Morgunblaðið - 15.06.2018, Síða 38

38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. JÚNÍ 2018
Hildur Loftsdóttir
hilol@mbl.is
Þjóðhátíðardaginn 17. júní kemur
formlega út hátíðarútgáfa Íslend-
ingasagnanna, sem Alþingi ákvað
með þingsályktun, og var samþykkt
samhljóða, að gefa út í tilefni af ald-
arafmæli fullveldisins.
Um daginn bárust úr prentun
fyrstu eintök saganna, og þá komu
saman útgefandi bókanna Jóhann
Sigurðsson hjá Sögu forlagi, Örn-
ólfur Thorsson, einn fimm ritstjóra,
stjórnarmenn í undirbúningsnefnd
Fullveldishátíðar; Einar K. Guð-
finnsson, Kristján Möller og Þórunn
Sigurðardóttir, auk Ragnheiðar
Jónu Ingimarsdóttur fram-
kvæmdastjóra hátíðarinnar. Voru
þau öll hin ánægðustu með útgáfuna.
Færustu menn
fengnir til verksins
„Það var löngu orðið tímabært að
gefa út nýja heildarútgáfu Íslend-
ingasagnanna,“ segir Einar. „Hlut-
verk nefndarinnar var að halda utan
um verkefnið og ráða til þess rétta
fólkið. Nafn Jóhanns Sigurðssonar
kom auðvitað mjög fljótt upp, vegna
aðkomu hans að heildarútgáfum
sagnanna á erlendum tungumálum,
og brennandi áhuga hans á þessu
viðfangsefni. Fengnir voru til verks-
ins okkar hæfustu menn á þessu
sviði. Útgáfan er sígild og mun verða
til á heimilum um ókomna áratugi.“
Jóhann segir að útgáfan sé sér-
lega vönduð og glæsileg. Bækurnar
saumaðar, vandaður pappír og frá-
gangur allur framúrskarandi eins og
bækurnar sannarlega bera með sér.
„Bækurnar eru líka myndskreyttar
með verkum eftir dönsku listakon-
una Karen Birgitte Lund, sem
myndskreytti dönsku heildarútgáf-
una. Við notuðum sömu myndir þar
sem þær voru til og eru bæði list-
rænar og fallegar.“
Hver texti sjálfstæður
vitnisburður
Hvað varðar texta sagnanna segir
Örnólfur þá að stofni til vera þá sem
fyrst voru gefnir út á árunum 1985-
87 í heildarútgáfum sagna og þátta,
en við endurskoðun á textunum hafi
verið tekið tillit nýrra útgáfna ein-
stakra sagna sem og rannsókna og
niðurstaðna handritafræðinga und-
anfarin 30 ár. „Það þarf að endur-
skoða almenningsútgáfur sagnanna
reglulega og miða þá við það sem
best er. Við höfum sömu viðmið og
forðum, reynum að fylgja texta eins
handrits við frágang hverrar sögu,
birtum fleiri en eina gerð nokkurra
sagna og þátta og forðumst í lengstu
lög að leiðrétta texta handrita. Við
lítum á hvern texta sem sjálfstæðan
vitnisburð,“ segir Örnólfur.
„Margir þeirra sem tengjast þess-
ari útgáfu hafa einnig unnið að sér-
útgáfum einstakra sagna á umliðn-
um árum og þess sér auðvitað merki
í þessari útgáfu. Mikil vinna var lögð
í skýringar þeirra tæplega 600 vísna
sem fylgja sögum og þáttum og við
að samræma þær. Þá fylgja þessari
útgáfu nýir formálar auk endurskoð-
aðs formála okkar Sverris Tómas-
sonar, þar sem fjallað er um sög-
urnar, einkenni þeirra, flokkun og
persónur. Fjallað er um kveðskap-
inn sérstaklega, Íslendingaþætti
einnig og Vínlandssögurnar. Þá
fylgir einnig orðabók í síðasta
bindinu þar sem um 6000 orð eru
skýrð, nafnaskrá þeirra einstaklinga
sem koma við fleiri sögur en eina og
sagnalykill þar sem reynt er að
greiða götu lesenda um veröld sagn-
anna með því að draga saman hlið-
stæð efnisatriði sem koma fyrir í
mörgum sögum og þáttum, t.d. bar-
daga og víg, læknislist, útræði og
hlunnindi, drauga og reimleika, fjöl-
kynngi, níð og furður svo nokkur
dæmi séu nefnd. Þá er einnig sér-
staklega fjallað um húsakost og hí-
býli, skip og siglingar og helstu vopn
í veröld sagnanna. Umfjöllun og
skýringar eru hátt í 300 blaðsíður
þannig að þessari nýju útgáfu fylgir
talsvert mikið nýtt efni,“ segir rit-
stjórinn.
Þjóðararfurinn hefur skilaboð
Jóhann segir að tilgangur útgáf-
unnar sé að sögurnar nái til sem
flestra Íslendinga. Áhugi sé fyrir því
að útgáfan verði gefin inn á öll al-
mennings- og skólabókasöfn og
hvarvetna á stofnanir þar sem bóka-
söfn sé að finna. „Ætlunin er að
standa fyrir ritgerðasamkeppni á
meðal ungmenna og stóra upp-
lestrarkeppnin mun að öllum lík-
indum tengjast henni. Einnig verða
um 20 viðburðir um allt land þar sem
við munum ræða við unga sem aldna
um hlutverk Íslendingasagna og
hvers vegna þær eru okkur svo mik-
ilvægar, ekki síst núna á fullveldis-
afmælinu.“
– Ef fólk á þegar Íslendingasög-
urnar, hvers vegna ætti það þá að
eignast þessa útgáfu?
„Þessar bækur eru með nútíma
stafsetningu og eldri útgáfur eru
margar mjög torlesnar fyrir al-
menna lesendur. Þegar þessir textar
komu út 1987, seldust bækurnar
óhemju vel. Nú þarf að að endur-
vekja áhuga nýrra kynslóða því það
er skylduverk að viðhalda þjóðararf-
inum, hann hefur alltaf sín skilaboð,“
segir Jóhann.
„Það má bæta því við til umhugs-
unar,“ tekur Örnólfur undir, „að að
því sem rannsóknir herma þá lesa
ungmenni minna en áður og þá er
brýnt að leggja ekki neina steina í
götu þeirra um aðgengi að þessum
textum með því að prenta þá á ein-
hverri annarri stafsetningu en þeirri
sem þeim er töm. Það er mjög mik-
ilvægt, og hver tími og hver kynslóð
þarf að gera þessar sögur að sínum.“
Ekki heilagir textar
– Erum við ekki að eyðileggja
neitt þótt við séum að breyta og upp-
færa textana?
„Ég veit ekki hvað er eyðilagt. Sú
stafsetning sem er t.d. í hinum vönd-
uðu og ágætu útgáfum Fornrita-
félagsins er bara til í þeirri útgáfu,
hún er ekki í neinum handritum. Það
er mikill miskilningur,“ útskýrir
Örnólfur. „Á handritum er ekki ein
samræmd stafsetning. Það hefur
tíðkast um aldur á Íslandi að hver
tími hefur lagað þessa texta að því
sem tíðkaðist á sinni samtíð og þann-
ig hafa sögurnar lifað öld af öld. Því
þurfum við að halda áfram. Þessi út-
gáfa er eitt skref í því og svo eru
fleiri sem þarf að taka.“
„Alkunna er að menn auki orða-
forðann og bæti málvitund með því
að lesa sögurnar og nú þegar ís-
lenskan á undir högg að sækja, geta
þessi textar spyrnt við fótum. Við
höfum sannfæringu fyrir því að það
sé svo,“ segir Jóhann.
„Aðalmálið er það að þetta eru
ekki heilagir textar, heldur fjöl-
breyttar og skemmtilegar bók-
menntir sem hver maður á að geta
lesið sér til ánægju,“ segir Örnólfur.
„Og þó að lesendur rekist á orð sem
eru framandleg má oft ráða merk-
ingu af samhengi líkt og við gerum
þegar við lesum texta á erlendu máli
– eða fletta upp í orðskýringunum.“
„Orðskýringar er svo að finna á
einum stað í bókunum,“ bætir Einar
við. „Vísnaskýringarnar fylgja jafn-
óðum, eins og hefð hefur verið fyr-
ir.“
„Já, vísurnar eru skýrðar eins ná-
kvæmlega og okkur er unnt. Það var
mikil vinna og alúð lögð í vísnaskýr-
ingarnar til þess að reyna að opna
þennan merkilega skáldskap fyrir
fólki,“ segir Örnólfur.
Einn af hápunktunum
Að þessari útgáfu vann hópur
manna sem var líka tengdur útgáf-
unni fyrir 30 árum. Auk Örnólfs voru
það Aðalsteinn Eyþórsson, Bragi
Halldórsson, Jón Torfason og Sverr-
ir Tómasson.
„Við höfum notið liðsinnis ann-
arra, t.d. Bergljótar Kristjánsdóttur
prófessors við Háskóla Íslands, sem
er geysiöflugur og reyndur vísna-
skýrandi, og svo hefur Aðalsteinn
Eyþórsson bæst í hóp ritstjóranna
og reynst afar drjúgur liðsauki. Gísli
Sigurðsson á Árnastofnun hafði svo
yfirumsjón með útgáfunni, til að
halda okkur hinum við efnið. Knútur
Hafsteinsson og Gunnar Skarphéð-
insson lásu alla textana yfir af mikilli
vandvirkni, Svavar Sigmundsson og
Gunnlaugur Ingólfsson fóru yfir
orðabókina og Svanhildur María
Gunnarsdóttir las formálana yfir.
Allt þetta fólk færði margt til betri
vegar,“ segir ritstjórinn. „Þessi bók
verður formlega útgefin og afhent
þann 17. júní, og við lítum svo á að
það verði einn af hápunktunum á
fullveldisafmælisárinu,“ segir Einar,
og heldur áfram: „Þetta er bók sem
er gefin út fyrir þjóðina og þar sem
það var ákveðið með þingsályktun
alþingis, munum við afhenda for-
mönnum allra stjórnmálaflokka sem
sitja á Alþingi eintak af þessari há-
tíðarútgáfu, auk forseta Íslands og
verndara útgáfunnar, frú Vigdísar
Finnbogadóttur.“
Hver kynslóð þarf að
gera sögurnar að sínum
 Ný heildarútgáfa á Íslendingasögunum með nútíma stafsetningu og talsverðu nýju efni
Morgunblaði/Arnþór Birkisson
Stolt Ragnheiður Jóna, Kristján, Jóhann, Einar K., Þórunn og Örnólfur með fyrstu eintök Íslendingasagnanna.
Sögurnar Glæsileg heildarútgáfa
sagnanna í fimm bindum í öskju.
fyrir heimilið
Tjarnargötu 2 | 230 Reykjanesbæ | Sími 421 3377 | bustod@bustod.is | www.bustod.is
Fallegar vörur
Dökkgrátt tau
Verð 39.900 kr.
Ljósgrátt tau
Verð 34.900 kr
Nýjir glæsilegir
orðstofustólar
eð þægilegri fjöðrun
Sendum
um
land allt
b
m