Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.07.2017, Blaðsíða 16

Mynd/Thinkstock
Þ
etta frumvarp er einn liður í því að
tryggja réttindi barns sem missir
annað foreldri eða báða, í þeim að-
stæðum þar sem vilji er til að ætt-
leiða barnið. Eins og staðan er í
dag er hægt að ættleiða barn án þess að fjöl-
skylda fráfallins foreldris viti einu sinni af því,“
segir Vilhjálmur Árnason, þingmaður Sjálf-
stæðisflokks og fyrsti flutningsmaður að frum-
varpi um breytingu á lögum til ættleiðingar
sem kynnt var á síðustu dögum þingsins og
stendur til að endurflytja í haust.
Með frumvarpinu yrðu þær breytingar að
þegar sótt er um ættleiðingu barns sem misst
hefur annað foreldri eða bæði skuli leita um-
sagnar nánustu fjölskyldu látna foreldrisins.
Einnig skuli leita umsagnar nánustu fjölskyldu
þar sem barn hefur verið í fóstri hjá umsækj-
endum eftir lát foreldris og hagir þess mæla
eindregið með ættleiðingunni. Talið er að ár-
lega missi 40-50 börn hérlendis, undir 18 ára
aldri, foreldri.
Það þarf einnig að skoða í framhaldinu hver
önnur réttarstaða barns er við fráfall foreldris
þar sem geta verið fleiri grá svæði,“ segir Vil-
hjálmur og bætir við að innan þingsins sé þver-
pólitískur vilji til að skoða málið.
„Markmiðið er fyrst og fremst að tryggja að
ekki sé hægt að rjúfa varanleg tengsl barns við
fjölskyldu látins foreldris eða foreldra, án
nokkurrar aðkomu nánustu ættingja þess for-
eldris eða þeirra foreldra,“ segir Dögg Páls-
dóttir, aðjúnkt við Há-
skólann í Reykjavík.
Jón Bjarnason, fyrr-
verandi þingmaður og
ráðherra, leitaði til Dagg-
ar þegar hann fór að eigin
frumkvæði að grafast fyr-
ir í réttindamálum þeirra
barna sem missa foreldri
og hefur Dögg unnið með
Jóni að undirbúningi
frumvarpsins síðustu misseri. Hún segir þau
lög er snúa að forsjá barna öll mjög skýr en
ættleiðingarlögum sé ábótavant. Hérlendis
hafa komið upp mál þar sem börn sem misst
hafa foreldri sitt eru ættleidd af mökum eftirlif-
andi foreldra og fjölskylda látna foreldrisins
frétt af því eftir á.
„Við ættleiðingu rofna öll lagaleg tengsl milli
barns og frumfjölskyldunnar og það getur orð-
ið tengslarof milli barnsins og fjölskyldu
skammlífara foreldrisins. Vissulega geta kring-
umstæður verið þannig að barnið hafi verið í
litlu eða engu sambandi við fjölskyldu þess for-
eldris en þetta geta líka verið börn sem hafa
verið í miklu sambandi. Slíkt
er í algjörri andstöðu við
Barnasáttmála Sameinuðu
þjóðanna, sem leggur mikla
áherslu á að viðhalda fjöl-
skyldutengslum og þekkja
uppruna sinn,“ segir Dögg.
„Þegar barnið á afa, ömmu
eða hvorutveggja sem hafa
viðhaldið tengslum, oft með mikilli umgengni,
geta allir speglað sig í þeim aðstæðum að það sé
óbærileg tilhugsun að barnið sé ættleitt frá
þeim og manni finnst það hreinlega ljótt að
gera það. Ég hef sjálf unnið fyrir afa þar sem
barnabörnin voru hjá honum í 1-2 ár áður en
móðirin lést. Börnin fóru í fósturs til vanda-
lausra og þegar afinn sótti um umgengni bárust
engin svör fyrr en búið var að ættleiða börnin
og þá var ekkert hægt að gera.
Það er samt víða lítill skilningur á því að þeg-
ar barn missir foreldri þá skipti miklu máli að
viðhalda tengslum við fjölskyldu þess foreldris
þótt tengslin hafi verið sterk. Maður hefur
meira að segja heyrt um það að börn fái ekki að
hafa mynd af látnu foreldri sínu, það er oft til-
hneiging til að reyna að stroka út einhverja
sögu og það er mjög sérkennilegt því að flestar
rannsóknir sýna að það er ekki börnunum fyrir
bestu.“
Jón Bjarnason fékk einnig Sigrúnu Júlíus-
dóttur, prófessor við félagsráðgjafardeild Há-
skóla Íslands, og Vigfús Bjarna Albertsson
sjúkrahúsprest í lið með sér,
en í ársbyrjun 2015 gengu þau
á fund Ólafar Nordal, þáver-
andi innanríkisráðherra, og
fengu stuðning til að hrinda í
framkvæmd rannsókn og út-
tekt á stöðu barna sem missa
foreldri sitt. Sú vinna fór þá á
fulla ferð og hafa komið út
skýrslur og úttektir á afmörk-
uðum þáttum þess. Frum-
varpið sem nú er lagt fram er liður í þessari
vinnu.
„Með þessu frumvarpi er að minnsta kosti
orðið skylda að leita umsagnar nánustu fjöl-
skyldu látins foreldris sé sótt um ættleiðingu.
Afi og amma geta þá komið því á framfæri að
tengslin milli þeirra og barnabarns séu mikil og
góð og yrði þá að skoða hvort rétt væri að ætt-
leiða barnið frá þeim tengslum. Það á alls ekki
að vera útilokað að ættleiða börn sem missa
foreldri, slíkt getur stundum verið það besta í
stöðunni séu lítil tengsl við upprunafjölskyldu.
En það þarf að skoða hag og stöðu barnanna
betur í hverju tilviki fyrir sig.“
Dögg Pálsdóttir
Valtur réttur
barna í sorg
Að missa foreldri er mikið áfall, en hérlendis missa
um 40-50 börn foreldri árlega. Ofan á slíkt áfall geta
þó ýmis hliðaráföll bæst þar sem börn sem missa
foreldri eru oft í veikri stöðu og réttur þeirra illa
varinn. Einn liður til að breyta því er frumvarp um
breytingar á ættleiðingarlögum sem lagt verður
fram á Alþingi í haust.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
’ Það er oft tilhneigingtil að reyna að strokaút einhverja sögu og þaðer mjög sérkennilegt því
að flestar rannsóknir
sýna að það er ekki börn-
unum fyrir bestu.
ÚTTEKT
16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.7. 2017
Þegar börn missa foreldri er það mik-ið áfall sem hefur í för með sér aðsterk tengsl rofna. Það er því mik-
ilvægt fyrir úrvinnslu barnanna á sorginni
að fá að vinna með þau tengsl og hefur
mikið að segja fyrir bata barnanna,“ segir
Vigfús Bjarni Albertsson, sjúkrahús-
prestur á Landspítalanum, sem starfs síns
vegna er á kafi í málum er snúa að börn-
um, missi og sorg.
„Það er sérstaklega sárt þegar maður
horfir upp á það að börn hafa ekki aðeins
misst foreldri heldur lenda þau svo einnig
í því að missa tengsl við upprunafjölskyld-
una. Í þeim aðstæðum reynir maður að
benda fólki á mikilvægi þess að börn séu
áfram í samskiptum við fjölskyldu látins
foreldris, þar sem það er hluti af batanum.
Annars er í rauninni oft verið að búa til
ákveðin hliðaráföll,“ segir Vigfús Bjarni.
Í eftirfylgni við börn sem upplifa
foreldramissi finnur Vigfús Bjarni að börn
vilji vita mikið um foreldrið og fólkið sitt.
Ef upprunatengslin
vanti inn sé stór hola í
bataferlinu, þar sem
allur bati gangi út á að
tengjast og treysta.
„Að tengsl rofni
snýst alltaf um full-
orðna fólkið og hefur
ekkert með börnin
sjálf að gera. Þetta
getur verið ágreiningur, fólk upplifir
ákveðna vangetu út af sorginni og áfallinu
og eftirlifandi maki vill kannski hefja al-
gjörlega nýtt líf. Þegar foreldrar skilja er
mikil meðvitund í samfélaginu um að
varðveita börn í gegnum slíkt áfall, halda
þeim upplýstum og leyfa þeim að tjá sig.
Það er talið milda áfallið sem skilnaður
foreldra er. Til að milda sorg barna sem
missa foreldri sitt skiptir að sama skapi
miklu máli að barninu sé búið umhverfi
þar sem það upplifir sterk tengsl og ör-
yggi.“
Vigfús Bjarni segir að í umræðunni um
nýtt líf með nýjum maka
gleymist það oft að börn-
in séu ekki að eignast
nýjan maka heldur að
fara að lifa með fólki sem
þau völdu ekki. Sýna
þurfi tilfinningum
barnanna virðingu og
stjúpforeldri þurfi að
vera manneskja sem bæt-
ist við fjölskyldu barnanna og gömlu
tengslin eigi að fá að vera áfram óröskuð.
Börnin eignist eitthvað nýtt en þurfi ekki
að upplifa að það nýja útiloki það gamla.
„Mér finnst allur gangur á því hvort
fagfólk, eða bara einstaklingar, hefur
skilning á því að börn þurfi að rækta upp-
runatengsl sín og það sé hluti af bata. Í
kringum þetta vantar meiri verkferla,
þverfaglega, þar sem unnið er markvisst
með fjölskyldum þar sem barn hefur
misst foreldri.“
Vigfús Bjarni segir að í kringum sorg-
arferli, erfið veikindi
foreldra og dauða sé
það algengur misskiln-
ingur að verið sé að
gera börnum greiða
með því að tala ekki
opinskátt við þau um
hlutina og setja þau
allt of seint og illa inn í
það sem er að gerast.
„Barn sem missir foreldri er þar með
búið að læra að fólk getur horfið. Áfalla-
kerfi barna er sjálflægt og eftir að barn
missir foreldri setur það þann missi í or-
sakasamband og það á ekki von á því
besta. Eftir því sem fullorðna fólkið er
duglegra að tala við börnin eru þau von-
betri um að allt muni ganga vel. Maður er
alltaf að reyna að eyða hugsanalestri
barna, þau eiga ekki að reyna að lesa inn í
vilja og hugsanir fólks heldur heyra upp-
hátt að fólk vilji verða til staðar og verði
til staðar. Án samtalsins um framtíðina
upplifa börnin sig oft í lausu lofti.“
Verið að búa til
hliðaráföll
Vigfús Bjarni
Albertsson
’Til að milda sorg barnasem missa foreldri sittskiptir að sama skapi máliað barninu sé búið um-
hverfi þar sem það upplifir
sterk tengsl og öryggi.