Morgunblaðið - 20.06.2018, Síða 33

MENNING 33
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. JÚNÍ 2018
ICQC 2018-20
Spáð í sjónarspil
Ljósmyndir/Lesley Leslie-Spinks
Fágun „Litameðferð Wilsons er markviss, fáguð og köld, en þar eru bláir og gráir tónar ríkjandi í bland við
fjólubláa, græna og stundum sterkrauða,“ skrifar Anna Jóa um Eddu í leikstjórn Roberts Wilson.
ir gólfi á annarleikann, auk þess sem
þetta misræmi í tækni ýtir undir tví-
víða eiginleika sviðsmyndarinnar og
þá tilfinningu að horft sé á „retró“-
tölvuleik (stílfærðar hreyfingar per-
sónanna um sviðið eiga þar einnig
stóran þátt). Taka má undir fyrri um-
sagnir um Eddu sem áhrifaríka sjón-
ræna veislu og glæsilega útfært
spektakel með „burlesque“-
yfirbragði. Þó vakna spurningar um
ofnotkun á því stílbragði að skírskota
sjónrænt yfirborðslega til samtíma-
menningar á kostnað túlkunardýptar
verksins.
Sterkur sjónrænn
heildarsvipur
Eddu byggist á nákvæmum
tímasetningum í samþættingu atriða;
hljóðs, lýsingar og sviðshreyfinga.
Framvindan er knúin áfram af kraft-
mikilli og blæbrigðaríkri tónlist og
hljóðmynd sem unnin er af færu tón-
listarfólki. Þá er búningahönnun og
leikgervi unnin af kostgæfni. Grímu-
klæddir leikarar syngja dægurlög á
ensku milli þess sem þeir þylja kvæð-
in forn. Einnig gefa þeir iðulega frá
sér ýmis búkhljóð og skræki, og oft
tryllingslegan hlátur svo að engu er
líkara en að Jókerinn í Batman sé
mættur á sviðið og gargi úr munni
flestra goðanna. Var það meira en
nóg af því góða. Ýmsar aðrar persón-
ur kvikmyndanna koma í hugann en
einnig alþýðleg leikhúsform fyrri
alda, svo sem Harlequin-trúðurinn
og Commedia dell’arte, en það er yf-
irlýst markmið Wilsons að höfða til
almennings. Jókerinn eða trúðurinn
skýtur reglulega upp kollinum eins
og til að forða leikhúsgestum frá því
að setja sig í alvörugefnar, hámenn-
ingarlegar stellingar – og skerpa á
skilaboðum um að sjónarspilið yf-
irgnæfi þannig hið samstillta heildar-
listaverk sem ýmsum þótti eftirsókn-
arvert um aldamótin næstsíðustu.
Á hverfanda hveli
Áhorfendur á Eddu flissuðu,
hristu stundum höfuðið eins og þeir
væru á báðum áttum, en margir hrif-
ust með, þó að reykvélin hafi fram-
kallað hósta og hnerra á fremstu
bekkjum. Edda er ögrandi veisla fyr-
ir skynfærin í ýmsum skilningi. En
hvar eru Eddukvæðin og Snorra-
Edda í þessu öllu; hið fornkveðna
sem liggur sýningunni til grundvall-
ar? Hefði Wilson ef til vill getað notað
allt annan efnivið til að ná fram áhrif-
um sínum? Þegar best lætur (ekki
síst undir lok sýningar) skynjar
áhorfandinn þunga hinna fornu
kvæða, ögrun þeirra og sígilt erindi –
en einum of oft fengu Beavis og Butt-
head að sjá um tjáninguna. Jon
Fosse heldur sig í námunda við frum-
textana en túlkun Wilsons er lausleg.
Þó að Edda hans spegli vissulega
sköpun heimsmyndar, gerir hún það
á þann hátt að verkið hverfist um
sína eigin listrænu sköpun; um að
brugga skáldskap úr þverrandi miði.
Vituð ér enn, eða hvað? Eða í gerð
Þórarins Eldjárns: „Viljið þið meira
eða hvað?“
» Þó vakna spurn-ingar um ofnotkun á
því stílbragði að skír-
skota sjónrænt yfir-
borðslega til samtíma-
menningar á kostnað
túlkunardýptar verksins
Hjón Henrik Rafaelsen og Marianne Krogh sem Óðinn og Frigg.
Illúðlegur Eivin Nilsen Salthe í
hlutverki Loka hins lævísa.
AF LISTUM
Anna Jóa
annajoa@hi.is
Völuspá Eddukvæða hefst með því að
völva ávarpar hlustendur sína, háa
sem lága, og víst er að ábúðarmikil
frásögn hennar af sköpun heimsins
og afdrifum hans hefur borist í mörg
eyru í aldanna rás. Dæmi um sígilt
erindi kvæðanna og viðleitni til að
koma þeim á framfæri við nýjar kyn-
slóðir er endursögn Þórarins Eldjárn
og Kristínar Rögnu Gunnarsdóttur í
máli og myndum í bók þeirra Völuspá
frá 2005 sem höfðar jafnt til barna
sem fullorðinna. Völuspá er í knöppu
formi en rík að myndmáli og það end-
urspeglast í samspili texta og mynda
og í bókarhönnun. Áhugi bandaríska
leikstjórans RobertsWilsons hefur
lengi beinst að eigindum og mögu-
leikum leikhússins og er því for-
vitnilegt að gaumgæfa nýstárlega
leiksýningu hans, Eddu, sem sýnd
var í Borgarleikhúsinu á Listahátíð í
Reykjavík 17. og 18. júní. Í meðförum
Wilsons birtist Völuspá og hinn forn-
norræni sagnaheimur í tilrauna-
kenndu heildarlistaverki („Gesam-
tkunstwerk“) þar sem fleiri listform
en almennt tíðkast á leiksviði –
myndlist, innsetningar, kvikmynd,
hönnun (m.a. búningahönnun), ljóð-
list, hreyfilist og tónlist – orka saman
á skynfæri leikhúsgesta. Þar kemur
margt skemmtilega á óvart og vekur
til umhugsunar.
Hátt og lágt, þungt og létt?
Edda byggist á leiktexta norska
rithöfundarins Jons Fosse, þýðingu
hans og endursköpun á hinu norræna
goðsagnaefni, einkum úr Völuspá og
Snorra-Eddu, og er verkið flutt á ný-
norsku (og dálítið brot þess á ís-
lensku) af leikurum De Norske Teat-
ret. Ósagt skal látið hvort hið bundna
mál Eddukvæðanna hafi mótað form-
gerð og hljómfall sýningarinnar, þ.e.
hinar stuttu en stuðluðu ljóðlínur
fornyrðislagsins. Sýningin einkennist
af endurtekningu textabrota, hreyf-
inga og hljóða. Vélrænar hreyfingar
leikara og leikmuna eru yfirleitt
hægar en allt látbragð þeirra fyrr-
nefndu er mjög stílfært og stundum
frosið. Leikstjórinn hannar sjálfur
sviðsmynd og lýsingu og er lita- og
ljósameðferðin þaulhugsuð og margt
afar fallega útfært þar. Athyglisverð
andstæða og hvíld frá beinum línum
og vélrænum hreyfingum eru mynd-
skeið þar sem seiðandi reyk- eða
gufubólstrar liðast um. Þessi mynd-
skeið minna raunar á innsetninga-
formið og þær ögrandi og oft óræðu,
skynrænu og rýmislegu pælingar
sem myndlistarunnendur eiga að
venjast. Með reykvél og glitrandi
efnum skapar Wilson sérstakt and-
rúmsloft sem sveiflast milli norrænn-
ar dulúðar og ljósasýningar sem
minnti ýmist á söngleik á Broadway,
skemmtiatriði í Las Vegas, popp-
tónleika, sirkus eða kabarett, svo fátt
eitt sé nefnt. Hugurinn hvarflaði
einnig til listheims Ragnars Kjart-
anssonar, þar sem skarast myndlist,
leiklist og dægurtónlist, undir for-
merkjum endurtekningarinnar. Báð-
ir eru þeir stórir í sniðum í glímu við
hugmyndir um máð mörk milli há-
menningar og lágmenningar og sam-
runa listgreina og menningarforma í
anda listsköpunar samtímans.
Hlátur Jókersins
Litameðferð Wilsons er mark-
viss, fáguð og köld, en þar eru bláir
og gráir tónar ríkjandi í bland við
fjólubláa, græna og stundum sterk-
rauða. Nokkuð örlar á tilfinningu fyr-
ir tækniheimi og tölvuskjámynd – en
sú tilfinning er ekki einhlít því að þótt
form séu gjarnan einfölduð og óhlut-
bundin í anda fagurfræði Bauhaus,
minna önnur á B-kvikmyndir, mynd-
mál auglýsinga og kits og þá sér-
staklega útfærslan á Miðgarðsormi
og Fenrisúlfi. Þá auka gamlar brellur
og handverk eins og „slapstick“ og
tilfærsla stirðbusalegra leikmuna eft-