Ljósmæðrablaðið - 01.12.2010, Síða 18

18 Ljósmæðrablaðið - desember 2010
upplifað líkamlegt ofbeldi sem barn jukust
líkurnar á því að hún sýndi líkamlegt ofbeldi
að minnsta kosti einu sinni. Ef karlmaður
hafði upplifað ofbeldi föður síns gagnvart
móður sinni og hafði verið beittur tilfinn-
ingalegu ofbeldi sem barn var það nátengt
stefnumótaofbeldi (dating aggression) af
hans hálfu.
Að gera lítið út ofbeldinu
Konurnar töluðu allar um að þær hafi haft
tilhneigingu til að gera minna úr ofbeldinu
og áhrifum þess, bæði á þær sjálfar og börn
sín, heldur en það var. Haight, Shim, Linn
og Swinford (2007) sáu þetta líka í sinni
rannsókn og segja einnig frá því hvernig
konurnar í þeirra rannsókn lýstu því hvernig
hegðun þeirra breyttist þegar von var á
manni þeirra heim. Þær urðu taugaveiklaðar,
mjög pirraðar og töluðu lítið við heimilis-
fólkið. Konurnar í þeirra rannsókn lýstu líka
allar miklum áhrifum heimilisofbeldisins á
börn þeirra.
Samband móður og barns
Konurnar í þessari rannsókn töluðu gjarnan
um að mjög náið samband væri á milli þeirra
og barnanna. Það samræmist rannsóknum
Jarvis o.fl. (2005) en í þeirri rannsókn kom
fram að þótt gróft ofbeldi gegn konum
virtist ekki hafa áhrif á samband þeirra við
börn sín þá hafði samband móður áhrif á
hegðunarvanda barnanna, þ.e. gott samband
móður og barns leiddi til minni áhrifa á
börnin. Dehon og Weems (2010) komust
að þeirri niðurstöðu í sinni rannsókn á 359
konum sem búið höfðu við heimilisofbeldi
að ef móðirin þjáðist af depurð og þunglyndi
sem viðbrögðum við heimilisofbeldinu
hafði það enn sterkari áhrif á börnin og jók
líkurnar á því að börnin sýndu innhverfingu
(internalization) svo sem áhyggjur, hræðslu
og kvíða eða úthverfingu (externalization)
svo sem árásargirni, reiði, óhlýðni, ögrun og
storkun. Þetta kemur heim og saman við það
sem sumar mæðurnar sögðu að þær fundu
að börnunum leið illa þegar þeim leið illa og
það birtist með mismunandi hætti. Lang og
Stover (2008) töluðu við 74 konur sem voru
að meðaltali 31.1 árs gamlar og áttu börn á
aldrinum 2-17 ára. Niðurstaða þeirra var að
ef konur eru ekki mjög kvíðnar og hræddar
þá geti þær að einhverju leiti verndað
börn sín fyrir áföllum sem tengjast heim-
ilisofbeldi. Ef þær eru hins vegar brotnar
og sjálfsmat þeirra í molum þá eru börnin
í meiri hættu fyrir hvers kyns andlegum
veikindum síðar á ævinni. Því er mikilvægt
að styrkja sjálfsmynd mæðranna og efla
vellíðan þeirra og hamingju.
Er eitthvað hægt að gera?
Mörgum rannsóknarniðurstöðum ber saman
um að hægt sé að minnka áhrif heim-
ilisofbeldis á börn með margvíslegum hætti.
Kinsworthy og Garza (2010) gerðu rann-
sókn þar sem þau notuðu 10 vikna filial
therapy model, Child-Parent Relationship
Training. Þegar 10 vikurnar voru liðnar voru
áhrifin rannsökuð og var það mat mæðr-
anna að þær upplifðu meiri hlýju og traust í
samskiptum sínum við börnin sín, þær höfðu
breytt yfir í jákvæðari foreldrastíl og fundu
fyrir minnkaðri foreldrastreitu, að auki hafði
viðhorf þeirra til ofbeldis breyst. Timmer
o.fl. (2010) gerðu rannsókn á áhrifum
Parent-Child Ineraction Therapy (PCIT)
til að minnka atferlisvandamál (t.d. reiði,
árásargirni, mótþróa, ögrun, storkun og
kvíða) 62 barna 2ja-7 ára að aldri sem hafði
verið vísað í meðferð vegna þess að þau
höfðu búið við heimilisofbeldi og báru þau
saman við 67 börn sem ekki höfðu búið við
það. Hegðunarvandamál barnanna minnk-
uðu umtalsvert og sálræn streita mæðranna
minnkaði einnig við meðferðina, en ekki
eins mikið og barnanna. Þau leggja áherslu
á að móðir og barn þurfi að fá meðferð
saman því oft verði vandamálin til vegna
truflunar í tengslunum milli mæðranna
og barnanna. Það orsakist m.a. af því að
móðirin á erfitt með að vera tilfinningalega
til staðar vegna þess ofbeldis sem hún hefur
gengið í gegnum, að barnið sé kvíðafullt og
tilfinningalega óöruggt fyrir það að búa við
ofbeldi og vegna áfallastreitu bæði móður
og barns. Rannsókn Cascardi og O‘Leary
(1992) sýnir að konur sem hafa búið við
heimilisofbeldi eru líklegri til að hafa lágt
sjálfsmat (self-esteem) og er hættara við að
fá þunglyndi. Varðandi íhlutun ítreka Davies
og Krane (2006) eins og aðrir að móðir og
barn þurfi stuðningsmeðferð saman.
Takmarkanir rannsóknarinnar
Haight o.fl. (2007) hafa bent á þá tilhneig-
ingu kvenna að gera lítið úr því heimilisof-
beldi sem þær hafa búið við. Því má ætla að
rannsakendur hafi ekki fengið nógu slæma
mynd af ofbeldinu sem börnin bjuggu við
þótt konurnar hafi allar skilið við ofbeldis-
mennina. Við hljótum því að hugleiða þann
möguleika að við höfum ekki nákvæmar
lýsingar á eðli ofbeldisins né hversu alvar-
legt það var eða hvað það stóð yfir í langan
tíma. Þá er ljóst að við höfum ekki nákvæmar
upplýsingar um hversu miklu ofbeldi börnin
urðu fyrir. Þar sem þetta er eina íslenska rann-
sóknin sem vitað er um þar sem mæður, sem
lifað hafa við heimilisofbeldi, eru spurðar
um áhrif þess á börn þeirra, veitir rannsóknin
mikilsverða innsýn inn í þetta fyrirbæri frá
þeim sjónarhóli. Hugmynd að framtíðarrann-
sókn væri að spyrja börnin sjálf. Þá er rann-
sóknin ekki hönnuð þannig að ætlunin sé að
alhæfa rannsóknarniðurstöður yfir á íslensk
börn heldur að kanna þennan vinkil með
íslensku úrtaki.
Ályktanir og notagildi
Sýnt hefur verið fram á að mjög fáir heil-
brigðisstarfsmenn spyrja um heimilisofbeldi
á meðgöngu vegna eigin þekkingarleysis,
tímaleysis, undirmönnunar, hræðslu við
að spyrja um „einkamál“ og vegna pers-
ónulegra fordóma (March og Jaffe, 2010)
en rannsóknir benda til að konur vilji láta
spyrja sig (Bacchaus, Mezey og Bewley,
2002; Foy, Nelson, Penney og McIllwaine,
2005; Stenson, Saarinen, Heimer og Siden-
vall, 2001; Wenzel, Monson og Johnson,
2004). Þá hafa Kolar og Davey (2009) lagt
áherslu á að börn og unglingar, hin þögulu
fórnarlömb heimilisofbeldis séu spurð um
það en að það þurfi að gerast á varfærinn
hátt. Niðurstöður rannsóknar Guðrúnar
Kristinsdóttur og Ingibjargar H. Harðar-
dóttur (2008) fela í sér mikilvæg skilaboð til
skóla og foreldra auk fjölmiðla um ábyrgð
þeirra á því að útskýra og fræða börn um
heimilisofbeldi þegar tækifæri og tilefni
gefast. Þess má geta að samkvæmt frétt í
Community Practitioner (2010) tók skoska
stjórnin nýlega ákvörðun um að þjálfa upp
5000 heilbrigðisstarfsmenn til að spyrja um
heimilisofbeldi á varfærinn hátt til að hvetja
þolendur heimilisofbeldis til að tjá sig um
það. Þetta hefur einnig verið gert á Englandi
og þar eru ljósmæður fremstar í flokki. Þetta
þyrfti einnig að gerast hér á Íslandi eins og
Sigríður Sía Jónsdóttir (2009) skrifar í kafla
sínum um skimun fyrir ofbeldi á meðgöngu,
hlutverk ljósmæðra í bókinni Lausnarsteinar.
Það að grípa snemma inn í á meðgöngu
hefur verndandi áhrif fyrir móður og barn.
Eftir því sem konan býr við minni streitu eru
minni skaðleg áhrif á barnið (Naumann o.fl.,
1999; McEwen, 2008). Bergman og félagar
(2008) sýndu fram á að með góðri meðferð
og umhyggju eftir fæðingu má draga úr
áhrifum streitu barnsins.
Lokaorð
Það er okkar von að rannsókn þessi verði
til þess að ljósmæður sem og aðrir heil-
brigðisstarfsmenn fari að spyrja konur út
í heimilisofbeldi. Með því að spyrja konur
og styrkja þær til að bæta eigin líðan á þann
hátt sem þær sjálfar vilja, gengur þeim
betur að standa með börnum sínum og þar
af leiðandi geta þær minnkað þann skaða
sem þau geta annars orðið fyrir. Umræðan
er aldrei næg en hún gerir það að verkum að
fólk áttar sig á því að ofbeldissambönd eru
ekki eðlileg. Ljósmæður hitta konurnar 7 –
10 sinnum á hverri meðgöngu og geta oft náð
góðu sambandi við þær. Konur verða að vita
að heilbrigðisstarfsfólk stendur með þeim og
er allt af vilja gert til að hjálpa þeim. Mjög
margar nýlegar rannsóknir fjalla um þann
skaða sem konur og börn þeirra geta orðið
fyrir við að búa við heimilisofbeldi. Með
að grípa inn í snemma má minnka skaðann.
Kynna þarf fyrir starfsfólki skóla og heilsu-
gæslu hvernig hægt er að spyrja konur og
börn og að með markvissum og fyrirbyggj-
andi aðgerðum og fræðslu er hægt að draga
úr hættunni á seinni tíma vandamálum og
langvarandi heilsuvanda barna sem hafa búið
við heimilisofbeldi og/eða orðið vitni að því.