Verslunartíðindi - 01.08.1935, Síða 20

96
VERSLUNARTÍÐINDI
inn um nokkurt skeið í skugga hins nýja,
fjársterkara banka, sem dró til sín við-
skifti hinnar upprennandi framleiðslu og
verslunar. Erlendu verslunarfyrirtækin
hjer á landi týndu smátt og smátt töl-
unni og komust í hendur íslendingum, og
mun Landsbankinn hafa átt drjúgan þátt
í að svo varð.
Á styrjaldarárunum gekk hjer alt úr
skorðum eins og víðast annars staðar, og
á þessum árum varð mikil breyting á
verslun landsmanna. Verðgildi raskaðist
og viðskiftaveltan margfaldaðist. I fjár-
mála- og viðskiftalífinu íslenska slógu tvö
hjörtu, nokkuð sitt með hvorum hætti,
Landsbankinn og íslandsbanki. Hinn fyr-
nefndi hafði enn það stofnfje aðeins, sem
honum var lagt til um aldamótin, 750 þús.
kr., en stórum aukið sparisjóðsfje. Hann
starfaði rólega og hjelt sjer að miklu leyti
frá þeirri þenslu lánsviðskifta, sem ófrið-
arárin komu hvarvetna af stað. Þess vegna
komst hann heill að mestu úr því fjárhags-
hruni, sem kom eftir ófriðinn og lagði
marga stórbanka í rústir. íslandsbanki,
sem meiri hafði fjárráðin, haföi örar
veitt fé til framleiðslu, framkvæmda og
verslunar fram yfir ófriðarlokin. Hrunið
varð honum þungbært og hann rétti ekki
við eftir það.
En upp úr ösku þessara umbrotaára reis
Landsbankinn sterkari en áður og má segja
að 1924 hafi hann fyrst tekið við hlutverki
sínu sem þjóðbanki landsins, þegar seðla-
útgáfurjettur hans var aukinn. En til hlýt-
ar var frá þeim breytingum gengið, þegar
bankanum var fenginn einkarjettur t.il
seðlaútgáfu 1928. Þegar heimskreppan
skall á 1930, var bankinn því kominn á
þann grundvöll, sem aðalpeningastofnun
landsins hæfði, og er furða hvað sú þróun
hefir verið seinfara. Þó er ekki víst, að til
meiri gæfu hefði orðið, ef fyr hefði verið.
Efnaleg þróun er venjulega því aðeins var-
anleg, að þjóðinni veitist hún í sveita síns
andlitis, en fái hana ekki upp í hendurnar
erfiðislaust í byltingum óvenjulegra tíma.
Þegar kreppan skall á, var bankinn því að
ýmsu leyti undir það búinn, að sinna því
erfiða hlutverki, sem kreppan hefir knúð
í fang honum og þjóðinni yfirleitt.
Þegar litið er yfir sögu bankans í stórum
dráttum og þróun íslenskrar verslunar, er
athyglisvert, hversu framför og vöxtur
beggja hefir haldist í hendur. Ekki er það
af því, að verslunin hafi frá öndverðu ver-
ið sjerstakt óskabarn Landsbankans, held-
ur af því, að þroskaskilyrði beggja eru að
ýmsu leyti nátengd. Yöxt verslunarinnar
frá stofnun bankans, má sýna ljósast með
nokkrum tölum:
1885 vovu um 80—90 verslanir, þar af 50 erl.
1901 — — 300 — 48 —
1914 — — 500 — 43 —
1920 — — 700 — 36 —
en 1933 voru verslanirnar alls um 1100, og
þar af voru 4 eign útlendinga. Um það bil
sem bankinn hafði að öllu leyti tekið að
sjer forustu í peningamálum þjóðarinnar,
var verslunarstéttin að enda hálfrar aldar
baráttu um yfirráðin í verslunarmálunum
við erlenda keppinauta.
Það ber við eigi allsjaldan hjer nú á dög-
um, að ráðist sje með níði og sleggjudóm-
um að verslunarstjettinni og starfi hennar
í þjóðfjelaginu. Er helst látið í veðri vaka,
að hún eigi sjer engan tilverurjett í þessu
landi gamallar og nýrrar verslunareinok-
unar. Svo fávíslegt hjal er ekki svaravert.
Þjóðinni ber að þakka þeim, hvort sem eru
kaupmenn eða kaupfjelagsmenn, sem með
dugnaði, framsýni, drengskap og trú-
mensku hafa lagt sinn skerf til að lyfta því
grettistaki, að gera verslunina innlenda og
koma á fót verslunarháttum sem fulllcom-
lega standa annara þjóða á sporði.
I dag, þegar bankinn lítur yfir hálfrar
aldar starf, getur verslunarstjettin íslenska
líka horft yfir margra áratuga baráttu,