Dagblaðið Vísir - DV - 13.01.2017, Blaðsíða 19

Helgarblað 13.–16. janúar 2017 Umræða 19
slökkva í leifunum. Oliver er reyndar
einn á ferð, húsfrúnni hefur greini­
lega ekki líkað múnderingin og hann
er með glóðarauga. Húsbóndanum
bregður auðvitað við að sjá rústirnar,
en heyrir skýringar vinarins og er of
uppgefinn til að æsa sig; lætur sig
falla í stól. Laurel kveður með orðun­
um: „Ætli það sé nokkuð meira sem
ég get gert fyrir þig?“ Gengur út um
útidyrnar, sem hafa lifað af brun­
ann ásamt karminum. Þegar hann er
kominn út á götu kallar Oliver á eftir
honum úr stólnum, með einlæg­
um svip og kurteislegum tón: „Vild­
irðu vera svo vænn að loka dyrun­
um. Ég vildi gjarnan fá að vera einn!“
Stan Laurel lokar og Oliver situr eft­
ir í veggjagisnu húsinu, og nú byrjar
að rigna úr opnum himninum fyrir
ofan.
85 ára gamla snilldarverkið
„Helpmates“ geta allir séð á You­
tube; menn: slá inn Laurel Hardy
Helpmates.
Menn úr ólíkum áttum
Laurel og Hardy, eða Gög og Gokke
eins og mín kynslóð ólst upp við
að kalla þá, voru meðal frumherja
gaman leiks í kvikmyndum, af kyn­
slóð manna eins og Charlie Chaplin
og Buster Keaton. En tvímenn­
ingarnir komu hvor úr sinni áttinni.
Oliver Norvell Hardy fæddist 1892
í Suðurríkjum Bandaríkjanna og
ólst þar upp og það mótaði hans
karakter – hann talaði suðurríkja­
mállýsku og hafði tamið sér siði frá
sínum heimaslóðum; var alla tíð,
bæði í einkalífi og sínu frægasta
hlutverki, „a southern gentleman“.
Stanley, sem fæddist 1890 og hafði
upphaflega eftirnafnið Jefferson,
var hins vegar fæddur í Skotlandi
en ólst upp norðarlega í Englandi
og hafði allt annað fas og allt ann­
an hreim. Hann kom sér í grínleik­
hópa í heimalandinu og ein af þeim
grúppum hélt til Bandaríkjanna til
að slá í gegn; einn af félögum Stan­
leys í þeim kómíkerahóp var sjálf­
ur Charlie Chaplin. Stanley breytti
eftirnafninu í Laurel þegar hann var
kominn til Hollywood (honum féll
ekki að í Stan Jefferson væru þrettán
bókstafir) og í Hollywood lenti hann
í slagtogi við Oliver Hardy; þeir
fengu báðir verkefni hjá Hal Roach
sem framleiddi stuttar gamanmynd­
ir fyrir bíó. Og smám saman þróaðist
samstarf félaganna; það var búið til
tvíeykið sem byggði á nöfnum þeirra
og karakter, og þeir gerðir á sinn hátt
bæði einfaldir og klaufskir, með öll­
um þeim grínmöguleikum sem slíku
fylgir. Fyrstu myndirnar með þeim
voru þöglar, framleiddar á árunum
1927–29, og urðu fljótt geysivinsælar.
Nokkrar þeirra eru tímalaus snilldar­
verk; ég bendi á „Big Business“ frá
1929 og sem auðvelt er að finna.
Úr þöglum í tal
Í lok þriðja áratugarins ruddi tal­
myndatæknin sér svo til rúms, og
varð við það mikil breyting, fram
kom ný kynslóð af „talandi“ kvik­
myndastjörnum en dagar margra af
hetjum þöglu myndanna voru tald­
ir; sjálfur Buster Keaton átti sér ekki
lengur viðreisnar von og það sama
má eiginlega segja um ofurstirnið
Chaplin. En brátt var farið að fram­
leiða talmyndir með Laurel og Hardy
og eftir það blómstruðu þeir sem
aldrei fyrr. Á næstu árum komu tugir
svokallaðra „two­reels“ talmynda,
en það voru sem sagt kvikmyndir
búnar til á tvær standard filmuspól­
ur, sem voru u.þ.b. tíu mínútur hvor.
Það eru auðvitað einhverjar
ástæður fyrir því að þeim gekk svona
vel að aðlagast nýjum veruleika,
og kannski má fá tilfinningu fyrir
því með því að fylgjast með helstu
aukaleikurum þeirra í gegnum tíð­
ina, mönnum sem komu upp á tím­
um þöglu myndanna eins og tví­
menningarnir. Umræddir leikarar
höfðu flestir þróað með sér stórkost­
lega útlitskæki; gátu gert sig rang­
eygða, snúið sig og undið með mikl­
um fettum og geiflum, sem hentaði
vel í þögla tjáningu. Einn frægasti
meðleikari þeirra Stan og Ollie, sem
öllum aðdáendum tvíeykisins þykir
vænt um og var bæði með þeim í
þöglu og talmyndunum hét James
Finlayson, og þess má geta að ef
honum blöskraði eitthvað mjög, sem
gerðist ósjaldan, þá sagði hann jafn­
an: „Dóh!“ Og seinna þegar höfunda
Simpsonþáttanna vantaði eitthvað
hallærislegt fyrir heimilisföðurinn
Hómer að segja í hneykslun sinni þá
leituðu þeir til þessarar upphrópun­
ar Finlayson: „Dóh!“.
En ein af ástæðum þess hversu
Stan og Ollie blómstruðu í gegn­
um talbyltinguna var kannski þeirra
leikstíll; þeir voru um flest með hóf­
stillta tjáningu; töluðu með sinni
eigin rödd, stælalaust, beittu augn­
gotum og „eðlilegum svipbrigðum“,
sem tjáðu undrun, hneykslun, gleði,
og þess háttar. Stan varð reyndar ansi
geiflóttur þegar grátur settist að hon­
um, en annars var þetta mjög nú­
tímalegt.
Nokkrar af þeirra bestu myndum
Félagarnir voru ólíkir menn; hinn stóri
og sællegi Suðurríkja séntilmaður Oli­
ver Hardy mætti í tökur og sinnti sínu
starfi þar af óaðfinnanlegri innlifun,
en að þeim loknum var hann fljót­
lega kominn á golfvöllinn eða eitt­
hvert annað til að njóta lífsins. En
grannvaxni Bretinn Stan Laurel var
hins vegar vakinn og sofinn yfir gerð
myndanna á öllum stigum málsins;
tók þátt í handritsgerð, klippingu og
frágangi, og talið er að hann eigi mik­
inn þátt í listrænni útfærslu þeirra
bestu verka. Þeir unnu með mis­
munandi leikstjórum og handritshöf­
undum, og sumir þeirra voru snill­
ingar, og í þeirra meðförum og í nánu
samstarfi við Stan Laurel urðu bestu
myndirnar til.
Þeirra blómatími fyrir talmyndir
var svona 1930–36. Ég myndi mæla
með eftirtöldum snilldarverkum (í
tímaröð), sem öll má finna á You­
tube: Blotto, Below Zero, Hog Wild,
Helpmates, The Music Box (sem fékk
Óskarinn), Towed in a Hole, Busy
Bodies, Dirty Work, Them Thar Hills.
Allar stuttar, frábærlega samdar og
leiknar.
Þeir voru líka með í lengri mynd­
um, en styttra form hentaði þeim
betur. Þó er mikla dýrð að finna
í þeim lengri líka; fyrri helming­
ur mynda á borð við Way out West
(1937), Blockheads (1938) og reynd­
ar megnið af Sons of the Desert
(1933) – allt er þetta óborganleg
skemmtun. Á síðasta hluta ferilsins,
frá og með 1941, voru þeir eiginlega
eingöngu viðriðnir mislukkuð verk;
voru þá komnir til stærri framleið­
anda, Fox, en voru ekki lengur með
sína höfunda og leikstjóra, auk þess
sem Laurel fékk lítið sem ekkert að
skipta sér af sköpunarferlinu.
Einfalt, en lifir
Það er eftirtektarvert að þeirra gamla
svarthvíta grín skuli lifa svona miklu
betur en flest annað frá þessum tím­
um, því í rauninni er uppskriftin að
þeirra húmor ekki flókin: þetta eru
tveir einfaldir og klaufskir gæjar. En
sem hafa einhvern brilljans; inni í allri
vitleysunni sem Laurel lætur út úr sér
er oft hrein snilld. Það er hann sem fær
hugmyndirnar, sem svo yfirleitt koma
þeim í klípu. En það er samt ekki hon­
um að kenna, heldur það að Oliver
Hardy, sem telur sig vera miklu klárari,
en sem hrífst samt yfirleitt af þessum
hugmyndum og heimtar að þær verði
framkvæmdar. Svo þegar allt er kom­
ið í rugl, þá lítur hann oftast ásakandi
á félagann og segir einkunnarorðin:
„Well here is another fine mess you've
got me into!“
Vissulega er grínið líka sumpart
gamalt miðað við breytta heims­
mynd; þannig eru konurnar í mynd­
unum gjarnan stjórnsamar og yfir­
gangssamar, nema þær sem hafa
nógu mikinn æskuþokka til að
vinirnir fari að gera sig til fyrir þær.
En svona löguðu verður fólk auð­
vitað að horfa framhjá, enda flest
klassísk list því marki brennd að
hugmyndaheimurinn að baki þeim
stenst varla nútímaviðhorf um jafn­
stöðu eða mannréttindi.
Það á enginn að þurfa að vera
dapur, enginn að þurfa að láta sér
leiðast, sem hefur aðgang að You­
tube og á eftir að horfa á helstu perlur
snillinganna Stanley Laurel og Oliver
Norvell Hardy. Góða skemmtun gott
fólk. n
„Það er eftirtektarvert að þeirra gamla
svarthvíta grín skuli lifa svona miklu betur en
flest annað frá þessum tímum, því í rauninni er upp-
skriftin að þeirra húmor ekki flókin: þetta eru tveir ein-
faldir og klaufskir gæjar.
Í vanda – eins og svo oft áður
Laurel og Hardy í myndinni The Flying
Deuces frá árinu 1939.
85 ára gamalt
meistaraverk
Lokaatriðið í
„Helpmates".
Dalvegur 6-8 • 201 Kópavogur • Sími 535 3500
Draupnisgata 6 • 603 Akureyri • Sími 535 3526
www.kraftvelar.is • kraftvelar@kraftvelar.is
BT rafma
gnstjakk
ar
- auðveld
a verkin
!
• 1300 kg. lyftigeta
• 24V viðhaldsfrír rafgeymir
• Innbyggt hleðslutæki (beint í 220V)
• Aðeins 250 kg. að þyngd