Mosfellingur - 16.06.2006, Blaðsíða 14

Veistu
svarið?
Hvaða ár var fyrsta upp-
hitaða gróðurhúsið reist
í bænum?
Hversu hátt er
Úlfarsfellið?
Hvar er starfsemi
Héraðsskjalasafns Mos-
fellsbæjar staðsett?
Svör: 1. Árið 1923 2. Um 295
metrar 3. Á jarðhæð í Kjarnanum
Friðrik G. Olgeirsson
rifjar upp gamla tíma úr sveitinniSögukornið
Í febrúar 1918 birtist nokkuð
löng grein um Mosfellssveit í
Morgun blaðinu eftir einhvern
ónefndan mann sem kallaði sig
Krumma. Greinin er öll hin undar-
legasta og skrifuð í gamansömum
tón, jafnvel háðskum. Á þeim tíma
var Morgunblaðið oftast aðeins
fjórar síður og allundarlegt að
ritstjóri hafi tekið slíka grein til
birtingar enda fór hún greinilega í
taugarnar á sumum sveitungum.
Krummi bíður í upphafi les-
endum í ferð um Mosfellssveit, sem
þá var landmeiri en nú er, og kemur
heim á fjölmarga bæi í sveitinni.
Hér verða aðeins tekin fáein dæmi
úr þessum heimsókn um. Krummi
byrjar ferðalagið við Köldukvísl og
segir: Hún er svo köld að eigi má
hún í frosti frjósa né við eld hitna.
Fyrir sunn an hana er Víðirinn. Á
honum eru svo marg ar þúfur sem
dropar hafsins. Þar hafa verið fl est-
ar kýr saman komn ar hér á landi
en nytminnstar. Þær öskruðu svo
hátt og ógurlega að enn drynur í
nálægum fjöllum. Upp af Víðirn-
um er Laxnes, þar býr Guðjón;
hann hefur séð útilegumenn. Þar
fyrir sunnan eru Hraðastaðir. Þar
býr Magnús; þar eru grös góð og fé
fallegt. Í suð vestri er Helgadalur.
Þar býr Jón. Hann vinnur fyrir 10
börnum og er það rösklegt. Fyrir
sunnan Víðirinn eru Partabæir.
Þar búa þrír. Einn er Þórður; hann
er vel að sér og kirkjuþjónn. Ann-
ar er Einar; hann er starfsamur og
hagur vel. Hinn þriðji er Ágúst; um
hann kann ég ekki að segja. Þar
eru hverir vell andi og kartöfl ur svo
stórar sem þríbandshnoða. Þar
sér aldrei sól því Víghóll skygg ir á.
Þar glíma Moskóítar í skammdegis-
hörkum sér til hita. Að baki Víghóls
er Skammadalur; þar hafa verst
orð verið töluð er sögur greina og
ligg ur forneskja á dalnum.
Síðan fer Krummi að Reykjum.
Þar búa trollarar og þar eru hverir
svo miklir að sjóða má í þeim all-
ar kartöfl ur heimsins á einum
degi og meira til. Í suðvestri er
Úlfarsfell. Þar býr Skúli. Hann er
garp legur og á sonu marga. Þar
blása jafnan austanvindar þó ann-
ars staðar sé logn eða önnur átt.
Þar í vestur er Kálfakot; það er í
eyði. Þar bjó Margrét. Hún hefur
haldið stærstar veislur hér á landi
síðan í heiðni. Á Blikastöðum býr
Magn ús; hann er hagsýnn maður
og vinnur dag og nótt og má ei lýj-
ast. Á Reynisvatni er ráðsmaður
sem Brynjólfur heitir. Þar eru 100
ær á búi og einn heimilismaður.
Það er til sparnaðar. Að norðan er
Hafravatn. Þar er silungur svo þétt-
ur að ekki má þar bátur fl jóta. Þar
er Bjarni og þar eru Hafravatnsrétt-
ir sem dagblaðið Vísir sagði um að
enginn hefði verið fullur í, og var
það lýgi. Fyrir ofan Hafravatn er
Þormóðsdalur. Þar eru gullnámur
mestar fyrir norðan miðjarðar-
baug, mest lýsigull. Þar má ei
gullsamning skrifa óvitlausan sak-
ir ofbirtu. Fyrir ofan Selvatn eru
Arnakróksréttir hinar fornu, sjást
þar nú rústir einar eins og af Troju-
borg. Þar voru allir fullir og þótti
ekki saka.
Rúmri viku seinna birtist grein
í Morgunblaðinu eftir einhvern
sveitunga sem kallaði sig Val. Mót-
mælir hann skrifum Krumma,
segir hann ruglaðan í örnefnum
og áttavilltan. Skammadalur sé
ekki til en Skammidalur þekkist
og Laxnes sé norðan Köldukvíslar
en ekki „upp af Víðirnum.” Margt
fl eira leiðréttir hann og segir að
lokum að greinarhöfundur ætti
að lyfta sér ofurlítið hærra, krun-
ka minna og líta betur eftir gangi
sólar áður en hann bjóði mönnum
leiðsögn sína næst.
Svona skemmtu menn sér í
sveitinni í gamla daga!

Friðrik G. Olgeirsson
sagnfræðingur
Frá Köldukvísl að Stríp
Mosfellingur - Bæjarmál og aðsendar greinar14
Fyrstu stofutónleikar sumarsins á
Gljúfrasteini voru haldnir þann 5. júní
síðastliðinn. Í sumar verða stofutónleik ar
að heimili skáldsins, Halldórs Laxness,
alla sunnudaga og hefjast allir kl. 16.
Það voru þær Sigrún Hjálmtýsdót-
tir, betur þekkt sem Diddú, og Anna
Guðný Guðmundsdóttir sem sáu um
þá fyrstu. Á dagskránni í sumar er fjöldi
tónlistarmanna sem fl ytja verk sín og
fjölbreytileikinn er í fyrirrúmi. Stofa
Halldórs var þétt setin þennan sunnudag-
inn og ljúfi r tónar umléku gesti. Meðal
listamanna sem spila fyrir gesti í sumar
eru Halldór Haraldsson píanóleikari,
Sigrún Eðvaldsdóttir fi ðluleikari og Flís
tríóið. Það er vert að fara á heimaslóðir
skáldsins í sumar, skoða heimili hans
og njóta tónlistar sem þar verður í boði.
Aðgangseyrir á þessa atburði er 500 kr.
Stofutónleikar á Gljúfrasteini
Þolreið Laxnes
og Icelandair
Hestaleigan Laxnes í
Mosfellsdal hélt á dögunum
þolreiðarkeppni. Þessi keppni
var haldin í samstarfi við
fl ugfélagið Icelandair og var
hún einnig haldin í Þýska-
landi, Danmörku og Noregi. Þá
verður keppni haldin í Svíþjóð
á haustdögum. Hér á Íslandi
vann Aðalheiður Guðjónsdótt-
ir í ungmennafl okki og Pétur
Andersen í fl okki fullorðinna.
Góð þátttaka var í reiðinni sem
heppnaðist afar vel.
Mæðgurnar á Gljúfrasteini, Auður og Guðný.
Að loknum sveitarstjórn-
arkosningum og myndun
meiri hluta í Mosfellsbæ, kom
sú mynd upp í huga mér, að
þegar þú getur frjóvgað saman
tvær mjög ólíkar tegundir, þá
getur komið fram mjög sterk
og gróskumikil planta sem er
ónæm fyrir sjúkdómum! Við
skulum vona að vel hafi tekist til
með þennan samruna til heilla fyrir
íbúa bæjarfélagsins sem og umhverfi
okkar.
Aðvörun skal hins vegar send til
garðeigenda, þar sem maðkurinn er
byrjaður að éta laufblöðin og fjölgar
honum óðum þessa dagana.
Það vakti athygli mína, að sitka-
lúsin er einnig mjög aðgangshörð
(aðeins í sitkagreni), svo aðgangshörð
að 6-8 metra há tré eru nánast nálar-
laus víða á höfuðborgarsvæðinu. Í
Mosfellsbæ er ástandið ekki orðið
svo slæmt, en ég hvet alla
garðeigendur til þess að
vera á varðbergi gagnvart
þessum óboðnu gestum.
Ólíkt öðrum íslenskum
trjá- og runnategundum
er reynir að mestu laus
við meindýr. Á suðaust-
urhorni landsins sækir þó
skógfeti á hann og veldur oft miklum
skemmdum, en annars staðar er það
haustfeti, sem einnig veldur verulegu
tjóni. Reyniáta er átusjúkdómur
sem algengur er um allt land, en þó
meira áberandi við ströndina en í
innsveitum. Einkennin eru þau að
börkur á greinum dökknar og fellur
inn og síðar myndast í honum fl ösku-
laga gróhirslur, sem þó eru huldar af
berkinum að mestu. Gróin spýtast útí
rauðum massa, en þó er algengt að
sveppurinn vaxi í langan tíma án þess
að mynda gróhirslur. Varnir gegn reyn-
iátu eru þær sömu og gegn öðrum
átusjúkdómum. Hreinsa þarf upp
sár og saga dauðar greinar af. Þetta
verður að gera að vori eða yfi r sumar-
ið, en ekki á þeim tíma sem tréð er í
dvala, því þá á það óhægt um vik með
að verjast árásum sveppsins. Ekki er
talið nauðsynlegt að loka sárum með
málningu eða sveppalyfjum, ef snyrti-
lega er frá þeim gengið.
Veðurfar ræður miklu um það
hversu alvarlegt vandamál reyniátan
er. Mikill munur er einnig á einstök
um trjám hvað þetta varðar.
Ég vil ítreka það enn og aftur að
garðeigandi skal klippa sinn gróður
við lóðamörk, þar sem hann vex út á
gangstétt eða göngustíga.
Garðeigandi er bótaskyldur ef
slys eða óhapp verður fyrir framan
lóð hans, ef hægt er að rekja það til
gróðurs sem vex út fyrir lóðamörk.
Gleðilegt sumar,
Oddgeir Þór Árnason
Í túninu heima
mosfellingur@mosfellingur.is