Morgunblaðið - 08.02.2018, Blaðsíða 14

14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. FEBRÚAR 2018
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Ólík sjónarmið hafa verið uppi um
hvað liggja á til grundvallar við skip-
an dómara. Breytingar á lögum um
dómstóla hafa ekki eytt ágreiningi.
Tryggvi Gunnarsson, umboðsmað-
ur Alþingis, fjallaði um slík álitaefni í
síðustu ársskýrslu. Færði hann þar
rök fyrir því að fara bæri varlega í
notkun stigatöflu út frá einstökum
matsþáttum við dómaraval. Slíkt
gæti orðið á kostnað efnislegs mats á
umsækjendum, líkt og fjallað var um
í Morgunblaðinu á þriðjudag. „Afleið-
ingarnar eru að raunverulegur vafi
skapast um hvort hæfasti umsækj-
andinn til að gegna starfinu hafi hlot-
ið flest stigin og útilokist þar með frá
því að koma til greina þegar ráðið er í
starfið,“ skrifaði Tryggvi.
Gunnlaugur Claessen var formað-
ur dómnefndar vegna umsókna um
15 embætti dómara við Landsrétt. Í
bréfi til Sigríðar Á. Andersen dóms-
málaráðherra í maí 2017 rifjaði
Gunnlaugur upp að skipan í einstaka
matsþætti við val á dómurum hefði
orðið til með lögum nr. 45/2010 um
breytingar á lögum um dómstóla.
Studdust við 12 matsþætti
Gunnlaugur og dómnefndin studd-
ust við 12 matsþætti við valið.
Jóhannes Rúnar Jóhannsson og
Ástráður Haraldsson voru meðal 37
umsækjenda um embættin 15. Dóm-
nefndin lagði mat á 33 umsækjendur
og voru Jóhannes Rúnar og Ástráður
metnir meðal 15 hæfustu.
Báðir höfðuðu mál gegn ríkinu
eftir að Alþingi samþykkti 1. júní sl.
tillögu ráðherra um dómara í réttinn.
Málunum lauk fyrir jól með því að
Hæstiréttur (mál 591 og 592/2017)
dæmdi að málsmeðferð ráðherra
hefði verið í andstöðu við 10. grein
stjórnsýslulaga hvað snerti rann-
sóknarskyldu. Taldi Hæstiréttur
ljóst „að dómsmálaráðherra hefði að
lágmarki borið að gera samanburð á
hæfni annars vegar þeirra fjögurra
umsækjenda sem dómnefndin hafði
metið meðal 15 hæfustu en ráðherra
ekki gert tillögu um og hins vegar
þeirra fjögurra umsækjenda sem
ráðherra gerði tillögu um í þeirra
stað“.
Annmarkar hjá dómnefnd
Það var ekki í fyrsta sinn sem
matsferlið var gagnrýnt.
Rifjað var upp í áðurnefndum dóm-
um Hæstaréttar að Héraðsdómur
Reykjavíkur hefði talið annmarka á
áliti dómnefndar. Þá annars vegar
„hvað varðar mat á fræðiskrifum sem
umsækjendur lögðu fram þar sem
matið hafi takmarkast við almenna
yfirferð dómnefndarinnar“. „Vísar
héraðsdómur meðal annars til þess
að í framburði formanns nefndarinn-
ar fyrir dómi hafi komið fram að ekki
hafi verið raunhæfur möguleiki á að
fara djúpt ofan í mat á fræðiskrifum,“
sagði þar m.a.
Hins vegar hefði héraðsdómur
komist að þeirri niðurstöðu „að sá
annmarki væri á áliti dómnefndar að
allir umsækjendur hefðu fengið 5 stig
í mati nefndarinnar á hæfni til að
stjórna þinghöldum og semja dóma
án þess að dómnefndin legði sjálf-
stætt mat á þessa þætti með tilliti til
framlagðra umsóknargagna af hálfu
hvers umsækjanda“.
Reynsla fengi of lítið vægi
Sigríður Á. Andersen hafði þá
gagnrýnt matsþætti dómefndar.
Komu þessi sjónarmið hennar ann-
ars vegar fram í samtölum við for-
mann dómnefndarinnar og hins veg-
ar í bréfi til forseta Alþingis áður en
þingið samþykkti tillögu hennar.
„Í umsögn dómnefndar er reynsla
af dómarastörfum lögð að jöfnu við
reynslu af lögmannsstörfum og
reynslu af störfum í stjórnsýslunni.
Ef lögð er saman reynsla af fræði-
störfum og kennslu ásamt menntun
þá vegur það jafn þungt og þrír fyrr-
greindu þættirnir. Þrír matsþættir,
sem sérstaklega er vikið að í reglum
nr. 620/2010 eru hins vegar látnir
liggja milli hluta með því að gera ekki
upp á milli umsækjenda hvað þá
þætti varðar. Um er að ræða mats-
þætti er lúta að stjórn þinghalda,
samningu og ritun dóma og almenna
starfshæfni. Með því að gera ekki til-
raun til þess að leggja tvo fyrrnefndu
þættina til grundvallar heildarmati
verður ekki annað ráðið en að reynsla
dómara fái ekki það vægi sem tilefni
er til og gert er ráð fyrir í reglum nr.
620/2010.“
Matið verði aldrei vélrænt
Þá gagnrýndi ráðherra, líkt og um-
boðsmaður Alþingis, stigagjöfina.
„Eina ófrávíkjanlega krafan sem
hlýtur að vera gerð er að til embætt-
isins veljist hæfir einstaklingar og að
þeir búi yfir kostum sem renni raun-
verulegum stoðum undir hið mikil-
væga starf sem fram [fer] innan rétt-
arins í samstarfi við aðra sem þar
starfa. Mat á þessu verður aldrei vél-
rænt og aldrei þannig að hægt sé að
skilja á milli feigs og ófeigs með ein-
kunn upp á til að mynda 0,025 á
kvarðanum 1-10,“ skrifaði ráðherra
sem taldi ljóst að „vægi hvers mats-
þáttar hefur úrslitaáhrif á það hvern-
ig umsækjendur raðast“. Það kalli
hins vegar ekkert í reglum um störf
nefndarinnar á slík vinnubrögð.
Til upprifjunar var haft eftir Gunn-
ari Helga Kristinssyni, prófessor í
stjórnmálafræði við Háskóla Íslands,
í Morgunblaðinu sl. þriðjudag að
þrátt fyrir vaxandi faghyggju væri
„alltaf ákveðið svigrúm í ráðningar-
ferlinu fyrir [hið] huglæga mat“.
Óánægja meðal lögmanna
Vitnað var í Gunnlaug Claessen,
formann dómnefndar, í áðurnefndum
dómi Hæstaréttar (591/2017):
„Að gefnu tilefni er einnig rétt að
taka fram að þar til nú hefur varla
gætt merkjanlegrar óánægju tals-
manna dómara með vægi einstakra
þátta þannig að nefndin yrði þess vör.
Lögmenn hafa á hinn bóginn iðulega
lýst óánægju með þetta sama og þá
talið að vægi einstakra þátta stæði
því í vegi að lögmenn veldust í stöður
dómara þrátt fyrir að eiga að baki
langan og farsælan starfsferil.“
Þegar dómnefndin vegna Lands-
dóms skilaði niðurstöðu tók hún fram
að endanleg samlagning matsþátta
speglaði matsniðurstöður af „mikilli
nákvæmni“. Fram hefur komið að
umsækjandi sem nefndin mat í 15.
sæti í hæfnisröð vegna Landsréttar
fékk 5,48 í einkunn en sá í 16. sæti
5,45. Munaði þar 0,03.
Skilja má á bréfi Gunnlaugs til ráð-
herra (sjá dóma 591/592) að þessar
tölur segi ekki alla söguna: „Hvað
varðaði þann möguleika nefndarinn-
ar að álykta um hæfni fleiri umsækj-
enda en fimmtán sagði í svari for-
manns nefndarinnar að þótt áður
hefði verið dæmi um að tveir eða jafn-
vel þrír umsækjendur um eina stöðu
dómara hefðu verið metnir jafnhæfir
þá hefði því ekki verið til að dreifa í
þessu tilviki. Þannig hefði verið mun-
ur á hæfni þess umsækjanda sem
skipaði 15. sæti og þess sem næstur
honum kom.“
Sjá annmarka á dómaravali
 Dómstólar töldu annmarka á vali dómnefndar á dómurum í Landsrétt  Dómsmálaráðherra taldi
hins vegar annmarka á aðferðafræðinni  Lögmenn lýsa yfir óánægju með vægi einstakra matsþátta
Morgunblaðið/Hanna
Landsréttur Dómstóllinn tók til starfa 1. janúar sl. Með því kom nýtt millidómstig til sögunnar á Íslandi.
Áður en lögum um dómstóla var
breytt 2010 hafði nefnd dómsmála-
ráðherra um endurskoðun reglna um
skipan dómara skilað skýrslu. Þar
kom fram að ásamt mati á einstak-
lingunum þyrfti
að horfa á
hvernig dóm-
stóll yrði sam-
settur við val á
dómurum.
Ekki aðeins
faglegt mat
„Rétt þykir
að lögfesta þau
sjónarmið sem
gilda eiga við
mat á hæfni umsækjenda. Eins og að
framan greinir er ekki aðeins um fag-
legt mat að ræða heldur kemur fleira
til greina svo sem skilvirkni, sam-
starfsvilji og framkoma. Í fjölskip-
uðum dómi eins og Hæstarétti skiptir
t.d. máli aldursdreifing og fjölbreytt
starfsreynsla. Byggja verður á heild-
stæðu mati á hæfi umsækjenda með
sérstaka áherslu á lögfræðilega og
persónulega hæfni,“ sagði þar m.a.
Nefndarmenn voru Guðrún Er-
lendsdóttir, fv. hæstaréttardómari,
sem var formaður, Hákon Árnason
hæstaréttarlögmaður og Ómar H.
Kristmundsson, stjórnmálafræðingur
og dósent við Háskóla Íslands.
Undir mati hvers stjórnvalds
Þá skrifuðu nefndarmenn að í
„íslenskum lögum eru ekki almennar
reglur um hvaða sjónarmið eigi að
leggja til grundvallar við skipun í
opinber störf. Litið hefur verið svo á
að það sé komið undir mati þess
stjórnvalds, sem veitir starfið, hvaða
sjónarmið skuli leggja sérstaka
áherslu á. Sú óskráða meginregla
stjórnsýsluréttar gildir þó um slíka
ákvörðun að hún verði að vera byggð
á málefnalegum sjónarmiðum eins og
t.d. um menntun, starfsreynslu,
hæfni og persónulega eiginleika.“
Nefndarmenn bentu á hið huglæga
við val á umsækjendum. „Ekki er
eingöngu um faglegt mat að ræða,
þótt vitanlega skipti hæfni mestu
máli, heldur skipta persónulegir
hæfileikar og lífsreynsla miklu máli,
hæfileiki til að setja sig inn í kjör
annarra og góð samskipti við aðra.
Erfitt er að meta persónulega eig-
inleika svo sem samskiptahæfni,
heiðarleika, hegðun og skilvirkni, en
ljóst er að fram fer heildstætt mat á
umsækjendum.“
Aldursdreifingin
talin mikilvæg
 Skýrsla nefndar um skipan dómara
Greining Nefndin
fjallaði um Hæstarétt.
100% Merino ull
Góð og hlý heilsársföt fyrir karla og konur
Stærðir: S – XXL
Þinn dagur, þín áskorun
OLYMPIA Þegar frost
er á fróni
Sölustaðir:
Hagkaup • Fjarðarkaup • Útilíf • N1 • Vesturröst • Verslun Guðsteins Eyjólfssonar • Verslunin Bjarg, Akranesi • JMJ, Akureyri
Lífland, Blönduósi • Verslunin Blossi, Grundafirði • Efnalaug Vopnafjarðar • Kaupfélag Skagfirðinga • Smart, Vestmannaeyjum
Kaupfélag V-Húnvetninga • Borgarsport, Borgarnesi • Verslun Bjarna Eiríkssonar, Bolungarvík • Verslun Dóru, Höfn • Þernan, Dalvík
Siglósport, Siglufirði • Skóbúð Húsavíkur • Efnalaug Suðurlands, Selfossi
Höfðabakka 9, 110 Reykjavík | Sími 561 9200 | run@run.is | www.run.is