Morgunblaðið - 15.09.2018, Side 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2018
Smiðjuvegi 4C | 200 Kópavogur | Sími 587 2202 | hagblikk@hagblikk.is | hagblikk.is
HAGBLIKK
Álþakrennur
& niðurföll
Þakrennurnar eru frá GRÖVIK VERK í Noregi
Þær eru einfaldar í uppsetningu
HAGBLIKK
Ryðga ekki
Brotna ekki
Litir á lager:
Svart, hvítt, ólitað, rautt
silfurgrátt og dökkgrátt
Fiskidagurinn mikli var nýlega haldinn á Dalvík. Á sama tíma var„viskídagurinn mikli“ haldinn í litlum sumarbústað í Borgarfirði aðfrumkvæði tveggja íslenskukennara við virðulega stofnun, en báðireru bindindismenn.
Íslenskukennarar grípa gjarnan tækifæri sem bjóðast til að benda á leynd-
ardóma tungumálsins. Atriðin hér að ofan má t.d. tengja við hljóðfræði: rödd-
uð hljóð og órödduð (v/f) og muninn á i og í. Hvað hljóðin i og í snertir má
benda á að þau vilja stundum renna saman og þá verður „vinkona mín“ að
„vínkona mín“ – og „vinskapur“ gæti jafnvel orðið „vínskápur“.
Kennarinn: Jæja, krakkar
mínir, hvaða orðflokki til-
heyrir „íslenska“?
Nemandi: Þetta er auðvit-
að nafnorð, enda getur það
bætt við sig greini, sbr. „ís-
lenskan er falleg“.
K: Satt er það en svarið er
ekki fullkomið.
Nem. 2: Þetta getur líka
verið lýsingarorð, sbr. „ís-
lenska konan“.
K: Hárrétt, en betur má ef
duga skal.
Löng og spennuþrungin
þögn. Hver verður fyrstur?
Nem. 3: Sagnorð! Við get-
um sagt: „Hvernig á að ís-
lenska þetta?“
Hávarðar saga Ísfirðings
er ein af Íslendingasögunum.
Hún er óvenjuleg um margt,
en bráðskemmtileg, t.d. þeg-
ar lýst er samskiptum
hjónanna Bjargeyjar og
Hávarðs þar sem hún sakar
bónda sinn um „allmikla lygi“ (kafli 9). Margt má læra af þessari sögu, sbr.
safaríkan orðaforða: Vakur var „maður lítill og smáskitlegur, vígmálugur og
títtmálugur“. En Hávarður bóndi var „fullur upp harms og óyndis og skap-
rauna“ [hliðstæður]. Og fyrir áhugamenn um réttritun má taka dæmi úr Háv-
arðar sögu: „Og er þeir voru búnir [þ.e. búnir til brottfarar] sneri hann [þ.e.
Hávarður] að Bjargeyju og minntist við hana, kvað þá eigi sýnt vera nær [þ.e.
hvenær] þau fyndust.“ Með því að grandskoða þessa einu málsgrein (með nú-
tímastafsetningu!) getur kennarinn lyft stafsetningarkunnáttu nemenda sinna
á hæsta plan – og þeir hugsa til hans með þakklæti ævilangt.
Hvað gerir kennarinn fleira? Hann bendir á hvernig við erum farin að „mixa
málið“ og spyr: Viljum við halda áfram á þeirri braut? Viljum við tala um súb-
stans og möst og mega næs? Viljum við deita og kommentera? Eru til góð og
gild íslensk orð yfir kaos og skeptískur? [Svar: ringulreið/ hrærigrautur; tor-
trygginn.] Grípum erlendu sletturnar á lofti og spyrjum nemendur hvernig
orða megi á íslensku.
Morgunblaðið birti á dögunum mynd af auglýsingaskiltum á gangstétt-
arbrún í miðbæ Reykjavíkur. Þar stóð allt á ensku. Íslenskan fékk ekki einu
sinni að standa neðst á skiltunum (þar hefðu ferðamennirnir fengið örlitla æf-
ingu í íslensku!). Og hvers vegna skrifum við ekki Þingvellir í stað Thingvellir?
Þær milljónir ferðamanna sem hingað koma hefðu gaman af að fræðast um
stafina þ og ð.
Og gleymum ekki þeim þúsundum útlendinga sem hér búa og gjarnan vilja
læra íslensku en fá ekki tækifæri til þess. Hvernig væri að fara að tala við þá á
íslensku?
Viskídagurinn mikli
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Auglýsingaskilti Íslenskan fékk ekki einu
sinni að standa neðst á skiltunum.
Umræður um stefnuræðu Katrínar Jak-obsdóttur forsætisráðherra á Alþingi sl.miðvikudagskvöld voru tíðindalitlar fram-an af. Í stefnuræðunni sjálfri voru litlar
sem engar vísbendingar um að ríkisstjórnin væri far-
in að skynja og skilja stöðu mála á vinnumarkaði. Að
svo miklu leyti sem forsætisráðherra fjallaði um þau
mál var það endurtekning á því sem hún hefur áður
sagt um vinsamleg samtöl við aðila vinnumarkaðar,
afnám kjararáðs o.s.frv.
Í ræðu Bjarna Benediktssonar fjármála- og efna-
hagsráðherra var heldur engar vísbendingar að finna
um að forystumenn stjórnarflokkanna átti sig á stöðu
mála á vinnumarkaði, þótt ræðan væri hins vegar
gott yfirlit um þann árangur sem náðst hefur við að
rétta af fjárhagsstöðu íslenzka ríkisins frá hruni.
Sama má segja um ræðu Sigurðar Inga Jóhanns-
sonar, en þau þrjú skipa forystusveit þessarar ríkis-
stjórnar.
Hins vegar vakti það athygli að Logi Einarsson,
formaður Samfylkingar, gaf í annað skipti á nokkrum
dögum til kynna að hann skildi hvers konar áhrif
launahækkanir æðstu embættis-
manna, ráðherra og þingmanna hefðu
haft á stöðu mála í væntanlegum
samningaviðræðum á vinnumarkaði.
Hið sama gerði hann í Silfri RÚV á
dögunum. Og jafnvel mátti skilja
þingmanninn á þann veg að hann
teldi að hugsanlega þyrfti að taka
eitthvað af því til baka. Þetta vakti athygli vegna
þess að Samfylkingin hefur fram að þessu gengið í
takt við stjórnarflokkana um þessi mál að mestu
leyti.
Hins vegar komu ræðuhöld Jóns Þórs Ólafssonar,
þingmanns Pírata, um þessi mál ekki á óvart vegna
þess að þeir eru eini flokkurinn sem frá upphafi hef-
ur varað við áhrifum og afleiðingum ákvarðana kjar-
aráðs að þessu leyti.
En undir lok þessara umræðna á miðvikudagskvöld
gerðist það óvænta, að einn af ráðherrum ríkisstjórn-
arinnar, Ásmundur Einar Daðason félags- og
jafnréttismálaráðherra, talaði á allt annan veg en
ráðherrar í ríkisstjórninni hafa gert til þessa um
kjaramálin.
Ráðherrann sýndi með ræðu sinni að hann skynjar
þá „þungu undiröldu“, sem hann nefndi svo, sem er í
samfélaginu vegna þessara mála og með tilvísun í
eigin launakjör og annarra í þingsalnum var augljóst
að hann taldi að þar væri að finna þann ásteytingar-
stein sem takast yrði á við ef ekki ætti illa að fara.
Hann vísaði einnig til launahækkana forstjóra og for-
stöðumanna ríkisfyrirtækja og -stofnana og upplýsti
að hann hefði átt samtöl við forsvarsmenn þessara
aðila, sem skýrðu ákvarðanir sínar með samanburði
við einkageirann. Og loks skoraði hann á aðila vinnu-
markaðarins að stöðva þá „vitleysu“, sem hann nefndi
svo, sem í aðsigi væri um kaupaukakerfi í fyr-
irtækjum sem lífeyrissjóðir landsmanna ættu að
verulegu leyti.
Með þessari ræðu hefur ráðherrann augljóslega
brotið ísinn og vísbendingar um að viðbrögð við ræðu
hans, innan og utan þings, hafi verið á þann veg að
hún muni á næstu vikum og mánuðum móta meira
umræður um þessi viðkvæmu mál en þögnin sem ríkt
hefur af hálfu stjórnmálastéttarinnar fram til þessa.
Kannski kemur einhverjum á óvart að þessi rödd
heyrist úr röðum framsóknarmanna. Þegar horft er
yfir lengra tímabil í sögu Framsóknarflokksins en
þessa öld þarf það hins vegar ekki að koma á óvart.
Lengst af í sögu sinni hefur Framsóknarflokkurinn
ekki síður hallað sér til vinstri en hægri og hugsan-
lega er ræða Ásmundar Einars vísbending um að
fram sé að koma á vettvangi flokksins nýr forystu-
maður á þeim væng flokksins sem lítið hefur farið
fyrir seinni árin.
Það er heldur ekki hægt að útiloka
að málflutningur af þessu tagi njóti
meiri velþóknunar forsætisráðherra
en fram hefur komið opinberlega.
Það er að sjálfsögðu hlutverk Katr-
ínar Jakobsdóttur að halda þessu
samstarfi þriggja ólíkra flokka saman
og til að það takist þarf hún að færa einhverjar fórn-
ir.
Hitt fer ekki á milli mála að út frá heildarhags-
munum þjóðarinnar skiptir máli að þetta stjórn-
arsamstarf haldist út kjörtímabilið og með því takist
að skapa meiri sátt í samfélagi okkar en verið hefur
um of langt skeið.
Þeir sem þannig hugsa hafa hins vegar haft
áhyggjur af því að skortur á skilningi forystusveitar
ríkisstjórnarinnar á fyrrnefndri „þungu undiröldu“
gæti stofnað því samstarfi í hættu vegna uppnáms á
vinnumarkaði.
Þegar horft er til þessarar ræðu félags- og jafn-
réttismálaráðherra, ummæla formanns Samfylkingar
um ákvarðanir kjararáðs og málflutnings þingmanns
Pírata er alls ekki óhugsandi að á hinum pólitíska
vettvangi gæti tekizt samstaða um aðgerðir sem
gætu tryggt skynsamlega kjarasamninga á vinnu-
markaði og skapað forsendur fyrir því að sú vel-
gengni sem við höfum búið við síðustu árin geti hald-
ið áfram, öllum landsmönnum til hagsbóta.
En það verður aldrei raunveruleg sátt í samfélag-
inu nema hún nái til allra. Í þeim efnum mættu þing-
menn og ráðherrar hugleiða þá ábendingu Ingu Sæ-
lands, formanns Flokks fólksins, í umræðunum, að
þeir sjö þingmenn og ráðherrar sem hefðu talað á
undan henni hefðu í ræðum sínum aldrei tekið sér í
munn orðið fátækt.
Fátækt er hins vegar staðreynd í okkar samfélagi
en hún er ekki öllum sýnileg.
En þótt svo sé má hún ekki gleymast.
Ræða sem vakti athygli
Er hugsanlegt að hún
njóti velþóknunar
forsætisráðherra?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Guðmundur G. Hagalín sagði eittsinn, að Þórbergur Þórðarson
hefði verið þjóðfífl Íslendinga, ekki
þjóðskáld. Hafði Hagalín eflaust í
huga ýmis afglöp Þórbergs, til
dæmis þegar hann kvaðst eftir árás
Hitlers á Pólland 1. september
1939 skyldu hengja sig, ef Stalín
réðist líka á Pólland. Eftir að Stalín
réðst á Pólland 17. september, varð
Þórbergur að landsviðundri. Ég
leiðrétti í bókinni Íslenskum
kommúnistum 1918-1998 ýmsar
missagnir Þórbergs.
Soffía Auður Birgisdóttir bók-
menntafræðingur skrifaði í Skírni
2015 ritgerð um kvæðið „Marsinn
til Kreml“, sem Þórbergur orti til
höfuðs Hannesi Péturssyni, eftir að
nafni minn hafði leyft sér að birta í
Stúdentablaðinu 1956 ljóð gegn
Kremlverjum, sem þá höfðu nýlega
barið niður uppreisn í Ungverja-
landi. Í ritgerð sinni minntist Soffía
Auður á, að Þórbergur tilfærði í
kvæði sínu tvö vísuorð úr Horst
Wessel söng þýskra þjóðernisjafn-
aðarmanna: „Wenn das Judenblut
von Messer spritzt/denn geht uns
nochmals so gut“. Neðanmáls í
kvæði sínu þýddi Þórbergur þau
svo: Þegar gyðingablóðið spýtist úr
hnífnum, þá gengur okkur hálfu
betur.
Þótt Soffía Auður leiðrétti í rit-
gerð sinni nafnið á varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna, sem Þór-
bergur fór rangt með í kvæðinu, lét
hún þess ógetið, að vera á „vom“
en ekki „von“ í fyrra vísuorðinu,
eins og allt þýskumælandi fólk sér
á augabragði. Það er þó smáatriði í
samanburði við þann mikla ann-
marka, sem farið hefur fram hjá
Soffíu Auði og ritrýnendum Skírn-
is, að þessi ógeðfelldu vísuorð eru
alls ekki úr Horst Wessel söngn-
um, sem er prentaður í prýðilegri
þýðingu Böðvars Guðmundssonar í
2. hefti Tímarits Máls og menning-
ar 2015. Þau eru úr „Sturmlied“,
sem SA-sveitir þjóðernisjafn-
aðarmanna kyrjuðu iðulega á
þrammi sínu um þýskar borgir á
fjórða áratug. Þetta hergönguljóð
var andgyðinglegt tilbrigði við
þýskan byltingarsöng frá 1848,
Heckerlied.
Vísuorðin tvö koma meðal annars
fyrir í áhrifamikilli og læsilegri
sjálfsævisögu Richards Krebs, sem
var flugumaður Alþjóðasambands
kommúnista og skrifaði undir dul-
nefninu Jan Valtin. Hún nefndist á
íslensku Úr álögum og kom út í
tveimur bindum 1941 og 1944, og
endurútgaf ég hana með formála
og skýringum 2016.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Þórbergur
um nasistasöng