Morgunblaðið - 09.02.2018, Qupperneq 20

20 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. FEBRÚAR 2018
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
S
tefnt er að því að kafa í
nokkrar ár á Vestfjörðum
næsta haust og telja í
þeim villta laxa og athuga
um leið hvort þar sjást
eldislaxar. Sjáist þeir verða þeir
veiddir. Svona er farið að á hverju
ári í fimmtíu ám í Noregi, að sögn
Leós Alexanders
Guðmundssonar,
líffræðings hjá
Hafrannsókna-
stofnun. „Von-
andi fáum við
styrk til að skoða
þetta. Við höfum
sent umsókn í
umhverfissjóð
sjókvíaeldis. Við
sóttum líka um í
fyrra en fengum
ekki jákvætt svar þá,“ sagði Leó. En
stafar íslenskum villtum laxi ógn af
fiskeldi, að mati Leós?
„Alveg klárlega, það er ekki
spurning,“ sagði Leó. „Mín stofnun
[Hafrannsóknastofnun] hefur gefið
út skýrslu um áhættumat á erfða-
blöndun. Þar eru lagðar ákveðnar
línur um hvað megi ala mikið af laxi
og á hvaða svæðum. Einnig eru tald-
ar upp mótvægisaðgerðir. En í meg-
inatriðum tel ég að íslenskum laxi
stafi ógn af norskum laxi sem alinn
er í sjókvíum hér við land. Sér-
staklega laxastofnum á eldissvæðum
sem eru ekki inni í áhættumatinu.
Erfðablöndun getur dreifst út fyrir
eldissvæðin með strokulöxum úr
eldi en einnig vegna blendinga villts
lax og eldislax frá eldissvæðum.
Rannsóknir sýna einmitt að blend-
ingar hafa verri rötun en villtur lax
og geta því gengið í ár til hrygn-
ingar langt frá sinni heimaá.“
Mikið af seiðum í litlum ám
Leó hélt erindi á málþingi um erfða-
fræðileg áhrif laxeldis á villta laxa-
stofna sem var haldið 1. febrúar. Er-
indi hans fjallaði um erfðablöndun
eldislax og náttúrulegs lax á Vest-
fjörðum. Hann kynnti m.a. nið-
urstöður rannsókna á útbreiðslu lax-
fiska á svæðinu frá Súgandafirði í
norðri til Rauðasands í suðri. Er
mikið um laxfiska þar?
„Já, þar er mikið af laxfiskum. Við
höfum mælt mikinn þéttleika af
laxaseiðum í átta ám á svæðinu.
Seiðaþéttleikinn sem við mældum
t.d. sumarið 2016 var alveg á pari við
það sem sjáum í góðum laxveiðiám.
Árnar fyrir vestan eru stuttar og
standa því ekki undir stórum stofn-
um eins og stórar laxveiðiár,“ sagði
Leó.
Leó sagði margt enn á huldu um
líffræði laxins á þessu svæði. Í svona
litlum ám eru þess dæmi að laxarnir
séu haustgöngulaxar. Þeir eru ekki í
ánum á laxveiðitímanum heldur
ganga í árnar til hrygningar á
haustin. Haustgöngur laxa eru
þekktar sums staðar erlendis. Þetta
er eitt af því sem þarf að skoða, að
mati Leós. Bóndi í Arnarfirði sagði
honum að lax í ám í Ketildölum í
Arnarfirði væri einmitt haustgöngu-
lax. Sé laxinn haustgöngulax þá get-
ur það verið ein ástæða þess hvað
lítið er vitað um laxinn á þessu
svæði. Leó telur víst að villtur lax
hrygni víða á svæðinu og gangi í
árnar ýmist á sumrin eða að hausti.
Laxveiði er t.d. í Sunndalsá í Arn-
arfirði og Staðará í Súgandafirði.
Þar gengur því lax á veiðitímanum.
Vestfirskir laxar erfðahópur
Erfðasamsetning stofna á Vest-
fjörðum gefur til kynna að þeir
myndi sérstakan erfðahóp og séu
skyldari hver öðrum en laxastofnum
í öðrum landshlutum. Leó sagði að
betri greiningu þyrfti á stofngerð
villtra laxa á Vestfjörðum.
Íslenski laxastofninn hefur mesta
erfðafræðilega sérstöðu allra laxa-
stofna í Evrópu. Norski laxinn til-
heyrir annarri þróunarlínu. Sýnt
hefur verið fram á erfðablöndun
villtra laxa og eldislaxa í nágrenni
eldissvæða á Vestfjörðum, eins og
kom fram í skýrslu Hafrann-
sóknastofnunar sem gefin var út í
fyrra. Sú staðreynd ógnar líf-
fræðilegri fjölbreytni og getur vald-
ið því að villtu laxastofnarnir á
svæðinu hverfi í þeirri mynd sem
þeir eru nú, að sögn Leós. Hann
sagði engar rannsóknir styðja það
að slík blöndum hefði jákvæð áhrif
heldur þvert á móti. Því væri brýnt
að rannsaka hver staðan væri og
grípa til aðgerða til verndar íslenska
villta laxinum.
Aðskilja á eldislax og villtan
Aðalfyrirlesari á málþinginu var dr.
Kevin Glover við Hafrann-
sóknastofnunina í Noregi og Há-
skólann í Bergen. Hann er einn af
fremstu vísindamönnum Noregs á
sviði erfðablöndunar eldislax og
náttúrulegs lax og vöktunar á erfða-
fræðilegum áhrifum laxeldis. Leó
sagði að dr. Glover hefði birt fjölda
vísindagreina, væri mjög virtur á
heimsvísu og að það hefði verið hval-
reki að fá hann hingað. Að sögn
Leós kom staðan á Íslandi dr. Glo-
ver mjög á óvart og hann taldi að
hér væri verið að taka mikla áhættu.
„Glover fór yfir stöðuna í Noregi og
endaði fyrirlestur sinn á að segja að
það yrði að aðskilja eldislaxa frá
villtum löxum. Það verður að gerast
með eldisaðferðinni eða með því að
gera eldislaxana ófrjóa,“ sagði Leó.
Ýmsar aðferðir eru til að gera eld-
islaxa ófrjóa. Sú sem mest hefur
verið rædd er að þrýstings-
meðhöndla hrognin þannig að þau
verði þrílitna og þar með ófrjó.
Leó sagði að eldi á þrílitna laxi
hefði reynst misvel og því hefðu
fylgt ýmis vandamál. Það krefðist
meiri aðgæslu en eldi frjórra laxa.
Brýnt væri hins vegar að hefja til-
raunir með eldi á ófrjóum laxi sem
fyrst og þróa það fyrir íslenskar að-
stæður.
Laxeldi ógnar villta laxastofninum
Leó Alexander Guðmundsson, líffræðingur hjá Haf-
rannsóknastofnun, segir mikið af laxfiskum í litlum
ám á Vestfjörðum. Þær verði að rannsaka betur.
Ljósmynd/Leó Alexander Guðmundsson
Fossfjörður Dufansdalsá rennur í
Fossfjörð sem er inn úr Arnarfirði.
Laxeldiskvíar eru framan við ármynn-
ið. Haustgöngulax gengur mögulega í
ána til hrygningar.
Ljósmynd/Leó Alexander Guðmundsson
Seiði Tvö efstu seiðin eru urriðaseiði en þau neðri eru laxaseiði. Seiðin eru úr
Bakkadalsá í Ketildölum í Arnarfirði. Myndirnar voru teknar sumarið 2016.
Leó Alexander
Guðmundsson
Ljósmynd/Ragnhildur Þ. Magnúsdóttir
Trostansfjörður Leó Alexander Guðmundsson, líffræðingur, við rafveiðar í Norð-
dalsá. Áin rennur til sjávar í Trostansfirði sem gengur inn úr Arnarfirði.