmannahöfn frá 1948 til 1950
og í París frá 1950 til 1951. Þá nam
hann prentmyndasmíði hér á landi
á sjötta áratug liðinnar aldar.
Eiríkur hélt fjölmargar sýningar
á ferli sínum sem listmálari og verk
hans eru í eigu opinberra listasafna
og einkasafnara. Stóran hluta lista­
verkasafns síns gaf hann Hafnar­
borg, listasafni Hafnfirðinga.
Safnið hefur á undanförnum árum
sett upp röð sýninga til að kynna
margbreyttan feril þessa merka
listamanns. Á 100 ára afmælis­
ári Hafnarfjarðarkaupstaðar var
Eiríkur Smith útnefndur heiðurs­
listamaður Hafnarfjarðar. Hann
var sæmd ur ridd ara krossi fálka­
orðunn ar 2005 fyr ir mynd list ar­
störf.
Eftirlifandi eiginkona Eiríks er
Bryndís Sigurðardóttir. n
Eiríkur Smith látinn
Tilboð þér að kostnaðarlausu
Uppl. í síma: 820 8888 eða markmid@markmid-ehf.is
ALHLIÐA
FASTEIGNAVIÐHALD
Smíðavinna · Pípulagnir · Raflagnir
Málningavinna · Múrvinna · Flísalagnir
Hellulagnir · Jarðvinna · Lóðavinna
GOTT ÚRVAL
FÆÐUBÓTAREFNA
Glæsibæ • Netverslun: www.sportlif.is