Morgunblaðið - 20.06.2018, Síða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. JÚNÍ 2018
Það er ekki tálmunin
sjálf sem mestum
skaða veldur. Skað-
valdurinn mesti er
stöðug neikvæð um-
ræða, stöðug illmælgin
um föðurinn. Dögum,
vikum, mánuðum og
árum saman býr barnið
við sama sönglanda
móðurinnar í garð föð-
urins: hvað hann sé
mikið dusilmenni og ofbeldisseggur.
Á þennan hátt sáir móðirin ekki bara
frjókornum óvildar; hún sáir frjó-
kornum haturs í hjarta barnsins.
Það gefur því augaleið að við þess-
ar aðstæður getur faðirinn aldrei
tekið upp eðlileg samskipti við börn-
in sín. Sérstaklega er hætt við að
hlutirnir þróist illa ef móðirin hefur
tálmað samskiptum við föðurinn á
þeim viðkvæma mótunartíma þegar
barnið er að læra að tala. Hér er
sjálfsmynd barnsins að mótast og
það tengist þeim manneskjum til-
finningaböndum sem í návist þess
eru.
Svo líða árin – móðirin heldur
tálmuninni stöðugt áfram – og börn-
in komast á unglingsaldur. En því
miður: þessum börnum
líður ekki allt of vel;
ekki alltaf. Börnin finna
fyrir sársauka í hjart-
anu vegna þess að þau
búa við laskaðan tilvist-
argrundvöll; sjálfs-
mynd þeirra er sund-
urtætt. Barnið,
nefnilega, á ekki grund-
völl lífs síns bara að
sækja til móðurinnar,
heldur líka til föðurins.
Þetta skynjar og veit
barnið og þess vegna er
það svo að innst inni – í hjarta sínu –
saknar barnið þess að eiga ekki föð-
ur: raunverulegan föður og ekki bara
stjúpföður. Barn tálmunarmóð-
urinnar hins vegar getur aldrei eign-
ast raunverulegan föður – móðirin
kemur í veg fyrir það – og þess
vegna, sem sagt, er tilvistargrund-
völlur barnsins laskaður og því sam-
fara er óbætanlegur skaði og stöð-
ugur sársauki.
Í helgarblaði Fréttablaðsins þann
19. maí er langt viðtal við eina svona
tálmunarmóður – sem og börnin
hennar. Börnin eru tvö: dóttirin er 17
ára – og því sennilega fædd 2001;
sonurinn sennilega tveim árum
yngri. Viðtalið er tekið til þess að
greina frá málavöxtum frá sjónar-
horni móður og barna. Í stuttu máli
er tálmunarsagan sem hér um ræðir
eftirfarandi.
Árið 2006 neyddist umrædd tálm-
unarmóðir – eftir úrskurð frá sýslu-
manni – að leyfa föðurnum umgengni
við börnin sín – sem voru á þessum
tíma (sennilega) þriggja og fimm ára.
Tálmunarmóðir þessi var hins vegar
alltaf mjög ósátt við þessa framvindu
mála – og nú vitna ég beint í ofan-
greint viðtal í Fréttablaðinu þar sem
segir að … ,,Allt til ársins 2010 tálm-
aði hún umgengi föðurins við börnin,
alls þrisvar sinnum. Að hennar mati í
þeim tilgangi að vernda þau fyrir of-
beldi.“
Við þetta er svo að bæta að faðir-
inn hefur ekki fengið að sjá börnin
sín síðan 2010 – og er þá tálmunar-
sögu umræddrar tálmunarmóður
lokið. Eða hvað? Það er kannski eitt
atriði sem vert er – og skylt – að
minnst á: Tálmunarmóðir þessi hefur
alla tíð haldið því fram að hún hafi
bara verið að vernda börnin fyrir of-
beldi föðurins. Spurningin er þess
vegna: Hvað hefur tálmunarmóðirin
fyrir sér í þeim efnum?
Atvik mála eru í grófum dráttum
eftirfarandi: Sunnudaginn 13. ágúst
2006 (stuttu eftir að faðirinn hafði
loksins fengið aðgang að börnum sín-
um) uppgötvar tálmunarmóðirin að
dóttir hennar er – að hennar sögn –
öll blá og marin eftir helgardvöl hjá
föður sínum. Hún fer því strax með
barnið á slysadeild til þess að fá
áverkavottorð. Og nú vitna ég aftur
orðrétt í greinina dæmalausu sem
birtist í Fréttablaðinu:
,,Þetta atvik var tilkynnt til Barna-
verndar Reykjavíkur og henni einnig
tjáð að málið yrði kært til lögreglu.
Níu dögum seinna barst bréf frá
Barnavernd þar sem þeim var tjáð
(þ.e. tálumunarmóður og börnunum)
að þar sem vissa væri fyrir því að
móðir tæki málinu á ábyrgan hátt
yrði ekkert frekar aðhafst af hálfu
Barnaverndar Reykjavíkur og mál-
um barnanna lokað hjá Barnavernd.“
Þetta er ótrúlegur texti. Hvað er
hér á seyði? Hvað táknar þetta?
Táknar þetta að yfirvöld Barna-
verndar Reykjavíkur hafi ákveðið að
leggjast á sveif með tálmunaraðgerð-
um móðurinnar – ,,þar sem vissa
væri fyrir því að móðir tæki málinu á
ábyrgan hátt“ – jafnvel þótt ekki sé
nokkur fótur fyrir ásökunum hennar
um ofbeldi föðurins – og þess vegna
sé rétt að fella málið niður? Eða
hvað? Hvað á maður að halda?
Eða þá á hinn bóginn: Hvað ef
tálmunarmóðir þessi hefur raun-
verulega lög að mæla? Hvað ef barn
hennar var raunverulega blátt og
marið eftir ofbeldi föðurins? Hvers
vegna í ósköpunum var málið þá látið
niður falla; hvers vegna var atvikið
ekki kært til lögreglu? Hvers vegna
kærði móðirin ekki sjálf – eins og
hún hafði hótað? Og hvað með
Barnavernd Reykjavíkur? Hvers
vegna kærðu yfirvöld Barnaverndar
Reykjavíkur ekki? Bar þeim ekki
skylda til að kæra ef umrædd tálm-
unarmóðir var að fara með rétt mál?
Eða með öðrum orðum: Er ekki eðli-
legt að álykta sem svo – í ljósi þeirrar
staðeyndar að engin kæra barst – að
tálmunarmóðir þessi sé að fara með
fleipur; þ.e. álykta sem svo að ekkert
áverkavottorð sé til sem sanni of-
beldi föðurins?
Á Íslandi er jafnréttismálum á
þann veg háttað að við búum við
mæðraveldi: Það er ekki nema fyrir
náð og miskunn móðurinnar að börn
fá að kynnast föður sínum. Feður (og
börn) hafa engan rétt í reynd – bara
að forminu til (og varla það.)
Um tálmunarmæður
Eftir Þór
Rögnvaldsson » Á Íslandi er jafnrétt-
ismálum á þann veg
háttað að við búum við
mæðraveldi.
Þór Rögnvaldsson
Höfundur er heimspekingur.
Í dag er alþjóðlegi
flóttamannadagurinn.
Á degi hverjum, um
heim allan, tekur fólk
erfiðustu ávörðun lífs
síns; að yfirgefa land-
ið sitt og heimili í leit
að betra lífi. Ástæðan
getur verið marg-
vísleg og flókin. Sum-
ir yfirgefa heimaland
sitt af efnahagslegum
ástæðum eða til að leita sér
menntunar. Aðrir flýja heimili sitt
til að komast hjá grófum mann-
réttindabrotum eins og pynd-
ingum, ofsóknum, stríðsástandi,
örbirgð eða til að halda lífi. Árið
2017 höfðu a.m.k. 65,5 milljónir
manns verið neyddar á flótta, með
þá von að eiga framtíð án ofbeldis
og ofsókna. Flóttamannavandinn
sem heimsbyggðin stendur nú
frammi fyrir er slíkur að ríki
verða að taka höndum saman og
finna alþjóðlega lausn sem tryggir
samábyrgð og raunverulega vernd
fyrir flóttafólk.
Áætlað er að um 22,5 milljónir
flóttamanna, sem falla undir skil-
greiningu Flóttamannastofnunar
Sameinuðu þjóðanna á flóttamönn-
um, séu nú í heiminum. Aðeins lít-
ill hluti þeirra hefur sest að í auð-
ugri ríkjum heimsins en um 86%
eru staðsett í þróunarríkjunum.
Ríkari þjóðir heims hafa því
brugðist þeirri skyldu
sinni að taka sameig-
inlega ábyrgð á flótta-
mannavanda heims-
ins. Sextíu milljónir
eru á vergangi og
rúmlega ein milljón
flóttafólks er í brýnni
þörf á endurbúsetu
því það hlýtur ekki þá
vernd sem nauðsynleg
er í því landi sem það
fyrst kom til og því er
mikilvægt að flótta-
fólkið fái landvist í
öðru ríki. Að auki eru um 10 millj-
ón einstaklingar ríkisfangslausir,
sem þýðir að ekkert ríki við-
urkennir þá sem ríkisborgara
sína. Þeir tilheyra engu ríki.
Ríkisfangsleysi leiðir til þess að
þessir einstaklingar njóta ekki al-
mennra réttinda sem við hér á
landi teljum bæði sjálfsögð og
meðfædd, svo sem rétturinn til
menntunar, heilbrigðisþjónustu,
vinnu, ferðafrelsis, að kaupa hús
eða jafnvel giftast. Án þessara
réttinda standa þeir frammi fyrir
ævilöngum vonbrigðum og hindr-
unum, eru eins og skuggar í því
landi þar sem þeir búa.
Stundum virðist gleymast að á
bak við háar tölur um flóttafólk
eru manneskjur sem eru að flýja
óskiljanlegan hrylling og aðstæður
sem enginn á að þurfa að búa við.
Frásagnir þeirra sem hafa flúið
stríðsástand og ofsóknir færa okk-
ur nær þessum raunveruleika og
ráðamenn hljóta að spyrja sig
hvað þeir geti gert til þess að að-
stoða og tryggja að þessi hópur
eigi von um mannsæmandi líf. Í
samtali kúrdískrar konu frá Qam-
ishli í Sýrlandi við Amnesty Int-
ernational segir hún: „Við flýðum
dauðann, ef þú hefur ekki séð
hann með eigin augum þá getur
þú ekki ímyndað þér hryllinginn.
Dauði, ótti, sprengingar, slátrun,
þess vegna þurftum við að fara.
Ferðin hefur verið löng. Hvern
dag deyjum við þúsund dauðum …
Við óskum þess aðeins að eiga
venjulegt líf fyrir börnin okkar, að
þau geti sofið óttalaus.“
Auðugri ríki heims verða að
bregðast við þessum vanda ef þau
ætla ekki að láta óátalda þá þján-
ingu sem hægt er að koma í veg
fyrir hjá milljónum manna. Raun-
hæft fyrirkomulag um samábyrgð
ríkja getur bjargað milljónum frá
eymd og dauða af völdum drukkn-
unar eða sjúkdóma. Ísland er í
hópi þeirra ríkja sem geta boðið
flóttafólki raunverulegar, öruggar
flóttaleiðir undan stríði og átök-
um. Alþjóðleg vernd er ekki gjöf
til flóttafólks heldur sjálfsagður
réttur þess, tryggður í alþjóða-
lögum. Það er grundvallarréttur
hvers manns að geta flúið heima-
land sitt og fengið vernd í öðru
landi verði hann fyrir ofsóknum af
hendi ríkisvalds í eigin ríki eða ef
ríkisvaldið getur ekki veitt við-
komandi vernd fyrir ofsóknum.
Viðbrögð íslenskra stjórnvalda í
dag eru prófsteinn á það hvort Ís-
land axli sómasamlega þá ábyrgð
sem hvílir á því að leysa stærsta
neyðarástand mannréttinda á okk-
ar tímum.
Alþjóðlegi flóttamanna-
dagurinn er í dag
Eftir Önnu
Lúðvíksdóttur » Flóttamannavandinn
sem heimsbyggðin
stendur nú frammi fyrir
er slíkur að ríki verða að
taka höndum saman og
tryggja raunverulega
vernd flóttafólks.
Anna Lúðvíksdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri
Íslandsdeildar Amnesty
International.
al@amnesty.is
Þegar þú ómálga og
ósjálfbjarga klæddur
hvítum skrúða varst
borinn af umhyggju
og kærleika af þeim
sem elska þig mest
upp að brunni réttlæt-
isins til að laugast í
vatni og anda, þá
varstu sítengdur við
lífið. Sambandið er
þráðlaust, upp-
sprettan eilíf, þú ert
sítengd/ur.
Gjaldið hefur verið
greitt í eitt skipti fyrir
öll. Af honum sem er
uppsprettan og við-
heldur straumnum,
sama hvað. Af honum
sem er upprisan og líf-
ið sjálft. Hann hefur
krýnt þig náð og mis-
kunn og gert þig að
erfingja eilífðarinnar.
Ekkert fær þig hrif-
ið úr frelsarans fangi
sem foreldrar þínir
forðum af einskærri
ást færðu þig í. Þú
varst nefndur með
nafni og nafnið þitt var skráð af
frelsarans hendi með himnesku
letri í lífsins bók. Letri sem fæst
hvorki afmáð né eytt og ekkert
strokleður megnar að þurrka út.
Þér var heitin eilíf samfylgd í
skjóli skaparans.
Þeir sem þannig eiga himininn í
hjarta sér og nafn sitt letrað í lífs-
ins bók þurfa því ekki að óttast
tannaför tilverunnar og þá taum-
lausu ógn sem frá henni stafar.
Einhliða samningur
Höfundur lífsins hefur nefnilega
gert samning við þig. Einhliða
samning sem er óuppsegjanlegur
af hans hálfu. Hann er gjöf Guðs til
þín.
Mótframlag þitt er ekkert. Þú
þarft bara að taka við samningnum
í einlægni, af auðmýkt og í þakk-
læti. Höfundur og fullkomnari lífs-
ins hefur fyrirgefið þér allar þínar
syndir og öll þín mistök í eitt skipti
fyrir öll.
Hann þráir að fá að fylla hjarta
þitt af heilögum friði og hefur heit-
ið því að vera með þér alla þína
ævidaga og gefa þér líf að eilífu
þegar ævigöngunni lýkur. Því að
ég er þess fullviss að ævinnar ljúf-
ustu og bestu stundir,
fegurstu draumar og
ljúfustu þrár séu að-
eins sem forsmekk-
urinn að þeirri dýð-
legu veislu sem koma
skal og lífið á grænum
grundum við strönd
eilífðar raunverulega
er.
En það er á þínu
valdi að rifta umrædd-
um samningi ef þú ein-
hverra hluta vegna
vilt ekki þiggja hann
eða halda honum í
gildi. Það er auðvelt
fyrir okkur að segja
okkur frá honum, af-
neita honum eða af-
þakka hann. Hann er
ekki og honum verður
aldrei troðið upp á
einn eða neinn.
Handarfar
skaparans
Í lófa Guðs er nafn
þitt ritað. Þú ert hand-
arfar skaparans í
þessum heimi og líf
þitt hið fegursta ljóð.
Heilagur andi hefur
blásið þér líf, anda og
kraft í brjóst til að vera sá sem þú
ert. Þú ert leikflétta í undri kær-
leikans.
Njóttu því ávaxtanna og ávinn-
ingsins og láttu endilega muna um
þig.
Stöndum saman í lífinu öllu, í leik
og starfi. Í trú, von og kærleika,
með fyrirgefandi hugarfari frels-
arans, í auðmýkt, virðingu og þakk-
læti fyrir lífið og fyrir hvert annað.
Því við þurfum sannarlega hvert á
öðru að halda.
Beintenging
Þú sem vilt þiggja það að vera
beintengdur við himininn njóttu
þess að fá að lifa meðvitað og ómeð-
vitað í þakklæti undir náð og mis-
kunn Guðs. Því miskunnin er óend-
anleg, náðin svo nærandi og
græðandi, fyrirgefningin svo frels-
andi. Friðurinn fullkominn og and-
inn sem fylgir svo uppörvandi,
hvetjandi og lífgefandi.
Með hjartans samstöðu-, kær-
leiks- og friðarkveðju. Njótum
stundarinnar!
Lifi lífið!
Sítengdur við lífið
Eftir Sigurbjörn
Þorkelsson
Sigurbjörn
Þorkelsson
» Þeir sem
eiga him-
ininn í hjartanu
og nafn sitt letr-
að í lífsins bók
þurfa ekki að
óttast tannaför
tilverunnar og
þá taumlausu
ógn sem frá
henni stafar.
Höfundur er ljóðskáld og
rithöfundur og aðdáandi lífsins.
Móttaka aðsendra greina
Morgunblaðið er vettvangur lifandi umræðu í landinu og birtir aðsendar grein-
ar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morgunblaðinu greinar eru vinsamlega beðnir að nota
innsendikerfi blaðsins. Kerfið er auðvelt í notkun og tryggir öryggi í sam-
skiptum milli starfsfólks Morgunblaðsins og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru sendar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir Morgunblaðslógóinu efst í hægra horni forsíðu
mbl.is. Þegar smellt er á lógóið birtist felligluggi þar sem liðurinn „Senda inn
grein“ er valinn.
Í fyrsta skipti sem innsendikerfið er notað þarf notandinn að nýskrá sig inn
í kerfið. Ítarlegar leiðbeiningar fylgja hverju þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem notanda í kerfið er nóg að slá inn kennitölu
notanda og lykilorð til að opna svæðið. Hægt er að senda greinar allan sólar-
hringinn.
Nánari upplýsingar veitir starfsfólk Morgunblaðsins alla virka daga í síma
569-1100 frá kl. 8-18.