Morgunblaðið - 29.09.2018, Side 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. SEPTEMBER 2018
Fyrir stuttu heyrðiég sögu þar semaðalpersónanhafði verið með
„taugaskitu“. Þetta fannst
mér virkilega skemmtilegt
orð, gagnsætt og eðlilegt,
en mér vitanlega er það
ekki til. Ný orð gleðja mig
og ég heyri að sumir
glugga í orðabækur eða
spjalla við vini um ný orð
eða orðasambönd sem rek-
ur á fjörurnar.
Eina menntaskólastúlku
heyrði ég um sem gekk
með samheitaorðabókina í
töskunni. Það þótti mér eftirbreytnivert en veit ekki hvort það er gott
fyrir stoðkerfið því bókin sú er tvö kíló. Netið gerir okkur kleift að vera
með orðabækur á okkur alla daga ef við erum áskrifendur að snara.is
eða notum orðabækur Árnastofnunar á málið.is.
Að heyja sér orðaforða er ævilangt verkefni. Börn læra í byrjun eitt
og eitt orð, þá stuttar setningar og svo flóknari setningar og fleiri orð.
Ef það er lesið fyrir börn verður orðaforði þeirra mun ríkulegri enda
fjölmörg orð sem aðeins koma fyrir í rituðu máli. En það dugir ekki allt
lífið sá orðaforði sem aflað
er á einu æviskeiði.
Fyrir stuttu sá ég um-
ræðu á samfélagsmiðli þar
sem fólk óskapaðist yfir ís-
lenskunni sem ungling-
arnir tala í dag. Spurt var
hvað væri til ráða og það
komu ráð eins og að „láta nemendur“ lesa meira, tala meira við ung-
lingana, fá þá til að skrifa á íslensku og fleira. Ég velti fyrir mér hvað
þetta vel meinandi fólk gerir sjálft til að bæta orðaforða og málfærni.
Og hvað geri ég til að bæta mitt mál frá degi til dags? Ég tel það sem
ég hreyfi mig og ég sé að margir eiga fín úr með skrefateljara,
brennslumæli og rödd sem skammast ef ekki er búið að stunda dag-
skammtinn af hreyfingu. Liggi einhver í bókum daginn út og inn er eins
víst að hann fái athugasemdir um leti og hreyfingarleysi frekar en
spurningar um hvað hann hafi lært af lestrinum. Þannig erum við mörg
tilbúin að þjálfa líkamann en hvað gerum við til að þjálfa tungumálið og
hugsunina?
Gætum við búið til úr sem mælir málræktina eins og úrið sem mælir
líkamsræktina? Úrið gæti mælt hvað við lesum eða hlustum á af efni á
íslensku og hvað mikið á öðrum tungumálum. Það gæti séð hvort lesefni
okkar er á neti eða á pappír, er það daglegt mál og talmál eða er það
eitthvað sem er krefjandi og færir okkur ný orð eða nýja hugsun?
Þeir sem hafa vald á mörgum tungumálum hljóta að eiga gífurlegt
safn orða og orðasambanda í heilanum. Það segir okkur að það á ekkert
að trufla færni ungs fólks í íslensku að það læri og noti önnur tungumál
samhliða. Fleiri tungumál dýpka skilning unga fólksins á veröldinni og
gefa tækifæri til samskipta, upplýsingarleitar og náms óháð búsetu.
Málrækt er mikilvæg og við verðum að stunda hana alla ævi, rétt eins
og líkamsræktina. Tungumál eru mikilvægt tæki til hugsunar hvort sem
er á móðurmálinu eða öðrum tungumálum. Hvetjum unga fólkið til að
þroska sitt mál en gleymum ekki að við þurfum sjálf að æfa okkur.
Taugaskita
og tungumálaúr
Tungutak
Lilja Magnúsdóttir
Lestrarmæling Væri hægt að búa til úr sem
gæti mælt hvað við lesum mikið?
Senn er áratugur liðinn frá Hruni en kjarniþess var fall íslenzka bankakerfisins semhafði verið einkavætt nokkrum árum áður.Við, sem alla tíð höfum talið einkarekstur
hafa ótvíræða yfirburði yfir opinberan rekstur, verð-
um að horfast í augu við að niðurstaðan af einkavæð-
ingu bankanna var alvarlegur áfellisdómur fyrir okk-
ar málstað. Sá þáttur málsins hefur nánast ekkert
verið til umræðu. Hins vegar er ríkt tilefni til þess
fyrir talsmenn og stuðningsmenn einkaframtaks í at-
vinnurekstri að ræða þann þátt málsins.
Í ljósi þess að hrun bankanna var grundvallar-
þáttur í efnahagshruninu, sem hér varð haustið 2008,
hefði mátt ætla að eitt fyrsta mál á dagskrá eftir þá
atburði hefði verið endurskoðun bankakerfisins og ný
löggjöf um starfsemi banka í ljósi fenginnar reynslu.
Það voru viðbrögðin hjá sumum nágrannaþjóðum
okkar eins og t.d. Bretum, en svonefnd Turner-
skýrsla um brezka bankakerfið kom út árið 2009.
Þótt 10 ár séu liðin frá falli íslenzku bankanna hef-
ur Alþingi ekki enn tekið afstöðu til tveggja grund-
vallarþátta í endurskoðun banka-
kerfisins sem blöstu við nánast
strax eftir þann örlagaríka atburð.
Þá þegar hófust umræður um að-
skilnað viðskiptabanka og fjárfest-
ingarbanka og ljóst að stuðningur var við slíkan að-
skilnað í öllum flokkum. Hann hefur hins vegar ekki
verið lögleiddur.
Hvers vegna ekki?
Jafnframt varð fljótlega ljóst að Fjármálaeftirlitið
hafði reynzt alltof veikt, sem sjálfstæð stofnun og
sterk rök fyrir því að sameina það Seðlabankanum á
ný. Fyrir nokkrum dögum vakti sendinefnd frá Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum athygli á að það hefði ekki
enn verið gert.
Hvers vegna ekki?
Hvernig stendur á því að tíu árum eftir fall bank-
anna hefur Alþingi ekki tekizt að taka afstöðu til
þessara tveggja grundvallarþátta í endurskipulagn-
ingu bankakerfisins?
Nú er öllum ljóst að fyrirferð bankanna í íslenzku
samfélagi síðustu árin fyrir hrun var alltof mikil. Þeir
voru orðnir eins konar ríki í ríkinu, þótt í ljós kæmi
að það ríki stóð á brauðfótum.
Nú eru tveir af þremur bönkum í ríkiseigu. Fyrir
nokkrum dögum var upplýst að Landsbankinn hefði
greitt í arð af rekstri sínum frá árinu 2013 til þessa
dags 131,7 milljarða króna, aðallega til ríkisins.
Þetta eru miklir fjármunir og merkilegt að bank-
anum skuli hafa tekizt að skila svo miklum hagnaði af
þjónustu við samfélag í sárum. Þessi hagnaður kemur
ekki úr vasa annarra en viðskiptavina bankans. Þess-
ar tölur benda óneitanlega til þess að þarna sé á ferð
milliliðastarfsemi sem taki alltof mikið til sín.
Svo er auðvitað hugsanlegt að þessar miklu arð-
greiðslur séu birtingarmynd annarrar sögu. Nýju
bankarnir, sem voru reistir á rústum hinna föllnu,
fengu að kaupa eignir af þrotabúum þeirra fyrir hálf-
virði eða þar um bil. Það er auðvitað hugsanlegt að
þær eignir hafi skilað sér betur en talið var þegar
þau viðskipti fóru fram og þar sé komin skýring á
miklum hagnaði sem standi undir þessum miklu arð-
greiðslum.
Ef það er skýringin er auðvitað ljóst að þessi mikli
hagnaður hefur að einhverju leyti verið sóttur til
þeirra þúsunda fjölskyldna sem misstu eigur sínar í
kjölfar hrunsins þegar ýmist verðtryggðar skuldbind-
ingar eða gengistryggðar ruku upp úr öllu valdi af
ástæðum sem þær fjölskyldur báru enga ábyrgð á.
Hagsmunasamtök heimilanna hafa spurt hvers
vegna fjölmargir þættir hrunsins hafi verið rannsak-
aðir ofan í kjölinn en ekki þessi þáttur þess. Það er
réttmæt spurning.
Það verður fróðlegt að sjá hvort einhverjir alþing-
ismenn sjái ástæðu til að taka
þessa ábendingu Hagsmuna-
samtaka heimilanna til umræðu á
Alþingi.
En þegar hér er komið sögu er
kominn tími til að ljúka því verki sem við hefur blas-
að í áratug að þyrfti að ráðast í, þ.e. endurskipulagn-
ingu fjármálakerfisins. Nú er ekki lengur um það
deilt að bankakerfið er einfaldlega of stórt fyrir svo
lítið samfélag og of dýrt.
Þó ber að taka fram að bankarnir hafa dregið sam-
an seglin, þeir hafa fækkað útibúum sem auðvitað var
sjálfsagt vegna tækniframfara og þeir hafa fækkað
starfsfólki verulega. Þeir hafa líka staðið sig vel í
þeirri tæknivæðingu sem gerir almennum borgurum
kleift að stunda bankaviðskipti sín á nútímalegan
hátt, þ.e. við tölvuna heima hjá sér eða í símanum.
Framundan eru augljóslega nýir tímar í fjármála-
heiminum með tilkomu nýrra fjártækni fyrirtækja
sem geta átt eftir að breyta tilveru bankanna meir en
við gerum okkur grein fyrir nú. Þó er ljóst nú þegar
að fyrirhuguð nýbygging Landsbankans í miðborg
Reykjavíkur hlýtur að flokkast undir leifar frá liðn-
um tíma sem eigandi bankans, íslenzka ríkið, á auð-
vitað að stöðva. Það eru ekki frekar rök fyrir slíkri
viðveru banka í miðborg heldur en voru fyrir sam-
bærilegri viðveru fjölmiðlafyrirtækja í miðpunkti
stórborga fyrir nokkrum áratugum sem mjög var til
umræðu í þeirra veröld þá.
Núverandi ríkisstjórn hefur boðað hvítbók um fjár-
málakerfið innan tíðar. Vonandi verður þar ekki vi-
kizt undan því að ræða þá grundvallarþætti sem hér
hafa verið nefndir til sögunnar.
Og væntanlega er öllum ljóst nú orðið að forsenda
fyrir umræðum um breytingu á eignarhaldi ríkisins á
tveimur bönkum af þremur er sú að fyrst verði lokið
nýrri lagasmíð um endurskipulagningu bankakerfis-
ins.
Það er enn í grundvallaratriðum rekið með sama
hætti og fyrir hrun ef eignarhaldið er undan skilið.
Bankakerfið að tíu árum liðnum
Tveir grundvallarþættir
enn í lausu lofti.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Þriðjudaginn 25. september 2018fór skýrsla mín um erlenda
áhrifaþætti bankahrunsins á netið
frá fjármálaráðuneytinu. Þar eru
tveir kaflar um Icesave-deilu Breta
við Íslendinga. Fimmtudaginn 27.
september skrifaði aðalsamninga-
maður Íslands í fyrstu lotu máls-
ins, Svavar Gestsson, á facebook-
síðu sína: „Svokölluð skýrsla HHG
um hrunið er komin út. Hún er eig-
inlega Reykjavíkurbréf; þau eru
ekkert skárri á ensku. Auðvitað er
sleppt óþægilegum staðreyndum
eins og hollenska minnisblaðinu.“
Þótt Svavar hefði þá haft tvo
daga til að lesa skýrsluna hefur
farið fram hjá honum að á 154. bls.
hennar segir neðanmáls: „In the
chaos during the bank collapse, a
memo of mutual understanding
had been signed by Icelandic of-
ficials after talks with their Dutch
counterparts, accepting some of
the Dutch claims, but it had no leg-
al validity and the Icelandic
government made it clear afterw-
ards that it was not bound by it in
any way.“
Ég sleppti því ekki „óþægilegum
staðreyndum“ eins og minnisblað-
inu, sem var að vísu ekki hollenskt,
heldur á ensku og undirritað af
hollenskum og íslenskum embætt-
ismönnum 11. október. Eins og ég
benti á hafði þetta minnisblað ekk-
ert lagalegt gildi frekar en fjöldi
minnisblaða, sem undirrituð hafa
verið um til dæmis fyrirhuguð ál-
ver og Íslendingar muna eftir. Geir
H. Haarde hringdi í hollenska for-
sætisráðherrann til að tilkynna
honum að Íslendingar myndu ekki
fara eftir þessu minnisblaði emb-
ættismannanna.
Tvennt er hins vegar athyglis-
vert. Svavar kallar minnisblaðið
„óþægilega staðreynd“. Óþægilega
í huga hverra? Aðeins þeirra sem
töldu það hafa eitthvert gildi, sem
það hafði ekki að mati neinna nema
ef til vill samningamanna Hollend-
inga í Icesave-deilunni. Er Svavar í
liði þeirra? Í öðru lagi er Svavar
bersýnilega ónákvæmur í vinnu-
brögðum. Hann fullyrðir að ég
sleppi staðreyndum sem ég ræði
um í skýrslu minni. Líklega hefur
hann ekki nennt að hanga yfir
skýrslu minni frekar en yfir Ice-
save-samningnum forðum, og er
árangurinn eftir því.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
„Hollenska
minnisblaðið“