Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.07.2017, Blaðsíða 30

30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.7. 2017
M
ikil embætti, frægðarljómi,
auður og völd, veita mönnum
forskot og fjöldanum þykir
eins og ósjálfrátt meira
koma til slíkra einstaklinga
en annarra. Þeir sem þurfa
að ýta sínum málstað áfram er því fengur að því að fá
einstaklinga af því tagi til að vitna. Jafnvel þótt þeir
hafi ekki meira fram að færa en hver annar.
Engum líkur
Svo eru þeir til sem bera með persónu sinni eitthvað
sem vekur eftirtekt, traust, aðdáun eða jafnvel ótta-
blandna virðingu. Helmut Kohl hafði þetta embætt-
islega og fræga en persóna hans sjálfs jók miklu við
þau ytri skilyrði. Hann var kanslari Þýskalands í 16
ár, lengur en nokkur annar frá því að Otto von Bis-
marck gegndi embættinu.
Konrad Adenauer var kanslari Vestur-Þýskalands í
14 ár, frá árinu 1949 til 1963, og sigldi landinu aftur
inn í samfélag þjóðanna. Hann var 87 ára þegar hann
lét af embætti. Sonur hans, Max Adenauer, var sann-
ur Íslandsvinur og ræðismaður Íslands, eins og son-
ardóttir kanslarans „gamla“ eins og hann var ást-
úðlega kallaður, varð síðar. Þeir feðgar og vinahópur
þeirra stóðu þétt með Jóni Sveinssyni, Nonna. Var
ógleymanlegt að ganga með Max Adenauer árið 1986
um kirkjugarðinn þar sem Nonni hvílir og hiklaust að
leiði hans. Ekki fór á milli mála að þangað kom Aden-
auer mjög oft.
Faðir hans, „Sá gamli,“ hóf daginn með morgun-
verði með málverk Kjarvals fyrir augunum í borðstof-
unni sinni.
Margir merkir einstaklingar gegndu embætti
kanslara í Vestur-Þýskalandi áður en kom að Kohl.
Endurreisn landsins upp úr rústunum þótti mikið
undur. Vissulega hjálpaði það viðhorf vestrænna ríkja
að brýnt væri að efla Vestur-Þýskaland til dáða sem
fyrst vegna ógnarinnar úr austri á upphafsárum
„kalda stríðsins“.
Það var ekki aðeins hin mikla valdastaða og löng
seta sem dró athyglina að Kohl kanslara. Hann
gnæfði yfir flesta, og mikill á alla lund. Það gustaði
ekki af honum, það stafaði frá honum stormur. Hann
var glaðbeittur og fylginn sér og ríki Evrópu, a.m.k. á
meginlandi hennar, viðurkenndu forystu hans, þótt
óformbundin væri. Hann „átti salinn“ hvar sem hann
kom.
Bandaríkjaforseti birtist
Þegar Bill Clinton kom í fyrsta sinn á leiðtogafund
NATO og heilsaði kanslara Þýskalands þá námu næm
upptökutæki fjölmiðlanna að forsetanum varð á að
hugsa upphátt og sagði: „Þú ert eins og Sumo-
glímukappi.“ Þeir sem þarna voru sáu að kanslara-
num líkaði ekki þessi opnun Bandaríkjaforseta á sam-
starfinu. En þeir tveir urðu hins vegar prýðilegir sam-
starfsmenn og vinir þótt Kohl ætti það iðulega til að
setja föðurlega ofan í við forsetann þegar honum mis-
líkaði kæruleysileg framkoma hans. Er einu slíku at-
viki lýst í smásögu sem flaut með í safninu Stolið frá
höfundi stafrófsins. Þar lýtur sumt lögmálum skálda-
leyfis en er þó í grunninn satt og rétt.
Á fyrrnefndum leiðtogafundi heilsaði Bill Clinton
bréfritara þannig: „Davíð, ef þú værir ekki hér væri
ég yngsti leiðtoginn á fundinum.“ Bréfritari var þá á
sínum öðrum leiðtogafundi og átti nokkra eftir þegar
Bill Clinton hætti tæpum átta árum síðar.
Margt hefur verið sagt um Bill Clinton og ætlað til
að skaða álit hans og sögu. Eitthvað á við rök að
styðjast. En það breytir ekki hinu að hann er sérlega
aðlaðandi í persónulegum kynnum, lipur maður og
útsjónasamur og farnaðist um mjög margt vel í sínu
embætti.
Heimsveldi hrundi eins og
enginn væri aðdragandinn
Hrun Sovétríkjanna kom Helmut Kohl í opna
skjöldu. Hann var ekki einn í þeim efnum í fjölmenn-
um hópi. Varla nokkur leiðtoga veraldar virtist hafa
grænan grun um með sæmilegum fyrirvara hvað
væri í vændum. Þó höfðu þeir flestir það forskot um-
fram önnur stertimenni að hafa fjölmennar leyni-
þjónustur á sínum snærum með ótal útsendara sem
allir beindu augum og sperrtu eyru í átt til Kremlar.
Sennilega var Ronald Reagan næstur því að sjá
heimsveldishrunið fyrir. Richard Nixon, sem þótti
sjá langt fram í alþjóðamálum, sagði við sína
trúnaðarmenn að það væri merki um barnaskap og
óskhyggju Reagans að trúa því að Sovétríkin væru á
barmi upplausnar. Því miður myndu menn sem
komnir væru á fullorðinsár ekki lifa slíka atburði.
Hvað hafði Reagan umfram alla þessa kollega sína
og þúsundir „sovétfræðinga“ í fínustu háskólum?
Hann hafði „gut feelings“. Rök og ímyndunarafl í
réttum hlutföllum í réttum kolli sló allan fræðilegan
fróðleik út.
En þótt Kohl væri tekinn í rúminu, eins og aðrir,
var enginn fljótari fram úr en hann. Þá varð samein-
ingarkanslarinn til.
Myndbrot
Áður en Kohl varð flokksleiðtogi Kristilegra í Þýska-
landi og síðar kanslari hafði hann gegnt forsætisráð-
herraembætti í einu af fylkjum Þýskalands, Rhein-
land-Pfalz. Þar var hann áður þingmaður tæplega
þrítugur. Kohl hafði verið og var virkur í atvinnulífi á
þessum tíma en menntunargrunnur hans var í fyrstu
lögfræði en að lokum sagnfræði og stjórnmálafræði.
Hann var fæddur árið 1930. Þá voru upplausnartímar
í Þýskalandi. Jarðvegurinn að myndast þar sem ill-
gresið Adolf Hitler skaut rótum og þreifst.
Kohl er því 15 ára þegar þjóð hans stendur sigruð í
rústum þúsund ára ríkis foringjans. Kohl hafði verið
svarinn inn í Hitlers-æskuna 20. apríl 1945, á afmæl-
isdegi foringjans, fáeinum dögum fyrir uppgjöf
Þýskalands og jafnframt kvaddur í herinn, en tók
ekki þátt í hernaði. Til þess gafst ekki tími. Hann er
síðasti leiðtogi Þýsklands sem man þessa tíma. Eftir-
maður hans á kanslarastóli var ársgamall þegar hild-
arleiknum lauk. Eftirmaður hans sem flokksleiðtogi,
og fyrsta konan til að gegna kanslaraembætti, Ang-
ela Merkel, kynntist hins vegar afleiðingum ósigurs-
ins með öðrum hætti. Það var ekki líklegt að ung
kona frá Austur-Þýskalandi yrði kanslari Þýska-
lands. En þannig fór. En Kohl var síðasti kanslari
Vestur-Þýskalands, fyrsti kansalari sameinaðs
Þýskalands og sá sem lengst hefur setið, eins og fyrr
segir.
Merkel kanslari lenti í miklum andbyr á síðasta ári
og margir spáðu því að hennar tími væri liðinn. Það
hefur breyst og eins og sakir standa bendir flest til
þess að Merkel muni halda kaslaraembættinu eftir
kosningar og þá hugsanlega ná að jafna met Helmut
Kohl. Hún var skjólstæðingur hans á sínum tíma þótt
skuggi hafi fallið á vináttu þeirra.
Minningasjóður
Bréfritari á mjög góðar minningar um samskiptin við
Helmut Kohl. Það á við þann tíma sem báðir gegndu
sínum hlutverkum fyrir sín ólíku lönd og eins eftir að
Kohl hafði látið af störfum. Kohl var mjög aðgengileg-
ur og breytti engu, þótt fulltrúi lítils ríkis eins og Ís-
lands ætti í hlut. Hann skarst í leik í þýska stjórnkerf-
inu fengi hann beiðni um það og þætti honum beiðnin
sanngjörn. Hann var einnig lipur gagnvart erindum
sem forystumenn Norðurlandaþjóða beindu til hans
sameiginlega. Hann var afgerandi í samtölum en
tilbúinn til að hluta á sjónarmið sem borin voru fram.
En það var ekki síður fróðlegt og skemmtilegt að
Kempa kvödd
’
Þegar Bill Clinton kom í fyrsta sinn
á leiðtogafund NATO og heilsaði
kanslara Þýskalands þá námu næm
upptökutæki fjölmiðlanna að forsetanum
varð á að hugsa upphátt og sagði: „Þú ert
eins og Sumo-glímukappi.“
Reykjavíkurbréf30.06.17