Morgunblaðið - 14.04.2018, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. APRÍL 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Notkun örv-andi lyfjavex ár frá
ári á Íslandi. Í vik-
unni kom fram að í
fyrra hefðu 6.965
einstaklingar fengið lyfja-
skírteini fyrir metýlfenídatlyfj-
um og væri þar um að ræða fjölg-
un um tæplega þúsund manns.
Metílfenídatlyf innihalda efni
skyld amfetamíni og eru meðal
annars notuð til að bregðast við
athyglisbresti og ofvirkni
(ADHD). Þau geta verið mjög
ávanabindandi sé rangt með þau
farið.
Steingrímur Ari Arason, for-
stjóri Sjúkratrygginga Íslands,
segir í samtali við Morgunblaðið
á þriðjudag að þessi vöxtur hafi
verið til umræðu árum saman,
vonast hafi verið til þess að sér-
stakt ADHD-teymi á Landspítal-
anum myndi verða til þess að
menn næðu tökum á notkuninni,
en í raun haldi aukningin áfram.
Segir hann að það sé til marks
um að fullorðið fólk noti lyfin í
auknum mæli.
„Það liggur alveg fyrir og það
sem menn hafa verið að horfa á er
að það getur vel verið að þetta sé
gagnlegt og réttlætanlegt, en það
breytir því ekki að það er engin
þjóð í heiminum sem notar þetta í
jafn ríkum mæli og við nema
kannski Bandaríkjamenn þar
sem ekki er samræmt eftirlit og
ekki greiðsluþátttaka sjúkra-
trygginga,“ segir Steingrímur
Ari.
Í Bandaríkjunum hafa þessi lyf
valdið miklum hörmungum og er
notkun þeirra líkt við faraldur.
Hefur stjórn Donalds Trumps
Bandaríkjaforseta lýst yfir neyð-
arástandi.
Ólafur B. Einarsson, verk-
efnastjóri hjá embætti land-
læknis, sagði í viðtali við mbl.is í
janúar að til að leysa vandann
vegna ávanabindandi lyfja á Ís-
landi yrði að setja meiri skorður
á aðgengi einstaklinga að ávís-
unum og efla önnur úrræði. Hann
sagði að hér á landi drægju lög-
legu lyfin fólk oftar til dauða en
þau ólöglegu. Misnotkun þessara
lyfja þekktist meðal allra vest-
rænna þjóða og rannsóknir bentu
til að hún héldist í hendur við
heildarmagn ávísaðra lyfja. Því
meira heildarmagni sem ávísað
væri, þeim mun meiri líkur væru
á að fólk ánetjaðist þeim.
Í yfirgripsmiklum og grein-
argóðum fréttaskýringaflokki,
sem Guðrún Hálfdánardóttir
blaðamaður skrifaði á mbl.is í
janúar undir yfirskriftinni „Ungt
fólk í öngstræti“, var þessi vandi
meðal annars tekinn fyrir.
Þar kemur fram að hér á landi
er mun hærra hlutfall barna
greint með sérþarfir en almennt
gerist í Evrópu. Hlutfallið hér er
16%, en annars stað-
ar í Evrópu 5-7% og
segir dr. Cor J. W.
Meijer, forstöðu-
maður Evrópumið-
stöðvar um menntun
án aðgreiningar, sem gerði út-
tekt á framkvæmd þeirrar stefnu
á Íslandi, að það geti einfaldlega
ekki staðist að 16% íslenskra
barna séu með sérþarfir.
Hins vegar er það þannig að
2,3% barna í Evrópu eru í að-
greindum skólum, en það hlutfall
er 1,3% hér á landi. Sú spurning
vaknar hvort viðleitnin til að
framfylgja markmiðinu um skóla
án aðgreiningar eigi beinlínis
þátt í tilhneigingunni til að grípa
til lyfja til að bregðast við erfið-
leikum. Eitthvað þurfi að gera til
að skapa vinnufrið í kennslustof-
unni.
Gyða Sigurlaug Haraldsdóttir,
forstöðumaður Þroska- og hegð-
unarstöðvar heilsugæslunnar,
segir í viðtali í greinaflokki Guð-
rúnar að lyfjagjöf eigi ekki að
vera fyrsta úrræði. Margt sé
hægt að gera til að bregðast við
ADHD án þess að það þurfi að
kosta mikið.
Í greininni kemur hins vegar
fram að oft sé lyfjum þó beitt.
Gallinn við lyfin er hins vegar sá
að þau veita ekki lækningu, þótt
þau geti dregið úr einkennunum.
Í gær var frumsýnt leikritið
Fólk, staðir og hlutir í Borgar-
leikhúsinu. Viðfangsefni leikrits-
ins er fíkn. Gísli Örn Garðarsson
leikstýrir verkinu. Í viðtali í
Morgunblaðinu á fimmtudag
lýsti hann vandanum með sláandi
hætti. „Fíkniefnaneysla ungs
fólks og inntaka lyfseðilsskyldra
lyfja virðist aldrei hafa verið
meiri,“ segir Gísli Örn. „Þetta er
raunverulegt þjóðfélagsvanda-
mál og ég hef persónulega orðið
vitni að því að of-úthlutun lyfseð-
ilsskyldra lyfja hafi dregið við-
komandi til dauða. Lyfin sem
áttu að hjálpa urðu að dauða-
gildru. Það er engum dulið að það
þarf þjóðfélagsátak gegn þessu.
Fjölskyldur standa ráðþrota
gagnvart þessu meini aftur og
aftur, kynslóð eftir kynslóð og
þetta rústar heilu fjölskyld-
unum.“
Gísli Örn rekur allan þann
vanda og spurningar sem þetta
skapar í fjölskyldum og klykkir
út með að segja að leitin að svör-
um og baráttan við vandann fari
fram „á meðan allt flæðir í áfengi
og eiturlyfjum sem gerir mót-
spyrnuna nánast ómögulega“.
Lyfseðilsskyldu lyfin eru hluti
af þessum vanda. Gísli Örn hittir
naglann á höfuðið með hrollvekj-
andi hætti þegar hann segir að
lyfin sem hafi átt að hjálpa hafi
orðið að dauðagildru. Fíknivand-
inn er nógu erfiður fyrir þótt
hann sé ekki að læknisráði.
„Lyfin sem áttu að
hjálpa urðu að
dauðagildru“}
Ofnotkun lyfja
Á
Íslandi eru spennandi tímar fram-
undan en líka vandasamir. Margt
er okkur í hag en við megum ekki
missa sjónar á því sem illa getur
farið. Stefnan og lausnirnar þurfa
að vera skýrar. Á Alþingi hefur fjármálaáætlun
ríkisstjórnar Katrínar Jakobsdóttur verið
rædd. Áætlun þessi er einskonar framtíðarsýn
ríkisstjórnarinnar. Margt má segja um þessa
áætlun, sumt er ágætt en flest ber þess vott að
verða eins konar meðaltal af stefnu Sjálfstæðis-
flokks og Vinstri grænna.
Þegar þú setur saman í pott villta vinstrið og
harða hægrið og kryddar það svo með bragð-
lausu miðjukryddi þá færðu út flatan, óspenn-
andi gráan graut. Graut sem kitlar ekki bragð-
laukana, er af óljósum uppruna og fær hugann
ekki til að fara á flug.
Forsvarsmenn ríkisstjórnarinnar hafa reynt að telja
okkur trú um að svona eigi stjórnmálin að vera, grá og lit-
laus, þ.e. að mynda ríkisstjórn um eins lítið og hægt er svo
hægt sé að mynda ríkisstjórn. Aðalmarkmiðið var að kom-
ast í stólana. Stórum prinsippmálum er einfaldlega komið
fyrir inni í skáp en þau verða svo tekin út fyrir næstu
kosningar í von um að kjósendur hafi gleymt grautnum
sem settur var á borð. Frelsis- og skattastefna Sjálfstæð-
isflokksins verður dregin fram og skattagrýlan auglýst.
Skattastefna VG verður líka dregin fram og varað við hin-
um ríku og meintri spillingu sjálfstæðismanna.
Svona eiga stjórnmál ekki að vera. Stjórnmál snúast um
prinsipp en ekki valdastóla. Við vitum öll að þessi ríkis-
stjórn varð til vegna stólanna. Formaður VG
varð að komast í ríkisstjórn þar sem henni hef-
ur mistekist að ná árangri með VG, Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur ekki tollað í ríkisstjórn síð-
an 2007 og því var um líf eða dauða að tefla á
þeim bænum. Formaður Framsóknarflokksins
væri komin í önnur störf ef hann hefði ekki
fengið stól.
Stjórnmál eiga að snúast um málefni og að-
ferðir við að ná þeim málefnum fram. Þau snú-
ast um að standa vörð um hagsmuni lands og
þjóðar en ekki heiður stjórnmála- eða embætt-
ismanna. þau snúast líka um að hafa rangt fyr-
ir sér og viðurkenna það. Rökræða sem sumir
kjósa að kalla deilur, að rífast o.s.frv. er nauð-
synleg. Það er einfaldlega hluti af lýðræðinu.
Það er líka hluti af því að standa á prinsipp-
unum, að segja frekar nei takk við stólnum en
að fórna því sem þú stendur fyrir.
Þannig ætlum við að vinna í Miðflokknum, vermum
frekar bekkinn en að kasta hugsjóninni. Forsætisráðherra
fór í fýlu við mig er ég kallaði ríkisstjórn hennar „stjórn
kampavíns og vogunarsjóða“. VG hefur reynt að skapa sér
ímynd hins hreina og þess vegna var dregið fyrir í ráð-
herrabústaðnum þegar skálað var fyrir gráa grautnum.
Allir vita svo að ríkisstjórnin fór á taugum er vogunarsjóð-
irnir urruðu.
Sannleikanum er hver sárreiðastur.
Gunnar Bragi
Sveinsson
Pistill
Forsætis í fýlu
Höfundur er alþingismaður Miðflokksins í SV kjördæmi.
gunnarbragi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Meirihluti nýrra lands-manna á tímabilinu2009 til 2017 er með er-lent ríkisfang. Þá er
hlutfall erlendra ríkisborgara í íbúa-
fjölguninni í Reykjavík nærri 80%.
Þetta má lesa úr tölum Hagstof-
unnar fyrir íbúaþróun milli ársfjórð-
unga. Samkvæmt þeim bættust
31.060 manns við íbúafjöldann milli
fjórða ársfjórðungs 2009 og 2017.
Þar af fjölgaði erlendum ríkisborg-
urum um 16.290. Það eru 52,4% af
íbúafjölgun landsins á tímabilinu.
Íbúum í Reykjavík fjölgaði um
7.840 á tímabilinu. Alls bættust þá
við 6.090 erlendir ríkisborgarar við
íbúafjöldann. Samsvaraði það 77,7%
af íbúafjölguninni 2009 til 2017.
Seltjarnarnes er í öðru sæti
sveitarfélaganna á höfuðborgar-
svæðinu hvað þetta hlutfall varðar.
Þar fjölgaði íbúum um 200 á tíma-
bilinu og voru erlendir ríkisborgarar
þar af 130, eða um 65% nýrra íbúa.
Hafnarfjörður var í þriðja sæti.
Þar fjölgaði íbúum um 3.550 og voru
erlendir ríkisborgarar þar af 1.180.
Það samsvarar um þriðjungi fjölg-
unar íbúa í bæjarfélaginu.
Nálgast 16 þúsund í borginni
Vegna þessarar þróunar hefur
erlendum ríkisborgurum í þessum
sveitarfélögum fjölgað mikið. Þeir
voru 9.550 í Reykjavík á fjórða fjórð-
ungi 2009 en voru orðnir 15.640 í lok
fjórða ársfjórðungs í fyrra. Þá voru
200 erlendir ríkisborgarar á
Seltjarnarnesi á þessum fjórðungi
2009 en 330 í fyrra. Þeir voru 1.650 í
Hafnarfirði á fjórða fjórðungi 2009
en 2.830 í lok síðasta fjórðungs.
Erlendum ríkisborgurum hefur
líka fjölgað töluvert í Kópavogi. Þeir
voru 1.760 í lok árs 2009 en 3.090 í
lok síðasta árs. Þá voru þeir 400 í
Mosfellsbæ í árslok 2009 en voru
orðnir 650 í lok síðasta árs.
Samanlagt hefur erlendum
ríkisborgurum á höfuðborgar-
svæðinu fjölgað úr 13.990 á fjórða
fjórðungi 2009 í 23.200 á fjórða fjórð-
ungi í fyrra. Fjöldi þeirra er því að
nálgast íbúafjölda Hafnarfjarðar.
Sé horft til þróunar milli ára
2016 og 2017 fjölgaði landsmönnum
um rúmlega 10.100. Þar af fjölgaði
erlendum ríkisborgurum um tæp-
lega 7.600. Hlutfall erlendra ríkis-
borgara í íbúafjölguninni var því um
75%. Rennir þetta stoðum undir
spár um að fjölgun starfa í ferða-
þjónustu myndi ýta undir aðflutning
erlendra ríkisborgara til landsins.
Hefði ella fækkað í borginni
Athygli vekur að borgarbúum
fjölgaði um 2.800 milli fjórða árs-
fjórðungs 2016 og fjórða fjórðungs
2017. Hins vegar fjölgaði erlendum
ríkisborgurum meira, eða um 3.140.
Án aðflutnings erlendra ríkisborg-
ara hefði borgarbúum því að lík-
indum fækkað í fyrra.
Vegna þessa hækkar hlutfall er-
lendra ríkisborgara í Reykjavík úr
8% á fjórða fjórðungi 2009 í 12,4% á
fjórða fjórðungi í fyrra. Áttundi hver
borgarbúi er því nú erlendur ríkis-
borgari. Þá má nefna að hlutfallið
hefur hækkað úr 6,4% í Hafnarfirði
á fjórða fjórðungi 2009 í 9,6% á
fjórða fjórðungi í fyrra. Loks fór
hlutfallið úr 5,8% í 8,6% í Kópavogi.
Íbúasamsetningin er að breytast.
8 af hverjum 10 nýjum
borgarbúum erlendir
Mannfjöldaþróun á Íslandi 2009 til 2017*
Mannfjöldi eftir sveitarfélögum og ríkisfangi
Mannfjöldaþróun í
Reykjavík 2016-2017
Hlutdeild í heildaríbúafjölgun 2009-2017
Eftir búsetu Eftir ríkisfangi
Heimild: Hagstofan
70% 52%
30% 48%
Íslenskir
ríkisborgarar
Erlendir
ríkisborgarar
+3.140
-340
2009 2017 Fjölgun ’09-’17 og hlutdeild erl. ríkisb. í fjölgun
Reykjavík alls 118.260 126.100 7.840
þar af erl. ríkisborgarar 9.550 15.640 6.090
Kópavogur alls 30.340 35.980 5.640
þar af erl. ríkisborgarar 1.760 3.090 1.330
Garðabær alls 13.180 15.700 2.520 8%þar af erl. ríkisborgarar 430 640 210
Hafnarfjörður alls 25.890 29.440 3.550
þar af erl. ríkisborgarar 1.650 2.830 1.180
Höfuðborgarsv. alls 200.800 222.590 21.790
þar af erl. ríkisborgarar 13.990 23.200 9.210
Reykjanesbær alls 14.080 17.810 3.730
þar af erl. ríkisborgarar 1.320 3.650 2.330
Landsbyggðin alls 116.720 126.000 9.280
þar af erl. ríkisborgarar 7.670 14.750 7.080
Landið allt alls 317.520 348.580 31.060
þar af erl. ríkisborgarar 21.660 37.950 16.290
*M.v. 4. ársfj. hvert ár, allar
tölur eru námundaðar
78%
24%
33%
42%
63%
76%
52%
Ísl. ríkis-
borgarar
Höfuð-
borgarsvæðið
Lands-
byggð
Erl.
ríkis-
borgarar
Landið
allt
Landið
allt
Eftir
ríkisfangi
Á fjórða fjórðungi 2009 bjuggu
7.670 erlendir ríkisborgarar á
landsbyggðinni en 14.750 á
fjórða fjórðungi í fyrra. Það er
nær tvöföldun á áratug. Alls
fjölgaði íbúum landsbyggðar-
innar um 9.280 á tímabilinu og
var hlutfall erlendra ríkisborg-
ara í fjölguninni því um 76,3%.
Eru nú 11,7% íbúa á lands-
byggðinni erlendir ríkisborg-
arar. Loks vekur athygli að milli
fjórða fjórðungs 2016 og 2017
fjölgaði íbúum Reykjanesbæjar
um 1.410. Þar af fjölgaði erlend-
um ríkisborgurum um 1.070,
sem var 76% aukningarinnar.
Tvöföldun
úti á landi
ERLENDIR RÍKISBORGARAR