Ljósmæðrablaðið - 01.12.2010, Blaðsíða 34

34 Ljósmæðrablaðið - desember 2010
Heimaþjónusta ljósmæðra í sængurlegu er
á síðari árum orðin sjálfsagður hluti barn-
eignarþjónustunnar. Hlutfall fjölskyldna sem
njóta heimaþjónustu eftir fæðingu barns er
nú um 80% og fer sífellt hækkandi. Foreldrar
eru almennt mjög ánægðir með þjónustuna
og hefur þetta góða orðspor orðið til þess
að konur vilja ógjarnan fara á mis við
heimaþjónustu. Eftir því sem meiri og betri
reynsla er af þjónustunni stækkar sá hópur
sem fagfólk á fæðingarstöðum mælir með
að útskrifist í umsjá ljósmæðra sem sinna
heimaþjónustu.
Nýlega gaf Landlæknisembættið út, í
samstarfi við LMFÍ, faglegar leiðbeiningar
um heimaþjónustu. Þar eru meðal annars
sett fram heilsufarsviðmið varðandi þá
hópa sængurkvenna og nýbura sem mælt er
með að njóti heimaþjónustu. Í takt við þessi
viðmið fór samráðsnefnd Fagdeildar heima-
þjónustu þess á leit við Sjúkratryggingar
Íslands (SÍ) að samningur um heimaþjónustu
yrði rýmkaður þegar eldri rammasamningur
rann út fyrr á árinu. Gagnkvæmur áhugi
var á því máli, ekki síst í ljósi hagsmuna
fæðingarstaða. Með nýjum samningi átti að
skapa svigrúm til að útskrifa veikari konur og
börn sem gætu notið heimaþjónustu í takt við
þarfir sínar.
Annað verkefni sem beið samráðsnefndar
og SÍ var að skoða skipulagsmál heimaþjón-
ustunnar. Ekki hefur verið til staðar kerfis-
bundin trygging fyrir þjónustu á öllum tímum
í núverandi fyrirkomulagi. Þetta hefur í
gegnum tíðina verið álitinn einn helsti veik-
leiki kerfisins. Aðilar voru sammála um að
einhvers konar miðlæg umsýsla væri æskileg
til að tryggja öruggt aðgengi að þjónustunni,
en ekki náðist sátt um það hvaðan greiðslur
fyrir hana ættu að koma.
Lögum um sjúkratryggingar frá árinu 2008
var ætlað að fela SÍ öll kaup á heilbrigðis-
þjónustu fyrir ríkissjóð. Með því móti hefði
hagræðing átt að verða einfaldari, þar sem
einn aðili sæi um að færa krónur og aura úr
einum vasa í annan. Þessi þáttur laganna er
hins vegar ekki kominn til framkvæmda að
fullu. Til að ráðstafa fjármunum sem sparast
hefðu á fæðingarstofnunum með tilkomu nýs
samnings, meðal annars til að greiða fyrir
umsýslu heimaþjónustunnar, var aðkoma
Heilbrigðisráðuneytisins nauðsynleg.
Innan ráðuneytisins var farið að horfa á
málefni heimaþjónustunnar frá öðru sjón-
arhorni. Pólitískur vilji er fyrir því þessa
dagana að einfalda heilbrigðiskerfið og koma
allri grunnþjónustu undir hatt opinberra
stofnana. Því var af hálfu ráðuneytisins ráðist
í að skoða hvort heimaþjónustan gæti átt
heima innan þeirra stofnana sem þegar koma
að barneignarþjónustunni. Þessar stofnanir
eru annars vegar heilsugæslan, sem sér um
meðgönguvernd, fræðslu og ungbarnavernd,
og hins vegar opinberir fæðingarstaðir á
sjúkrahúsum landsins.
Úr varð að ráðuneytið hófst handa við
að kanna þann möguleika að Heilsugæsla
höfuðborgarsvæðisins tæki að sér að sinna
heimaþjónustu ljósmæðra í sængurlegu.
Útfærslu á landsbyggðinni átti að kanna á
hverjum stað fyrir sig. Út frá hugmynda-
fræði ljósmæðra um eðlilegt barneignarferli
og nærþjónustu í samfélaginu má segja að
heilsugæslan sé nærtækari kostur en sjúkra-
hústengd heimaþjónusta. Sá möguleiki að
þróa samfellt þjónustuform ljósmæðra innan
heilsugæslunnar var meðal annars kannaður
í útskriftarverkefni Hermínu Stefánsdóttur
ljósmóður árið 2005.
Að því sögðu verður að líta til þess að
tilfærsla heimaþjónustu ljósmæðra til heilsu-
gæslu myndi fela í sér gífurlegan fórnar-
kostnað, sérstaklega í því árferði sem nú ríkir.
Þjónustan skilar í dag mjög góðum árangri
sem hvílir meðal annars á þeirri einstaklings-
samfellu sem núverandi fyrirkomulag býður
upp á. Til þess er m.a. tekið í ungbarnavernd
hversu góðum tökum mæður hafa almennt
náð á brjóstagjöf eftir að hafa notið ljós-
mæðraþjónustu sem er bæði samfelldari og
varir lengur en kostur er á innan sængurleg-
udeilda sjúkrahúsanna. Síðustu misseri hafa
skipulagsvandamál tengd þjónustunni farið
minnkandi. Fyrirtækið Björkin hefur einnig
unnið áætlun um það hvernig standa má
að umsýslu svo vel sé. Til stendur að vinna
áfram með Landlæknisembættinu að þróun
gæðavísa fyrir þjónustuna en þegar hafa verið
settar um hana faglegar lágmarkskröfur.
Akkillesarhæll þjónustunnar, hið fljót-
andi skipulag, verður hennar helsti styrkur í
umhverfi þar sem niðurskurður er að ná áður
óþekktum hæðum. Engin fyrirfram skipu-
lögð bakvakt og engar álagsgreiðslur utan
dagvinnutíma gera þetta að einni ódýrustu
þjónustu sem hinu opinbera stendur til boða
að kaupa. Laun ljósmæðra fyrir heimaþjón-
ustur duga ekki einu sinni fyrir veikinda-
greiðslum eða sumarfríi. Ríkið hefur því
verið að kaupa hágæða þjónustu fyrir klink.
Ef áherslan í augnablikinu væri á kjaramál
ljósmæðra í heimaþjónustu ættum við í raun-
inni að segja: ,,Í guðanna bænum, stofnana-
væðið okkur!” Í öðru efnahagsástandi, og ef
samningsrétturinn hefði ekki verið tekinn af
kjarafélagi okkar með lögum, hefðu viðræður
um heimaþjónustu ljósmæðra án efa fylgt
hinu góða fordæmi sem sett var í kjarabaráttu
stéttarinnar haustið 2008.
Í þeim veruleika sem við búum við stendur
okkur þó næst að huga að faglegum þætti
heimaþjónustunnar. Og þar mun skóinn
kreppa ef tilfærsla til heilsugæslu verður að
veruleika. Ef þjónustan verður rekin með
launþegasambandi við ljósmæður á hið opin-
bera ekki kost á öðru en að borga lögmæt,
samningsbundin laun fyrir vinnu okkar.
Óhjákvæmilega leiða slíkar breytingar annað
hvort til aukins kostnaðar eða skertrar þjón-
ustu. Það þarf engan snilling til að sjá hvor
leiðin verður farin.
Ljósmæðrafélagið hefur gert sitt ýtrasta
til að gera viðmælendum sínum ljóst hvert
umfang og eðli heimaþjónustunnar er, þar
sem umræðurnar hafa að okkar mati ítrekað
leitt í ljós algjört skilningsleysi í þeim efnum.
Félagið gekkst meðal annars fyrir viðamikilli
könnun á umfangi þjónustunnar nú í sumar.
Niðurstöður könnunarinnar hafa nú stað-
fest að þjónustan er bæði umfangsmikil og
faglega að henni staðið. Vonir okkar standa
til þess að niðurstöðurnar geri mönnum ljóst
hvaða bita þeir eru að reyna að gleypa.
Á þessari stundu er ekki ljóst hver afdrif
heimaþjónustu ljósmæðra verða. Beðið
er eftir hugmyndum Heilsugæslu höfuð-
borgarsvæðisins varðandi útfærslu fyrir
þeirra þjónustusvæði. Öll kraftaverk eru
að sjálfsögðu vel þegin, en að óbreyttu
verður að teljast líklegt að ráðamenn muni
forgangsraða einfaldleika og kerfisvæðingu
ofar en hagkvæmni og gæðum. Ábyrgð á
þeirri ákvörðun verður að vísa þangað sem
hún á heima. Og það er ekki hjá okkur ljós-
mæðrum.
Barnið og baðvatnið
- Heimaþjónusta ljósmæðra í sængurlegu: Hvert er hún að fara?
Berglind Hálfdánsdóttir,
f.h. Fagdeildar heimaþjónustu LMFÍ