Morgunblaðið - 15.06.2018, Blaðsíða 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. JÚNÍ 2018
Þessi frásögn Ágústs Helgasonar (1862-1948) bónda í
Birtingaholti í Hrunamannahreppi birtist fyrst í Dýra-
verndaranum árið 1929:
Fyrir fáum árum varð ein ærin mín blind eitt haustið. Ég
tók hana í hús og bjóst við að henni mundi batna, eins og
venjulegt er um sauðblindu, en það beið. Hún var höfð
með lömbunum allan veturinn og fékk aldrei sjónina aftur.
Eftir því tók ég oft um veturinn þegar lömbin voru rekin til
vatns að þau létu sér annt um þá blindu. Ef hún varð við-
skila fór eitthvert þeirra til hennar og leiðbeindi henni, lét
hana elta sig.
Þegar farið var að beita lömbunum um vorið var ég í
vafa um hvað gera skyldi við blindu ána. Ég tímdi ekki að
slátra henni á þeim tíma árs en óttaðist að hún týndist ef
hún væri látin út. Ég lét hana þó fara með lömbunum
fyrsta daginn sem þau voru látin út, og allt fór vel. Hún
kom með lömbunum að húsi um kvöldið. Var svo haldið
áfram að hafa hana úti með lömbunum. Kom það þá í ljós
að lömbin gættu ærinnar vandlega, létu hana aldrei eina.
Oftast voru tvö til þrjú lömb með henni, sem mátu meira
að gæta hennar en að draga sig að húsi og heyi. Var gam-
an að sjá til þeirra þegar þau voru að reyna að fá hana til
að elta sig heim. Sneru þau aftur til hennar og ráku í hana
snoppuna, en sjaldan eða aldrei jörmuðu þau til hennar.
Í það eina skipti sem ána vantaði eina fór ég að leita
hennar og fann hana alllangt frá, á bak við holt. Þegar ég
var kominn nokkuð á heimleið með ána mætti ég einu
lambinu, sem kom heiman frá húsi á móti okkur, án þess
að hafa getað séð til okkar því að hæð bar á milli. Lambið
hafði saknað ærinnar og lagt af stað til að leita að henni.
Ekkert einstakt lamb tók ástfóstri við ána, heldur skiptust
þau á að gæta hennar, a. m. k. voru þau nokkuð mörg um
það. Þetta kalla mennirnir skynlausar skepnur!
Ein af sögunum í bókinni Forystu-Flekkur og fleiri sögur
Hjúkrandi sauðkindur
Morgunblaðið/Ómar
Ró Kindur eru greindar skepnur sem vita sínu viti.
Ljósmynd/Egill Bjarnason
Bjarni með læðu sinni, Ásu Signýju, fullu nafni Aserbaídsjan. „Ég hef gengið í gegnum mikið með þessum ketti, en
samband okkar er nokkuð flókið. Þó að við séum miklir vinir leyfi ég honum ekki allt sem aðrir leyfa honum.
Kötturinn slasaðist illa í slagsmálum um síðustu páska, þegar önnur skepna náði að höggva í sundur á honum kjálk-
ann. Hann var víraður saman og fór oft til helvítis á þeim sex vikum sem batinn fór fram. Hann léttist þar til ekkert
var eftir nema beinin og við töldum hann ekki hafa þetta af. En svo kom hann til og hefur náð sér, enda rísa kettir
gjarnan upp frá dauðum. Þessi lækning kostaði heilt kýrverð, en við sjáum ekkert eftir því, við elskum köttinn.“
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
Upphaf dýrverndunarbar-áttu hér á landi er sam-ofin sjálfstæðisbarátt-unni. Mannúðarstarf í
þágu dýranna verður hluti af endur-
reisn samfélagsins upp úr örbirgð. Í
sögunum af samskiptum manna og
dýra í þessari bók kynnumst við
tærri og fallegri veröld. Þetta eru
nánast allt reynslusögur eða sögur
úr nánasta umhverfi höfundanna
sem tala innan úr þessu gamla
bændasamfélagi. Og þeir gera það
ekki í upphafningarskyni fyrir sjálfa
sig eða í pólitískum tilgangi, heldur
til að varpa ljósi á sálarlíf og tilfinn-
ingar dýranna. Höfundarnir eru fólk
úr öllum stéttum, mest-
megnis karlar, en alþýðu-
konur innan um. Þetta
eru mjög gamlar sögur,
þær elstu eru skrifaðar af
fólki sem er fætt rétt eftir
aldamótin átjánhundruð,
en yngsta fólkið sem segir
frá er fætt nálægt alda-
mótunum 1900,“ segir
Bjarni Harðarson, en
bókaútgáfa hans Sæmund-
ur sendi nýlega frá sér
bókina Forystu-Flekkur
og fleiri sögur, sem geymir sögur um
menn og málleysingja.
„Þetta er endurútgáfa, bókin
kom út árið 1950. Sögurnar höfðu
fyrst birst í tímaritunum Dýravin-
inum og Dýraverndaranum, sem
komu út um og eftir aldamótin
nítjánhundruð. Einar Sæmundsen
tók sögurnar saman á sínum tíma í
þessa bók og við gefum hana út með
leyfi afkomenda hans. Eina viðbótin
frá upphaflegu útgáfunni er sú að ég
segi stuttlega frá höfundi hverrar
sögu. Ég gróf upp staðreyndir um
höfundana og þurfti í nokkrum til-
fellum að hafa svolítið fyrir því, en
mér finnst slíkt grúsk
skemmtilegt. Fyrir les-
endur bókarinnar er
meira gaman að vita
hvaðan þetta fólk kemur,
frá hvaða landshluta
sögurnar eru og hvaða
bæjum. Þarna eru
margir góðar pennar og
mikið af þjóðþekktum
mönnum, vinirnir og
Gnúpverjarnir Valdi-
mar Briem frá Stóra-
Núpi og Brynjólfur Jónsson
frá Minna-Núpi eru þar á meðal.“
Samband þess sem elskar
dýrið og étur það
Bjarni segir þá dýraverndunar-
hugsjón sem birtist í bókinni vera
merkilega fyrir margra hluta sakir.
„Við sjáum að hin borgaralega,
kristna heimspekiskoðun að líta á
dýrin sem skynlausar skepnur nær
aldrei inn hjá bændaþjóð. Af því að
hjá bændaþjóð vita menn að dýr hafa
persónuleika og tilfinningar rétt eins
og menn. Þetta vissu heiðnir menn
líka, sem virtu dýrin og umgengust
þau sem persónur. Þessar sögur eru
líka dýrmætur vitnisburður um að í
gamla bændasamfélaginu hefur
þessi sama hugsun verið til, þó að við
vitum auðvitað að meðferðin á dýr-
unum var misjöfn vegna þess hvers-
lags örbirgðarsamfélag þetta var,
rétt eins og meðferð á fólki var mis-
jöfn. Allir fóru hart út úr vondum
árum. En við sjáum þessa hugsjón
tæra í sögunum, hjá fólki sem jafn-
framt leit á nytjar á dýrum sem
óumflýjanlegar. Þarna sjáum við
þetta samband milli þess sem elskar
dýrið og étur það, sem er það eðli-
lega, því það að éta dýr sem þú bind-
ur ekki ást við, það er óheilbrigt.
Fólk leit á lífsbaráttuna þannig að
það sjálft væri inni í þessum hlekk
keðjunnar, þetta er gjöf dýrsins til
þín, að þú færð kjötið.“
Blöskraði þegar maður ætlaði
að aflífa hænu með borðhníf
Bjarni segir að vinnan við bók-
ina hafi rifjað upp samtöl sem hann
átti fyrir þrjátíu árum við dýra-
verndunarkonuna Önnu á Hesteyri í
Mjóafirði.
„Anna mundi og tók þátt í bar-
áttunni fyrir því að menn hættu að
skera kindur við slátrun en notuðu
frekar byssu. Sem er gríðarlegt at-
riði í dýravernd, því hnífurinn var oft
subbulegt verkfæri við aflífun hér
áður þegar ekki var alltaf gott bit í
verkfærinu. Að sarga skepnu á háls
er ógeðslegt. Ég minnist þess þegar
ég keypti mér eitt sinn hænu á fæti
til að hafa með mér til matar út í
eyðimörkina í Rajasthan á ferð
minni um Indland. Þegar maður sá
sem ætlaði að slátra henni fyrir mig
dró upp borðhníf til verksins blöskr-
aði mér og ég tók af honum verkfær-
ið og rétti honum vasahníf minn, sem
var flugbeittur,“ segir Bjarni og
bætir við að hann hafi alltaf tekið
dýravernd alvarlega og hafi nokkr-
um sinnum æst sig yfir ýmsu henni
tengdu.
„Til dæmis því þegar stang-
veiðimenn drepa sama laxinn oft,
sem mér finnst algerlega guðlaust
og andstyggilegt athæfi. Þegar lax-
inn hefur verið veiddur er honum
sleppt aftur særðum til að annar
maður geti líka veitt hann. Og það er
fáránlegt að halda því fram að þar
sem fiskar hafi kalt blóð finni þeir
ekki til, það sést á skepnunni við
átökin að hún kvelst. Og hún kæmist
ekki af úti í náttúrunni ef hún kenndi
ekki til.“
Getum ekki leyft okkur hvað
sem er þótt þurfi að fjarlægja
Í bókinni eru líka sögur af dýr-
um sem ekki voru ætluð til matar, til
dæmis af köttum, hundum og refum.
„Sögurnar eru líka um greind
dýranna og hvað þau eru miklir per-
sónuleikar, þarna segir til dæmis af
vitrum hundum og móðurást tófu,
hestum sem sýndu eigendum sínum
tryggð og væntumþykju. Dýr tjá sig
og hafa samskipti, og þau gleyma
aldrei þeim sem hafa verið vondir við
þau.“
Bjarni leggur áherslu á að þó
svo að við þurfum að verjast sumum
dýrum og fjarlægja þau getum við
ekki leyft okkur hvað sem er í þeim
aðgerðum. „Til dæmis mýs, þær geta
verið miklir skaðvaldar, naga allt og
skemma sem fyrir þeim verður.“
Dýravernd í dag nær ekki
nema yfir í kaffispjall
Þegar Bjarni er spurður að því
hvaða erindi bókin um Forystu-
Flekk eigi í dag segir hann mikil-
vægt að við áttum okkur á því hve
skyldur okkar séu miklar í dýra-
verndunarmálum.
„Sögurnar í bókinni eru frá ör-
birgðarsamfélagi, þó svo að landið
hafi verið byrjað að rísa þegar sög-
urnar eru skrifaðar við upphaf tutt-
ugustu aldar. Þetta var sárfátækt
samfélag en samt litu menn svo á að
þeir gætu ekki leyft sér að fara illa
með dýr. Í velmegunarsamfélagi
dagsins í dag erum við svo blygð-
unarlaus að við viljum okkar kjúkl-
ing nógu ódýran, úr verksmiðju-
landbúnaði sem á alls ekki rétt á sér.
Þetta viðgengst vegna þess að við er-
um siðlaus í þessum efnum. Dýra-
verndin nær ekki nema yfir í kaffi-
spjallið. Það kostar að skapa
skepnum góðar aðstæður sem haldn-
ar eru til manneldis og leggja upp úr
því að þeim líði vel, svo að við verð-
um að vilja borga fyrir góða meðferð
á þeim dýrum sem við borðum. Við
fögnum og kaupum ódýra innflutta
kjúklinga sem við vitum ekkert um
hvernig hefur verið farið með, af því
að við krefjumst þess nánast að fá
mat ókeypis. Við görgum um það að
matur sé ódýr annars staðar en á Ís-
landi, en spyrjum ekkert að því
hvernig hann sé búinn til. Hvað kost-
ar það jörðina og hver er þjáning
dýranna sem fylgir ódýru kjöti?
Þetta eru spurningar sem við verð-
um að spyrja. Verksmiðjufram-
leiðsla á kjúklingum tröllríður heim-
inum. Við viljum vera á undan í
framförum og í þessari bók eigum
við fyrirmyndir í dýravernd-
unarhugsjón, þetta er djúpt í þjóð-
arsálinni að fornu og nýju. Við þurf-
um að hefja þessa baráttu.“
Dýr eru ekki skynlausar skepnur
„Hjá bændaþjóð vita
menn að dýr hafa per-
sónuleika og tilfinningar
rétt eins og menn. Þarna
segir af vitrum hundum
og móðurást tófu, hestum
sem sýndu eigendum sín-
um tryggð og væntum-
þykju. Dýr tjá sig og hafa
samskipti, og þau gleyma
aldrei þeim sem hafa ver-
ið vondir við þau,“ segir
Bjarni Harðarson.
HURÐIR
Tunguháls 10, 110 Reykjavík, sími 567 3440, vagnar@vagnar.is, vagnar.is
• Stuttur afhendingartími
• Hágæða íslensk
framleiðsla
• Val um fjölda lita í
RAL-litakerfinu
• Vindstyrktar hurðir
Bílskúrs- og iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir með gönguhurð
Bílskúrshurðir
Hurðir í trékarma
Tvískiptar hurðir
Smíðað eftir máli
Fyrsta flokks þjónusta og ráðgjöf
„Þessi köttur hefur farið oft til helvítis“