Feykir - 20.12.2012, Síða 24

24 Feykir 48/2012
Fótakuldi
Smásögur Guðmundar L. Friðfinnssonar
Snæblóm er heiti nýrrar bókar sem
hefur að geyma smásögur eftir
Guðmund L. Friðfinnsson frá Egilsá í
Skagafirði en hann hafði nær fullgert
þær til útgáfu þegar hann lést, síðla
árs 2004. Það er bókaútgáfan Hólar
sem sér um útgáfuna og fékk Feykir
vinsamlegt leyfi til að birta eina
smásögu úr bókinni góðu.
- - - - -
Þetta var um vor, búið að vinna á túnum
og grasið þaut upp í hlýviðrinu. Dreng-
urinn sat sunnan undir torfstafni bað-
stofunnar og dundaði við að reyta strá og
blöðkur, sem hann brá jafnóðum í munn
sér og tuggði. Stórar og vambmiklar
fiskiflugur dönsuðu polka við eigin músík
á suðurglugga baðstofunnar og héldu
hátíð. Sólskin sunnudagsins smaug fyrir-
hafnarlaust gegnum röndótta skyrtu
drengsins og gerði hann værukæran og
latan. Hæglátur niður árinnar hafði
einnig sín áhrif. Honum leið í sannleika
vel, hann var nánast ekkert að hugsa en
ók sér í mjúksvölu grasinu, sem ekki
virtist eiga annað áhugamál en að keppast
við að vaxa.
Meðfram fljótinu hlykkjast þjóðgatan,
lyftist á hæðum og melkollum, stingur sér
annað veifið á kaf í lægðir og giljadrög en
hverfur loks í óendanleikann - óræðan
himin og hátyppt fjöll. Eftir þessari götu
kemur ferðafólkið alskapað, fetar þessa
hlykkjóttu slóð með fjölbreytilegum
tilburðum, sumt hávært og fer mikinn,
aðrir kyrrlátari, jafnvel eins og beðið sé
afsökunar á því ónæði, sem þessi, ýmist
grýtti eða leirrunni vegslóði, verður fyrir.
En allt hverfur í mistri í öndverðri átt,
jafnvel pósturinn, sem segir: „Hott, hott,
allir mínir hestar,“ bæði fullur og ófullur.
Eftir þessari þjóðgötu hvarfla augu
drengsins í forvitni og spurn. Undarlegt,
enginn hefur farið hér um í dag, hugsar
hann, og heldur áfram að slíta upp strá í
hugsunar og tilgangsleysi. En þarna sést
þó einhver hreyfing, ógreinileg í fyrstu en
skýrist brátt. Kemur þá í ljós, að þar er
ríðandi maður á ferð. Þetta er einn af
þeim sem fer ekki mikinn. Sökum
fjarlægðar þekkti drengurinn ekki
manninn við fyrstu athugun, en þegar
hann beygði og tók götuna heim að
bænum sá hann, að þetta var hann Bjössi
í Broti - eða Bjössi á brókinni, eins og
hann var kallaður af sumum, þó ekki vissi
drengurinn af hverju sú nafngift stafaði.
Björn Vilbergsson hafði hokrað einn í
Brotinu allar götur síðan drengurinn fór
að muna til sín. Hann var mikill náttúru-
unnandi, gat unað sér tímunum saman
við að skoða jurtir og sérkennilega steina.
Hann bar út fyrir fugla og þekkti marga
loftbúa af kvakinu einu saman. Bústofn-
inn var ein kýr, fáeinar kindur og hryssan
Skjóna. Þessar skepnur dekraði hann við
og gat nær undantekningarlaust kallað
þær til sín, ef þær á annað borð heyrðu til
hans. Ekki var hann heimskur talinn en
ákaflega barnalegur og skrýtinn í
tilsvörum og háttum. Hann var sagður
viðkvæmur í lund, fáskiptinn, hversdags-
gæfur og tók í nefið úr pung. Ekki var
hann mikill fyrir mann að sjá, rakaði sig
aldrei, nema þegar hann fór til kirkju. En
það gerði hann nær undantekningarlaust,
þegar messað var. Þá fór hann í sparifötin
sín, lét á sig gúmmíflibba og svarta slaufu
við, lagði á Skjónu sína og setti upp
hattinn, sem hann hafði keypt á uppboði
eftir hreppstjórann sáluga um árið.
Þegar gesturinn nálgaðist sást, að nú
var hann einmitt í sínum hefðbundna
kirkjuskrúða og yfir honum einhver
óvenjuleg reisn, þótt alla jafna sæti hann
álútur á Skjónu og þá ekki fyrirferðar-
mikill. Hann staldraði lítið eitt við eftir að
hafa lokað túnhliðinu, fékk sér í nefið og
burstaði nefið vandlega á eftir með
rauðdröfnóttum vasaklút. Svo sté hann á
bak og lét Skjónu grípa töltspor heim í
hlaðið.
Það var nokkuð jafnsnemma að
gesturinn reið í hlað og Gunna kom út úr
bæjardyrunum ásamt kettinum, sem
raunar var rekkjunautur hennar og tíðum
í fylgd með henni á daginn. Þá hafði
drengurinn skriðið upp í bæjarsundið og
sá og heyrði allt sem fram fór. Gunna var
með strigasvuntu eins og jafnan, þegar
hún gekk í óhreinleg verk, hélt á
kálfsdallinum í annarri hendi, en með
hinni studdi hún öskutrog, sem hún bar
framan á sér, lét röð þess hvíla á bumbunni
til léttis og hægðarauka, sjáanlega að
koma úr hlóðaeldhúsinu á leið í fjós.
Guðrún hafði verið lengi hjá foreldrum
drengsins. Aldrei voru henni sett verk en
hún vann það sem henni sýndist, búinu
og sjálfri sér jöfnum höndum. Stundum
réðst hún til starfa á öðum bæjum um
lengri eða skemmri tíma, ýmist sem
kaupakona á sumrin eða til tóskapar að
vetri. Ei að síður tilheyrði hún heimilinu,
þó aldrei væri um það talað og enginn
vissi hvernig þeirri heimilisfestu var
háttað. Þetta var bara svona og þótti
öllum sjálfsagt.
Guðrún var dul kona, dálítið hrjúf á
ytra borði en ákaflega hjartagóð og mátti
helst ekkert aumt sjá. Hún var ákveðin í
athöfn og skoðunum, dugleg og týhraust,
skipti sjaldan skapi en reiddist illa, ef svo
bar við, gat þá jafnvel hent, að hún léti
hendur skipta. Engin var hún málskrafs-
kona, hló sjaldan, en kæmi það fyrir
munaði ævinlega um það. Sló hún þá á
lær sér og hló svo hátt og hjartanlega að
glumdi við. Þetta var smitandi hlátur og
hlógu því oftast allir nærstaddir. Þá var
móðir drengsins vön að segja:
„En hvað það er nú hressandi að hlæja
með þér, Gunna mín.“
Ekki virtist Guðrún gefa gestinum
mikinn gaum utan að taka undir
kveðjuna og heldur stuttaralega. Hún leit
hvorki við gúmmíflibba né blánkuskóm,
en tók strikið og stefndi til fjóss.
Þessu var á allt annan veg farið um
bóndann í Broti. Hann virtist engu veita
athygli nema Gunnu. Mót venju var hann
nú snar í snúningum, vatt sér af baki,
sleppti Skjónu í túnið og hljóp fremur en
gekk og var á svipstundu kominn á hlið
við konuna. Þannig hélt þessi þrenning
áleiðis til fjóss.
Það var eitthvert vandræðalegt fát á
Bjössa. Hann ræskti sig oftar en einu
sinni og gaut augunum ýmist á konuna
eða köttinn. Loks dró hann upp tóbaks-
punginn og spurði:
„Má ekki bjóða þér í nefið, Guðrún
mín?“ Hann bætti því við að baun væri í
tóbakinu. En Guðrún sletti bara í góm og
sagði, að hann sæi nú líklega, hvað hún
væri með í höndunum. Nú var hersingin
komin að fjósdyrunum og Guðrún ætlaði
að smeygja sér inn án fleiri orða. En þá
greip Bjössi fálmkenndu taki í svuntu-
streng hennar og stamaði:
„Ég ætlaði nú rétt aðeins að fá að segja
við þig orð.“ „Það var og,“ ansaði konan
og heldur þurrlega en staldraði þó við.
Bjössi tók ofan hreppstjórahattinn,
þurrkaði sér um ennið og tvísté.
„Ég get svo sem alveg eins komið með
þér í fjósið. Maður hefur nú svo sem
komið í fjós fyrr.“ Hann gerði sér upp
kumrandi hlátur.
Guðrún setti frá sér öskutrogið. Nú
fyrst leit hún á manninn, virti hann fyrir
sér frá blánkuskóm til gúmmíflibba, sagði
síðan ofurlítið sposk, og nú bjóst
drengurinn við að komið væri að einni af
hennar skemmtilegu hlátursrokum:
„Mér sýnist þú ekki þesslegur að fara í
fjós, allur uppstrokinn eins og nýsleiktur
kettlingur. Ertu að koma frá kirkju?“
Drengnum sýndist maðurinn verða
svolítið valtur, líkt og bátur í ólgusjó, en
þá þreif hann upp tóbakspunginn öðru
sinni og rétti Guðrúnu. Þau fengu sér
bæði í nefið.
Það létti heldur yfir Gunnu, og Bjössi
hysjaði upp um sig buxurnar, sem oft
vildu verða heldur síðar í rassinn.
„Gott er nú blessað veðrið,“ sagði
Bjössi og Guðrún samsinnti að veðrið
væri gott. Svo varð þögn. En þetta féll
ekki að skaplyndi Guðrúnar. Hún var
ekki vön að tvínóna við hlutina og spurði
formálalaust, hvað honum væri á
höndum.
Nú varð maðurinn enn vandræðalegri
en fyrr.
„Ja, það var nú eiginlega,“ stamaði
hann og tvísté. Og enn varð smávegis
þögn. Drengnum sýndist hann móður.
„Eiginlega hvað?“ spurði Guðrún
óþolinmóð. „Ég þarf að koma öskunni í
básana áður en kýrnar koma og má ekki
vera að neinu hangsi. Reyndu að koma
þessu út úr þér, maður.“
Bjössi þreif öðru sinni ofan hattinn og
klóraði sér í höfðinu.
„Mér datt svona í hug ... Ég var eigin-
lega að hugsa um ... hvort þú vildir ekki
fara til mín.“
„Fara til þín, hva...“ hálfæpti Guðrún
og röddin varð skræk af undrun, lauk þó
ekki við setninguna, því Bjössi greip fram
í:
„É, ég me...inti aðallega í sumar,
kannski í smátíma.“ Þessu slöngvaði
hann fram í fáti.
Allt þetta kom Guðrúnu svo gersam-
lega á óvart, að henni varð orðfall.
„Þú hefur nú ekki tekið kaupakonur
hingað til,“ sagði hún loks og horfði á
manninn, eins og hún hefði ekki séð
hann fyrr.
„Oneinei,“ sagði Bjössi. „Það er svo
sem alveg dagsatt.“ Hann setti upp
hattinn. „Skepnurnar eru náttúrlega ekki
margar enn.“
„Enn,“ át Guðrún eftir. „Ertu kannski
að hugsa um að fjölga?“
„Fjölga og fjölga ekki,“ sagði Bjössi og
kenndi drýginda í röddinni. „Ég kynni að
þurfa að bæta við mig hrossi.“
„Nú, já.“
Ætla mætti að þessi stutta og
hálfpartinn kuldalega athugasemd setti
manninn út af laginu. En svo var ekki.
Hann var algerlega fanginn af sínum
eigin hugsunum og hélt áfram:
„Það er nú svona. Það er einhvern
veginn svona, að það er þreytandi og ekki
beint skemmtilegt heldur að vera alltaf
einn.“
„Ef þú ert að hugsa um að taka
kaupakonu þér til skemmtunar, þá held
ég sé betra fyrir þig að reyna við einhverja
aðra,“ sagði Guðrún ekki óþýðlega en
gerði sig þó líklega að smeygja sér inn í
fjósið.
Nú brá Bjössi hart við, greip öðru sinni
í svuntustreng konunnar aftan frá og varð
fljótmæltur: „Nei, farðu ekki. É...Ég vil
enga nema þig.“
„Ertu að biðja mín eða hvað?“
Það kom óskaplegt fát á Bjössa. Hann
fumaði upp í hornin á flibbanum sínum,
pataði jafnvel út í loftið og á viðlíka hátt
stamaði hann út úr sér:
„Mé...mér er stundum svo kalt á
fótunum.“ Nú sprakk blaðran, Guðrún
missti kálfsdallinn og blátt áfram engdist
af hlátri.
„Kalt á fótunum,“ emjaði hún upp úr
hlátrinum. „Ég held ég verði nú bara ekki
eldri!“ Og hún hélt áfram að hlæja. Loks
leit hún á manninn, sem nú stóð þarna
hokinn og vesældarlegur eins og barn,
sem einhver hefur verið vondur við.
Drengnum datt helst í hug, að hann
ætlaði að fara að gráta. Nú urðu snögg
veðraskil, líkt og þegar austanátt bregður
til þíðu. Guðrún steinhætti að hlæja og
spurði einkar þýðlega:
„Vantar þig ullarsokka, Bjössi minn?
Ég gæti svo sem prjónað handa þér eina
eða tvenna, ef þú vildir.“