Land & synir - 01.08.2001, Qupperneq 5

Það er samt algengt að jafnt kirkjufólk, menningarvitar og fræðimenn
afgreiði sérstaklega dægurræmur ("afþreyingarbíómyndir") sem hismi og
vantreysti þeim til að framreiða nokkurt hollmeti yfirleitt. Þessum rýnum
sést iðulega yfir hvaða sögu er verið að segja, hvaða boðskap verið að
flytja. Þeir "horfa á fingurinn þegar spekingurinn bendir til stjarnanna"
eins og fíflið í grísku dæmisögunni.
Staðreyndin er sú að kvikmyndir geta verið voldug opinberun og hreyft
við kvikunni í sálardjúpinu. Þær höfða þá ekki aðeins til tilfinninga. Einn
helsti styrkur þeirra er nefnilega að geta vakið meðvitund um
leyndardóma og hið óræða. Þær efla þannig skynjun á "hið heilaga", það
er að segja æðri handanveruleika. Kvikmyndagerðarmenn eru einatt
vísvitandi eða meðvitundarlaust að vinna með þessi efni og taka afstöðu,
jafnvel í léttustu dægurræmum.
Er bíóið kirkja? Kannski í vissum skilningi. Kvikmyndin er þó eina
listgreinin sem enn þykir hér almennt ekki hæf í kirkju. (Undantekning
mun t.d Langholtskirkja, meðan safnaðarheimilið var jafnframt notað
sem kirkja). Erlendis þekkjast ræmur í guðshúsum. Prestssonurinn Uwe
Penckert, forstöðumaður Kvikmyndasambands Saxlands (Filmverband
Sachsen) í Dresden, mætti á Stuttmyndadaga í Reykjavík í maí 2001 með
þýskar ræmur. Uwe gaf sér tíma til að sækja með mér setningu Kirkju-
listahátíðar í Hallgrímskirkju og tjáði mér að á sínum heimaslóðum
hefðu þeir nokkrum sinnum sýnt gamlar, þöglar bíómyndir í kirkju-
byggingum og talið hafa farið vel á því. Ég sé ekki fram á að í kirkjur verði
almennt sett THX-hljómkerfi á næstunni.
Bandaríkjunum, er einn talsmanna þess að léttvægar vinsældabíómyndir
séu merkilegur farvegur fyrir hollan boðskap. Líta beri á þær, eins og
hvern kristinn mann, sem "bœði réttlátar og syndsamlegar” (simul justus
et peccator), Guð hafi réttlætt manninn þótt hann sé syndari og þar með
geti hann verið verkfæri Guðs fýrir náðina þrátt fyrir mannlegan
ófullkomleika. Ófullkomnar vinsældamyndir séu mörgum gluggar til
hins yfirskilvitlega og flytji mikilvæg skilaboð.10
Hér skal líka bent á tvö dæmi um boðunarmyndir sem engan veginn
teljast dægurræmur. Tólf apar (Twelve Monkeys, 1995) eftir Terry
Gilliam á að gerast árið 2035. Þá skrimtir það 1% sem eftir er af
mannkyninu neðanjarðar en yfirborðið er óbyggilegt vegna veirufárs sem
drap 99% jarðarbúa. Þarna skall sem sé á nútíma syndaflóð og helvíti er á
yfirborði jarðar. Orsökin að pínu mannfólksins var leit þess að þekkingu,
skilningstréð enn einu sinni, nú í formi vísindaiðkana. Paradísar-
hugmyndirnar eru um hina hreinu jörð fyrir fárið. Vísindamenn senda
James Cole (Bruce Willis) aftur í tímann til að athuga hvernig þetta
gerðist og vara fólk við. Hann er sem sé yfirnáttúrleg vera með erindi og
vitanlega stimplaður geðveikur fýrir heimsslitaboðskap sinn.
Kristsnáttúra hetjunnar er undirstrikuð í myndinni með því að láta hana
hafa upphafsstafina JC (Jesus Christ). I myndinni Armageddon (1998)
eftir Michael Bay leikur Bruce Willis svo annan og skýrari Kristsgerving,
geimfara sem fær opinberun frá NASA og fórnar sjálfum sér úti í
geimnum til að bjarga jörðinni. 3(frh. á ncestu síðu)
“Kvikmyndin endurvekur tilfmninguna fyrir leyndardómum
með því að láta okkur hrífast afþvt sem ekki er augljóst, sem er
handan sjónar og reynslu. Kvikmyndin gefur hið ósýnilega í
skyn... Þannig tengir kvikmyndin okkur við hina Ijóðrœnu og
trúarlegu tjáningu þess að vera manneskja... Allt sem er
mannlegt, sérhver tenging við heiminn og náttúruna, semfjallað
er um á listrænan máta í kvikmyndum verður Ijóð, saga,
endurlestur, tillaga að skilningi, hátíð - í stuttu máli það sem
líkistfyrsta skrefi trúarlegrar upplifunar.”'
Margir kvikmyndagerðarmenn reyna að koma á framfæri
trúarlegri sýn á veröldina og venja áhorfendur við hana. Og
hér er verið að tala um tilgang og nálgun sem er oft
mismunandi skýr á yfirborðinu, en ekki efnið í "trúarlegum
bíómyndum" eftir ffásögnum Biblíunnar eða um presta,
söfhuði og kirkjulegar athafnir. Darrol Bryant, lútherskur
kennari í trúarbragða- og menningarfræðum í Ontario,
Kanada, skrifar:
“Hið viðamikla andlega mikilvægi kvikmynda er ekki aðallega
fólgið í innihaldi eða viðfangsefnum þeirra heldur hvernig við
skynjum kvikmyndir sem slíkar - reynsla okkar af reglu og
samræmi í þeim er andstæða daglegrar lífsreynslu okkar.”9
Stríðsmyndir vekja t.d. margs konar hugrenningatengsl,
ekki bara um bardaga og frið, ranglæti og réttlæti, heldur líka
um fórn, traust, þrautseigju og náungakærleik. I flestum
stríðsátakamyndum er einhverjum eða kannski öllum ofboðið
og því vekja þær spurningar og heilabrot sem lifa með
áhorfandanum áfram. Vísiská-ræmur (Sci-Fi,
vísindaskáldsagnamyndir) innihalda iðulega þætti um
aðsteðjandi ógn, oft heimsendi, og síðan frelsun og frelsara.
Eins og sjá má í töflunni um vinsælustu bíómyndir sögunnar
eru þær flestar í hópi slíkra verka.
John Lyden, lútherskur guðfræðiprófessor í
Boðun í bíóinu
Fulltrúar trúarhópa eru oft á varðbergi gagnvart
dægurmenningu og óttast að hún sé hluti afsiðunar og hvetji
til ósóma. John May, ritstjóri tímaritsins "New Image of
Religious Film", hefur af þessu tilefni beint því til kirkjufólks
að það eigi fremur að líta á dægurmenninguna sem vænlegan
samherja í því ferli að útbreiða gleðiboðskapinn.7 Joseph
Marty hefur orðað það svo ágætlega í tímaritinu að
kvikmyndir vekji "hinn trúarlega sinnaða mann" (homo
religiosus) vegna þess að, eins og hann skrifar:
LÍKAMI KRISTS: Martin Scorsese segir: "Blóð er mjög mikilvægt i kirkjunni. Blóðið er
lífskrafturinn, kjarninn, fórnin." Frá tökum á kvikmynd Scorsese, Síðasta freisting Krists.
Jesús er leikinn af Willem Dafoe.
Land & synir 5