Fréttablaðið - 23.03.2017, Side 16

Málaferli gegn ríkinu eru í uppsiglingu vegna ólög-mætrar skerðingar Trygg-
ingastofnunar (ríkisins) á lífeyri
aldraðra hjá TR vegna greiðslna úr
lífeyrissjóði í janúar og febrúar á
þessu ári. Þegar ný lög um almanna-
tryggingar voru samþykkt á Alþingi
haustið 2016 féll niður heimild til
skerðingar á lífeyri þeirra aldraðra
sem fengu greiðslur úr lífeyrissjóði.
Í stað þess að láta Alþingi setja inn
nýja heimild í lögin fyrir áramótin
síðustu var farin sú leið að skerða líf-
eyri aldraðra án lagaheimildar. Það
gerðist í tæpa tvo mánuði.
Í lok febrúar var heimild til skerð-
ingar sett inn í lög um almanna-
tryggingar á ný. Þá nam ólögmæta
skerðingin orðið 5 milljörðum
króna. Einhverjir stjórnarþingmenn
sögðu á Alþingi, að menn hefðu
vitað, að umrædd skerðing ætti
að vera í gildi. Þetta eru furðuleg
ummæli.
Í fyrsta lagi lýsa þau algerri óvirð-
ingu við lagasetningu Alþingis;
nánast er sagt, að ekki skipti máli
hvort lagatextinn sé réttur eða ekki.
Í öðru lagi horfir umræddur þing-
maður (þingmenn) framhjá því, að
eldri borgarar eru flestir andvígir
umræddri skerðingu lífeyris og telja
það himnasendingu, að heimild
Alþingis til slíkrar skerðingar falli
niður. Stór hluti eldri borgara vill
að skerðing tryggingalífeyris vegna
lífeyrissjóða verði afnumin með öllu
og bætur greiddar fyrir skerðingu
fyrri ára.
Skorað á LEB að fara í mál við ríkið
Flokkur fólksins sendi Landssam-
bandi eldri borgara bréf, áskorun
um að sambandið færi í mál við
ríkið vegna ólögmætu skerðing-
anna í janúar og febrúar á þessi ári.
Tilkynnti flokkurinn, að ef þetta
yrði ekki gert innan 10 daga mundi
flokkurinn sjálfur fara í mál við
ríkið vegna ólögmætu skerðing-
anna. Málið stendur þá þannig, að
annaðhvort fer Landssamband eldri
borgara í mál við ríkið eða Flokkur
fólksins gerir það vegna þess máls,
sem hér hefur verið gert að umtals-
efni.
Ég tel þetta gott framtak hjá
Flokki fólksins. Ég er eindregið
þeirrar skoðunar að stefna eigi rík-
inu vegna ólögmætu skerðinganna
á lífeyri aldraðra í janúar og febrúar
á þessu ári. En ekki á að láta þar við
sitja. Einnig á að undirbúa mál á
hendur ríkinu vegna stöðugra fyrri
skerðinga á lífeyri aldraðra hjá TR
vegna lífeyrissjóða. En það var lagt
til í stjórn Félags eldri borgara í
Reykjavík.
Safna þarf gögnum til staðfest-
ingar því, að það hafi verið skiln-
ingur þeirra, sem stóðu að stofnun
lífeyris sjóðanna og þeirra sem fylgd-
ust með því, að lífeyrissjóðirnir hafi
átt að vera viðbót við almannatrygg-
ingar. Lítið er til af skriflegum stað-
festingum á því, að svo hafi átt að
vera og því þarf að rita niður slíkar
staðfestingar og það tekur nokkurn
tíma. Nauðsynlegt er að fara í mál
við ríkið vegna fyrri skerðinga til
þess að fá þeim hnekkt og tryggja
fullan rétt aldraðra. Stjórnvöld, hver
sem þau eru, fást ekki til þess að
afnema skerðingar án málsóknar.
Það er mitt mat.
Ríkinu stefnt vegna
skerðinga á lífeyri aldraðra
Íslenska heilbrigðiskerfið er gjarnan sagt vera „eitt það besta í heimi“ og það staðfestir Hagstofan
með þessari fyrirsögn: „Lífslíkur á
Íslandi með þeim mestu í Evrópu.“
Með bólusetningum hefur því sem
næst verið hægt að útrýma lömunar-
veiki, heyrnarleysi og margri annarri
varanlegri örorku. Með bæklunar-
skurðaðgerðum er hægt að skipta um
og laga liðskemmdir sem áður leiddu
til örorku. Með augnaðgerðum fá
blindir sýn, með heyrnartækjum má
laga heyrn og með hjartaþræðingum
má lagfæra hjörtu og æðar.
Íslendingar eru of greindir í
heilbrigðiskerfinu
Miðað við þessa upptalningu mætti
ætla að heilbrigðiskerfið geti útrýmt
örorku meðal Íslendinga sem ekki
eru komnir á ellilífeyrisaldur. Raun-
veruleikinn er allur annar. Öryrkjar
eru hlutfallslega tvöfalt fleiri en ann-
ars staðar á Norðurlöndum. Aldrei
hafa fleiri verið úrskurðaðir öryrkjar
en á síðasta ári þegar úrskurðir um
örorkumat voru 1.796 og fjölgaði um
22%. Samkvæmt tölum Trygginga-
stofnunar voru örorkulífeyrisþegar
16.765 á árinu 2015. Á árinu 2015
fæddust 4.129 einstaklingar. Fjöldi
öryrkja samsvarar fjórum heilum
árgöngum og hefur fjöldi þeirra nær
fimmfaldast á 30 árum og hlutfall
þeirra á aldursbilinu 18-66 ára hefur
aukist um 154%, úr 3,5% í 8,9%.
Hvernig má það vera að fjöldi
öryrkja margfaldast á sama tíma og
læknavísindum fleygir fram? Ástæðan
hlýtur að vera kerfislæg í þeim kerfum
sem sett hafa verið upp til þess að
meta örorku og til þess að aðstoða
öryrkja við að fá bót meina sinna.
Óhuggulegar upplýsingar berast um
pilluát Íslendinga og aðrar skyndi-
lausnir.
Fjölmiðlar eru undirlagðir af
töfralausnum: fæðubótarefnum,
vítamínum, ofurfæðu og lyfjum.
Lyfjafyrirtækin setja árlega á markað
nýjar lausnir í pilluformi við verkjum,
ofvirkni, kvíða, svefnleysi og depurð.
Öll eru þessi lyf sögð örugg til inntöku
og rétt að börn fái viðeigandi lyf frá
fæðingu.
Íslendingar virðast vera sérstaklega
móttækilegir fyrir töfralausnum. Hver
man ekki eftir fótanuddtækjunum?
Þau voru skaðlaus en það eru ekki
örvandi lyf eins og rítalín og skyld
lyf sem við notum í margfalt meira
magni á Íslandi (260% meira) en í Sví-
þjóð. Frá embætti landlæknis koma
þessar fréttir: „Þá er Ísland orðið hæst
í notkun verkjalyfja, örvandi lyfja,
svefnlyfja og róandi lyfja, róandi og
kvíðastillandi lyfja og flogaveikilyfja
sem öll eru ávanabindandi.“
Ofnotkun lyfja
Margir geta hvorki vaknað, horft
framan í daginn eða sofnað án þess
að taka viðeigandi pillu. Íslendingar
eru greindir með of mörg sjúkdóms-
einkenni sem lækna á með pilluáti.
Að undanförnu hafa verið gerðir
sjónvarpsþættir og birst fréttir um
það böl sem ópíumlyf (OxyContin)
hafa valdið heilu bæjarfélögunum
í Bandaríkjunum. Ópíumlyf hafa
valdið dauða 200.000 Bandaríkja-
manna á 20 árum. Það samsvarar því
að 10 Íslendingar deyi árlega. Það dóu
tugir Íslendinga af of stórum skammti
ávanabindandi lyfja á árinu 2016.
Hlutfallslega er vandinn stærri en í
Bandaríkjunum.
Það er ekki létt verk að koma á sam-
ræmdum lyfjagagnagrunni á Íslandi.
Margir læknar hafa til skamms tíma
ekki nýtt hann og jafnvel barist gegn
honum. Mikilvægt er að landlæknir
fái stuðning til þess að þróa grunninn
enn frekar og nýta til þess að rann-
saka ávísanir á fíkla frá því að fyrsti
lyfseðillinn er útfylltur þar til lyfja-
fíkill finnst látinn af of stórum lyfja-
skammti. Stöndum með landlækni
við að taka þéttar í taumana og herða
eftirlit (viðurlög) með þeim sem mest
vísa á vanabindandi lyf.
P.S. Auk þess legg ég til að rannsökuð
verði örlög rítalínbarna miðað við
önnur (of )virk börn.
Fjöldi öryrkja ekki í samræmi við
framfarir í læknavísindum
Við lifum nú mikla breytinga-tíma. Félagslega, efnahagslega og pólitískt upplifir heims-
byggðin mikil umbrot, átök og öfgar.
Óöryggi og hræðsla við framtíðina
gerir víða vart við sig. Öfgar og lýð-
skrum hafa víða fengið byr undir
báða  vængi og þeirri heimsskipan
og framþróun sem við höfum búið
við undanfarna áratugi er að mörgu
leyti ógnað. Þetta á við um alþjóðlegt
samstarf, alþjóðaviðskipti, forsendur
lýðræðis, stöðu mannréttinda, varnar-
samstarf o.fl. Bandaríki Trumps, Brex-
it, uppgangur fasismans í Evrópu og
þróun mála í Rússlandi, Tyrklandi og
víðar, sýnir glögglega að heimsmyndin
getur auðveldlega breyst stórkostlega
til hins verra á komandi árum.
Norðurlöndin geta ekki tekið þá
áhættu að sitja aðgerðalítil hjá og sætt
sig við stöðu áhorfandans á þessum
miklu umbrotatímum. Þvert á móti
er afar mikilvægt að Norðurlöndin
stórauki nú samstarf sitt og taki for-
ystu í baráttu fyrir nýrri heimsskipan,
þar sem félagslegt öryggi, jöfnuður,
réttlæti og lýðréttindi eru í hávegum
höfð. Norðurlöndin verða að standa
þétt saman um þessi mikilvægu gildi,
beita sér sameiginlega af alefli og leita
bandamanna um heim allan sem vilja
sjá sambærilega þróun á komandi tíð.
Norðurlöndin eru þekkt víða um
heim fyrir mikla velmegun, frjáls-
lyndi, jafnrétti, lýðræðislega þátt-
töku, samstarf, öryggi og jöfnuð. Þessi
mikilvægu gildi verðum við að verja
af öllu afli, enda er víða að þeim sótt.
Allt of víða er þróunin því miður í
öfuga átt og við það verður ekki unað.
Okkar norrænu velferðarsamfélög
hafa sýnt og sannað hvers þau eru
megnug og það er okkar hlutverk að
verja þau og þróa áfram, en ekki láta
brjóta þau niður.
Sameinuð eru Norðurlöndin
meðal tíu stærstu efnahagsstórvelda
heimsins og þeirra fimm stærstu í
Evrópu. Einnig í því ljósi geta Norður-
löndin kinnroðalaust krafist sætis
við borðið þar sem framtíð Evrópu
og heimsins er rædd og ákvarðanir
teknar. Í okkar huga er það því for-
gangsmál að tryggja að Norðurlöndin
vinni mun betur saman á alþjóða-
vettvangi, en hingað til. Að því munu
jafnaðarmenn í Norðurlandaráði
vinna á komandi mánuðum og árum.
Norðurlöndin – örugg
höfn í ólgusjó
Ráðherra í ríkisstjórn sagði nýlega að andstaða við frum-varp um afnám ÁTVR væri til
komin vegna pólitískrar hugmynda-
fræði og bætti reyndar um betur og
sagði að um sama væri að ræða hvað
varðar einkavæðingu heilbrigðiskerf-
isins; andstaðan við hana væri vegna
pólitískrar einsýni. Þingmaður sama
sinnis hvatti til þess að menn hættu
umræðu um áfengismálið hið snar-
asta og gengju til atkvæðagreiðslu
um málið á Alþingi, það væri ekkert
meira um það að segja. Þriðji stjórn-
málamaðurinn, sem reyndar segist
vera beggja blands í afstöðu sinni til
áfengisfrumvarpsins, segir málið erf-
itt viðfangs enda kristallist í því tog-
streita á milli frelsis og lýðheilsu. Ég
ætla að leyfa mér að gagnrýna afstöðu
þessara þriggja stjórnmálamanna.
Röksemdir og kredda
Í fyrsta lagi þá skýtur skökku við að
saka andstæðinga einkavæðingar,
hvort sem er í heilbrigðiskerfinu eða
varðandi áfengismálin, um að stjórn-
ast af hugmyndafræði, þegar stað-
reyndin er sú að allur málflutningur
þeirra gengur út á málefnaleg rök,
vísað er í rannsóknir og skýrslur,
ábendingar heilbrigðisyfirvalda, ung-
menna- og foreldrasamtaka og fag-
aðila, sem flestir ef ekki allir, gera grein
fyrir andstöðu sinni með skírskotun
til efnislegra röksemda. Síðast en ekki
síst vísa andstæðingar frumvarpsins
til lýðheilsustefnu stjórnvalda sem
byggir á ítarlegri rannsóknarvinnu.
Stuðningsfólk frumvarpsins klifar
á hinn bóginn á því að óeðlilegt sé að
ríkið hafi áfengissölu með höndum.
Það er fyrst og fremst hugmynda-
fræðileg afstaða svo fremi hún styðj-
ist ekki við annað en þetta pólitíska
viðhorf, að ríkið eigi ekki að koma
nálægt neins konar markaðsstarf-
semi.
Málefnalegar spurningar
og vangaveltur
Ef samfélagsleg aðkoma tryggir
eftirfarandi umfram einkaaðila:
a) betra utanumhald og minni ágang
markaðsafla,
b) er betri fyrir ríkissjóð og þar af leið-
andi okkur sem skattgreiðendur,
c) færir okkur hagstæðara verðlag
(hátt útsöluverð stjórnast af álagn-
ingu),
d) tryggir meira úrval,
e) dregur úr aðstöðumun þéttbýlis og
dreifbýlis; ef þetta er svo, er þá ekki
sjálfsagt að halda í það fyrirkomu-
lag sem við búum við?
Í þessum röksemdum sameinast
þeir sem vilja takmarka aðgengi af
lýðheilsuástæðum og hinir sem neyta
áfengis og vilja hafa ríka valmögu-
leika, tryggja hagstætt verðlag og
hagsmuni sína sem skattgreiðendur.
Allt eru þetta efnislegar röksemdir
gegn staðhæfingum þeirra sem segja
það vera rangt að ríkið hafi áfengis-
dreifinguna á sinni hendi af þeirri
einföldu ástæðu að það sé rangt!
Með öðrum orðum: Af því bara. Ég
held að varla sé hægt að komast að
annarri niðurstöðu en þeirri að hug-
myndafræði sé þarna orðin stjórn-
málamönnum fjötur um fót.
Ekki flýti á kostnað yfirvegunar!
En hvers vegna ekki að afgreiða málið
í snarhasti með atkvæðagreiðslu, þess
vegna á morgun? Það er vissulega rétt,
að margt hefur verið sagt um þetta
mál bæði inni á Alþingi og í þjóð-
félaginu almennt. En ef það er nú svo
að meirihluti þingmanna gæti verið
fyrir því að hunsa eigin lýðheilsu-
stefnu, ganga gegn ábendingum
alþjóðlegra og innlendra heilbrigðis-
yfirvalda, Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unarinnar, Landlæknisembættisins,
samþykktum heilbrigðisstétta,
almennum vilja í þjóðfélaginu eins
og hann hefur margítrekað birst í
skoðanakönnunum, með öðrum
orðum, lýðræðis legum vilja, óskum
og hvatningu foreldrasamtaka, sér-
fræðinga í áfengis varnarmálum, nán-
ast allra umsagnaraðila um málið, ef á
að hunsa allt þetta og þröngva síðan
upp á okkur fyrirkomulagi sem svo
rík andstaða er gegn, verður þá ekki
skiljanlegt að menn vilji vinna tíma
þar til öllum þingmönnum sem
greiða atkvæði um málið hafi örugg-
lega gefist tóm til að ígrunda allar
hliðar þess af yfirvegun? Varla er til
of mikils mælst í svo afdrifaríku máli
að þeir sem taka ákvörðun geri það á
upplýstan hátt!
Hagsmunabarátta,
ekki frelsisbarátta
Í þriðja lagi langar mig til að beina því
til þeirra sem telja að málið snúist um
togstreitu á milli frelsis og lýðheilsu-
sjónarmiða, hvort ekki væri nær að
segja að í því kristallist átök á milli
lýðheilsuhagsmuna annars vegar og
verslunarhagsmuna hins vegar. Eða
hvers vegna skyldu stóru verslunar-
samsteypurnar vera nær einu aðilarn-
ir sem mæla málinu bót í samræmdu
pólitísku göngulagi með hugmynda-
fræðilegum samherjum á þingi?
Verslunarkeðjurnar eru ákafar í
breytingar, enda er þar um mikla
peningahagsmuni þeirra að tefla. Eig-
endurnir vilja þannig ÁTVR-verslun
ríkisins feiga. Og það vilja þeir ekki
bara af því bara.
Afnám ÁTVR:
Ekki bara af því bara!
Gunnlaugur H.
Jónsson
eðlisfræðingur
Ögmundur
Jónasson
fv. alþingis­
maður
Björgvin
Guðmundsson
viðskipta­
fræðingur
Phia Andersson,
formaður, Svíþjóð
Henrik Dam Kristensen,
Danmörku
Maarit Feldt-Ranta,
Finlandi
Oddný G. Harðardóttir,
Íslandi
Sonja Mandt,
Noregi
í stjórn Jafnaðarmanna í Norður­
landaráði
Stjórnvöld hver, sem þau eru,
fást ekki til þess að afnema
skerðingar án málsóknar.
Það er mitt mat.
Norðurlöndin geta ekki
tekið þá áhættu að sitja að-
gerðalítil hjá og sætt sig við
stöðu áhorfandans á þessum
miklu umbrotatímum.
Hvernig má það vera að
fjöldi öryrkja margfaldast
á sama tíma og læknavís-
indum fleygir fram? Ástæðan
hlýtur að vera kerfislæg í
þeim kerfum sem sett hafa
verið upp til þess að meta
örorku og til þess að aðstoða
öryrkja við að fá bót meina
sinna.
2 3 . m a r s 2 0 1 7 F I m m T U D a G U r16 s k o ð U n ∙ F r É T T a B L a ð I ð
1
3
-0
6
-2
0
1
7

1
0
:4
7
F
B
0
6
4
s
_
P
0
6
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
4
9
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
0
1
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
6
4
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
1
D
1
4
-2
0
0
4
1
D
1
4
-1
E
C
8
1
D
1
4
-1
D
8
C
1
D
1
4
-1
C
5
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
1
A

F
B
0
6
4
s
_
2
2
3
2
0
1
7
C
M
Y
K