Morgunblaðið - 11.01.2018, Qupperneq 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 11. JANÚAR 2018
VÍKURVAGNAR EHF.
Víkurvagnar ehf. | Hyrjarhöfða 8 | 110 Reykjavík
Sími 577 1090 | vikurvagnar.is | sala@vikurvagnar.is
Setjum undir á staðnum
Dráttarbeisli
undir flestar tegundir bíla
Ljósmyndir
Rutar og Silju
Skipholti 31 • 105 Reykjavík • Sími 568 0150
Opið virka daga 10-17 • www.rut.is • Ljósmyndir Rutar og Silju
Fyrir passann, ökuskírteinið,
ferilskrána o.fl.
Skjót og hröð
þjónusta
Engar tímapantanir
Góð passamynd
skiptir máli
Til hamingju með
nýja ríkisstjórn sem
hlýtur í vöggugjöf
bæði jákvæða strauma
og meiri stuðning frá
íbúum landsins en
gerst hefur um langa
hríð. Í sáttmála nýju
ríkisstjórnarinnar
kemur fram að öflugt
menntakerfi sé for-
senda framfara og boð-
ar stórsókn í mennta-
málum. Þetta er þarft verkefni og
því mikið gleðiefni. Jafnframt kem-
ur fram í sáttmálanum að leggja
eigi sérstaka áherslu á listnám og
aukna tækniþekkingu til að gera ís-
lenskt samfélag samkeppnishæfara
á alþjóðavísu. Í því samhengi kemur
fram að iðnnám og verk- og starfs-
nám verði einnig eflt í þágu fjöl-
breytni og öflugra samfélags. Nýr
mennta- og menningarmálaráð-
herra, Lilja Alfreðsdóttir, hefur því
metnaðarfull markmið að fylgja eft-
ir.
Ég ætla að draga fram nokkra
þætti sem þýðingarmikið er að
haldið sé á lofti en ég hef í störfum
mínum haft mikið með menntamál
að gera. Töluvert hefur verið fjallað
um nauðsyn þess að kveikja áhuga
fleiri nemenda á iðn-, verk- og
tæknigreinum, ekki síst í tengslum
við fjórðu iðnbyltinguna. Við hér á
Íslandi þurfum að þora að tala um
að samfélagið þarfnast ekki aðeins
fleiri nemenda í þessar greinar
heldur einnig enn öflugri náms-
manna. Þetta skiptir
sköpum þegar gera á
breytingar á náminu,
við þurfum að tryggja
að námið veki áhuga
sem flestra nemenda.
Undanfarinn áratug
hefur flestum iðn- og
verkgreinum verið
stillt upp sem valkosti
fyrir þá sem eiga erfitt
með að fóta sig
menntakerfinu af ein-
hverjum ástæðum.
Sem dæmi langar
mig að nefna ungan og
öflugan mann sem ég hef verið svo
lánsöm að fylgjast með í þessu ferli
undanfarin ár, hann er bæði mikill
náms- og verkmaður og talið var
víst að hann hæfi nám í MA. Á síð-
ustu stundu áttaði þessi rökfasti
maður sig á því að hann langaði
meira að fara í verklegt nám. Hann
skipti yfir á síðasta mögulega degi
og valdi vélvirkjun/vélstjórnarnám í
VMA. Ungi maðurinn rúllaði bók-
náminu upp, hefði sem sagt alveg
þolað frekari áskoranir, og hóf
verknám í vélvirkjun þegar á fyrsta
sumri. Verknámið er samtals 96
vikur (tvö ár) skv. námskrám. Því
var þó þannig hagað til að fyrsta
sumarið var skilgreint sem prufu-
tími og taldist ekki til verknámsins.
Þegar þessi ungi maður var búinn
að verja fimm árum í námið vantaði
hann enn upp á verklega hlutann til
að geta tekið sveinspróf. Hann var
svo heppinn að fá inni í há-
tækniverkfræði sl. haust í HR en
hefur, því miður, ekki iðnprófið upp
á vasann eins og upphaflega hug-
myndin var. Þegar ég segi heppinn
er ég að vísa í að vélvirkja/
vélastjórnarnámið er í raun eina
iðnnámið sem hleypir nemendum
áfram án þess að fara í undirbún-
ingsnám á háskólastigi. En ungi
maðurinn er engu að síður glað-
beittur eftir að hafa lokið fyrstu önn
með glans.
Þessa sögu segi ég til að undir-
strika mikilvægi þess að nemendur
finni að virðing sé borin fyrir iðn-,
verk- og tæknimenntuðu fólki í
samfélagi okkar, að ýmsum flösku-
hálsum sé rutt úr vegi og að tryggð-
ir verði valmöguleikar á há-
skólastiginu, leiðir séu eins stuttar
og skýrar og unnt er. Þannig þarf til
dæmis nýtt reiknilíkan framhalds-
skólanna að hvetja til aukinnar sam-
vinnu milli skólanna og auðvelda
nemendum þannig aðgengi að fá-
mennari áföngum. Annað sem þarf
að huga að varðandi iðn-, verk- og
tæknigreinar eru tækifærin sem
eru fólgin í því að laða bæði kynin
að hverri grein fyrir sig og er senni-
lega ein ástæða þess hversu hægt
gengur að breyta fyrirfram þekkt-
um staðalímyndum sem nú kristall-
ast í #metoo-byltingunni.
Tökum nú höndum saman, kæru
landsmenn, og verum samstiga í að
gera breytingar til batnaðar á
menntakerfinu sem gera það spenn-
andi fyrir unga fólkið okkar að
mennta sig í þessum mikilvægu
framtíðargreinum og að áhugavert
verði fyrir ný og skapandi fyrirtæki
að vaxa hér á landi.
Bylting í menntamálum?
Eftir Katrínu Dóru
Þorsteinsdóttur » Þetta segi ég til að
undirstrika mikil-
vægi þess að nemendur
finni að virðing sé borin
fyrir iðn-, verk- og
tæknimenntuðu fólki í
samfélagi okkar, að
ýmsum flöskuhálsum sé
rutt úr vegi og að
tryggðir verði valmögu-
leikar á háskólastiginu,
leiðir séu eins stuttar og
skýrar og unnt er.
Katrín Dóra
Þorsteinsdóttir
Höfundur er meðstofnandi og
ráðgjafi hjá PROJECTS ehf.
Umræðan um lista-
mannalaun er eitthvað
það drepleiðinlegasta
sem fyrirfinnst, en
nauðsynleg. Mig langar
að leggja fram tillögur
sem ég tel að muni
leysa mörg vandamál
og deilur sem upp
koma árlega varðandi
þetta úrelta kerfi sem
ég held að megi með
góðum rökum sýna fram á að hafi
skaðað listsköpun hér á landi og
gert þennan vettvang sannarlega
einhæfari. Ætli þessi aðferð nái til
tæplega 5% listamanna? Það efast
ég um. Núverandi kerfi hefur sært
réttlætiskennd margra og réttilega.
Þótt maður legði hart að sér gæti
maður varla hannað óréttlátara
kerfi.
Hver vill ríkisrekna aðskilnaðar-
stefnu þar sem einstaklingum er
mismunað vegna smekks og skoð-
ana fáeinna? Stenst það lög? Sann-
leikurinn er sá að margir listamenn
eiga líklega meiri möguleika á að
vinna í lottói en að hljóta launin, á
meðan fámennur hópur útvalinna
velur stöðugt réttu tölurnar oft ár-
um saman. Sumir fá tugi milljóna á
meðan aðrir fá lítið og langflestir
ekkert. Það er algjört frumatriði að
nöfn þeirra, sem er hafnað, séu birt.
Við verðum auðvitað að geta séð og
borið saman hvaða listamenn og list
er óæskileg og óæðri í augum rík-
isins, þannig getum við metið hvort
ákvarðanir séu góðar eður ei.
Nú er það svo fyrirsjáanlegt hvert
peningurinn fer að margir listamenn
sleppa því að sækja um. Er það ekki
kaldhæðnislegt að margir lista-
menn, sem eru málsvarar þessarar
mismununar og styðja þetta kerfi
með kjafti og klóm, kenna sig við
jafnaðarmennsku? Jafnaðar-
mennskan fýkur auðvitað út í veður
og vind þegar fjármál snúast um
eigin rass. Sumir myndu jafnvel
segja að listamannalaun væru krist-
altær ríkisrekinn einkarekstur í
sinni tærustu mynd. Einnig er það
afar einkennilegt að fólk „hljóti“
laun eins og þetta sé vinningur sem
byggist á heppni. Hamingjuóskirnar
staðfesta þetta. Þetta kerfi virkar
allt ótrúverðugt. Af hverju er ekki
þak á því hversu oft hinir rík-
isútvöldu geta hlotið launin? Hvern-
ig stendur á því? Það ætti auðvitað
að gera skilmerkilega opinbera út-
tekt á því hverjir hljóta þessi laun
trekk í trekk, hversu háar fjárhæðir
um er að ræða og jafnvel skoða
tengsl þeirra við úthlutunarnefndir,
20-30 ár aftur í tímann.
Ný og betri aðferð
Ég legg til að launin, sem út-
hlutað hefur verið svo til án skuld-
bindinga, verði afnumin. Ef þjóðin
vill kerfi sem styrkir listamenn
beint þá er lágmarkskrafa að kerfið
sé eins gegnsætt og sanngjarnt og
hægt er og nái til sem flestra, kerfi
þar sem ríkið kaupir listaverk af
listamönnum. Kerfið, eins og það er
í dag, er vitfirring, þar er alls engin
hvatning, gerir listamenn að betl-
urum, mat á gæðum er háð duttl-
ungum og ríkið fær ekkert í sinn
hlut, en ríkið er vitanlega við skatt-
borgararnir.
Til að tryggja hlutlaust mat verða
listamenn að geta lagt inn umsóknir
í skjóli nafnleyndar með verkum
sem koma til greina, síðan getur val-
nefnd, mönnuð tiltölulega stórum
hópi fólks, sem væri eins og þver-
skurður samfélagsins, valið ákveð-
inn fjölda verka í skjóli nafnleyndar,
nefndarmenn eiga að sjálfsögðu
ekki að geta verið í sambandi sín á
milli. Þannig verður þetta eins og
lýðræðisleg atkvæðagreiðsla; heið-
arlegt og gegnsætt og laust við þann
spillingarfnyk sem ein-
kennt hefur þennan
vettvang, þar sem list-
rænum og pólitískum
réttrúnaði er umbunað,
„faglegt mat“ fær þar
algjörlega nýja merk-
ingu, líkt og ef olíufélög
mættu hafa verð-
samráð, mundu líklega
kalla það faglegt mat,
enda fagmenn á því
sviði.
Mat á gæðum listaverka umbreyt-
ist við nafnleysi, það vita allir. Þetta
ætti að vera tiltölulega auðvelt í
framkvæmd. Slíkt kerfi yrði gríðar-
leg hvatning til góðra verka. Skipta
ekki verk listamanna og geta þeirra
meira máli en nöfn þeirra, tengsla-
net og ferilskrár og aðrir blaða-
sneplar? Listamenn yrðu að sjálf-
sögðu að sanna sig og skapa sína list
áður en umsóknin er send en ekki
eftir á. Árlega yrði haldin sýning á
keyptum verkum í stærstu söfnum
landsins, t.d á Kjarvalsstöðum,
skattborgararnir fengju þá tækifæri
til að sjá með eigin augum í hvað
skattféð færi og ríkið myndi eignast
fjölda verka á hverju ári. Þannig
væri hægt að leysa innkaupavanda-
mál safnanna, ný list myndi skreyta
ríkisstofnanir víðsvegar um landið.
Að öllum líkindum myndi þetta fyr-
irkomulag vekja heitar umræður
meðal landsmanna og gera almenn-
ing virkari þátttakanda í ferlinu,
ekki vanþörf á, á vettvangi sem hef-
ur þjáðst af hugmyndafræði sem
einkennist af listrænum rang-
hugmyndum og sjálfhverfu árum
saman og afurðirnar samkvæmt því,
en það er efni í bók. Þá væri hægt að
hætta að tala um listamannalaun,
sem er óhæft hugtak, frekar lista-
verkakaup. Þetta eiga að sjálfsögðu
að vera klár og skýr skipti. Vissu-
lega yrði pínulítill en mjög hávær
hópur íhaldssamra myndlistar-
manna á móti þessu, það er nefni-
lega mjög ógnvekjandi tilhugsun
fyrir suma listamenn að vera metnir
út frá verkum sínum á lýðræð-
islegan hátt, einn angi andverðleika-
samfélagsins margumtalaða. Við
getum látið hræðsluáróður þeirra
um það að listin leggist af eins og
vind um eyru þjóta, það mun aldrei
gerast.
Besta lausnin nær til flestra
Annað sem ríkið gæti gert og
væri enn árangursríkara er að gefa
einstaklingum og fyrirtækjum allt
að 100% skattafrádrátt fyrir að fjár-
festa í eða styrkja listsköpun upp að
ákveðinni fjárhæð, t.d. 2-3 millj-
ónum, eins og var gert í Ástralíu og
hefur reynst mjög vel. Það eitt yrði
gríðarleg innspýting í allt listalíf
landsins. Kerfi án hvatningar og
umbunar er gagnslaust og lélegt. Er
ekki annars alltaf verið að tala um
aukið siðferði í þjóðfélaginu? Á það
ekki að ná til allra?
Það er meira en lítið skrítið að
fólk sem kennir sig við skapandi
hugsun í tíma og ótíma hefur alls
enga skapandi hugsun þegar kemur
að þessum málum, hugmyndaskort-
urinn er alger.
Listaverkakaup og
skattaafsláttur í stað
listamannalauna
Eftir Stefán Boulter
Stefán Boulter
»Kerfið, eins og það
er í dag, er vitfirr-
ing, þar er alls engin
hvatning, gerir lista-
menn að betlurum, mat
á gæðum er háð duttl-
ungum og ríkið fær ekk-
ert í sinn hlut, en ríkið
er vitanlega við skatt-
borgararnir.
Höfundur er listmálari.
Nýlega sagði Verkalýðs- og sjó-
mannafélag Grindavíkur sig úr Sjó-
mannasambandinu og þar með Al-
þýðusambandinu, þótt það ætti að
vera meira mál, hefði ég haldið, og
nú er VR að hugleiða að fara úr Al-
þýðusambandinu.
Ekki líst mér á blikuna. Þetta fólk
virðist ekki gera sér grein fyrir sam-
takamætti heildarinnar. Til hvers
heldur þetta fólk, að menn hafi verið
að berjast fyrir að stofna Alþýðu-
sambandið fyrir öld síðan og síðan
Sjómannasambandið, nema til þess
að styrkja stöðu sína gagnvart at-
vinnurekendum í samningum með
samtakamættinum, sem í sambönd-
unum felst? Gerir fólk innan verka-
lýðshreyfingarinnar í dag sér virki-
lega ekki grein fyrir því? Þá á það
mikið eftir ólært, leyfi ég mér að
segja.
Að lokum þetta: Það er skiljan-
legt, að verkalýður þessa lands sætti
sig illa við úrskurð kjararáðs um
laun æðstu ráðamanna. Það ætti rík-
isstjórnin að skilja. Þess vegna verð-
ur verkalýðsforystan að taka þetta
upp í næstu samningum og gera
harðar kröfur um breytingar á þessu
fyrirkomulagi. Annars verður eng-
inn friður.
Guðbjörg Snót Jónsdóttir
Velvakandi Svarað í síma
569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Samtakamáttur
heildarinnar