Morgunblaðið - 04.10.2018, Síða 40

40 FRÉTTIRErlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. OKTÓBER 2018
um að færa sig á milli herbergja og
fara úr húsi, með hjálp göngu-
grindar. Til þess þarf hún að
kveikja á raförvurum með lítilli
fjarstýringu. Sérhvert skref sem
hún tekur krefst mikillar áreynslu.
„Það er engin skyndibót til fyrir
lamaða,“ sagði frú Thomas við
bandarísku sjónvarpsstöðina CNN.
„Ekkert í lífinu fær þó stöðvað mig,
því ég gerði nokkuð sem talið var
útilokað og breytti því í hið mögu-
lega.“
Tímamótaskurðaðgerð
Það er þakkað tímamótaskurð-
aðgerð að maður lamaður niður frá
mitti skyldi geta gengið aftur og
stjórnað að nokkru leyti fótahreyf-
ingum fyrir tilstuðlan elektróðu
sem grædd var við svonefnt mænu-
bast. Jered Chinnock heitir maður-
inn, er 29 ára og frá Wisconsin.
Hann slasaðist á snjósleða. Hann
var lamaður um fjögurra ára skeið,
en hefur nýlega getað gengið stutt-
ar vegalengdir í senn. Álitið er að
það sem er að baki þessari endur-
heimt máttar sé að samskiptalínur
milli tauga og heila hafi opnast á
ný. Hægt og rólega eftir margra
mánaða sjúkraþjálfun og raförvun
mænunnar endurheimti hann mátt
til að standa upp og ganga. Hann
virtist fyrst um sinn engar vonir
eiga vegna afleiðinga hins alvarlega
slyss. Framfarir í taugavísindum og
tilraun sem hann var þátttakandi í
frá 2016 leiddu hins vegar til þess
að hann gat um tíma gengið rúmar
100 stikur, lengd keppnisvallar í
bandarískum ruðningi. Var elektr-
óða grædd við mænuna á Mayo
Clinic-spítalanum. Strax og kveikt
var á raförvuninni gat Jered hreyft
fæturna. Eitthundrað og þrettán
endurhæfingartímum seinna gerði
hann rannsóknarmennina forviða
með því að ganga fyrrnefnda vega-
lengd á 16 mínútum, eða með 13
metra gönguhraða á mínútu. Öðru
eins höfðu læknarnir og sjúkra-
þjálfararnir aldrei orðið vitni að hjá
sjúklingi sem greindur hafði verið
með algjöra lömun fyrir neðan
mitti, svonefnda þverlömun.
Rafræn mænustýring
Þessi rafræna mænustýring fær-
ir meðferð lamaðra inn í nýjar vídd-
ir, nýtt svið, að því er fram kemur í
umfjöllun um þessi mál í vefritinu
Big-Think. Í dæmi Jered Chinnock
var elektróðan fest við mænuna
með skurðaðgerð, beint undir þeim
stað sem hún skaddaðist. Hún var
tengd titrara sem græddur var
undir kviðhúð hans. Frá rafhlöðu á
kviðnum lá innvortis leiðsla til elek-
tróðunnar en hún og titringurinn
voru tengd rannsóknarhópnum
þráðlausri tengingu. Að þessi raf-
ræna mænustýring virki með svo
góðum árangri er stórmál fyrir
læknavísindin, að sögn vefritsins,
þar sem engin þörf er á heilaskurð-
aðgerð til að reyna að breyta starf-
semi útlima sjúklingsins.
„Ástæðan fyrir því hversu mik-
ilvægur árangurinn er skýrist í því,
að með hugarafli sínu, hugsuninni,
gat sjúklingurinn hreyft lappirnar.
Það var ekki síður mikilsvert að við
gátum fengið hann til að standa
sjálfur á fætur og taka fyrstu skref-
in óstuddur,“ segir Kendall Lee,
taugaskurðlæknir og forstöðu-
maður Mayo Clinic, um endur-
hæfingu Jered. Enn sem komið er
standa hindranir í veginum því þótt
hann gæti gengið orðið heilmikið í
endurhæfingarþjálfuninni þá varð
hann alveg lamaður aftur þegar
slökkt var á elektróðunni. Tilfinn-
ing í fótunum var þá engin. „Þetta
eru mjög spennandi hlutir en við
erum enn bara nánast í upphafi
rannsóknarvinnunnar,“ segir Ken-
dall Lee.
Breyta lífi til betri vegar
Miklir möguleikar eru taldir fel-
ast í þessari nýbreytni í tauga-
skurðlækningum, sem raförvun
mænunnar er. Jafnvel að stutt sé í
fyrstu skref í notkun rafeindatækni
innan líkamans til að breyta lífi
sjúklinga til betri vegar. Læknar
eru sagðir spenntir fyrir framtíð-
inni en margt sé þó enn sem þeir
skilja ekki um hvernig raförvun
gerir kleift að lagfæra skaddaða
mænu og endurvekja hreyfifærni
hennar.
„Ég held að við séum í upphafi
þeirrar hólmgöngu að öðlast skiln-
ing á því hvernig þetta kom til,
hvers vegna það gerðist og hvaða
sjúklingum þessi aðferð muni
gagnast,“ segir annar helsti for-
sprakki rannsóknanna, Kristin
Zhao. Í lokaorðum greinar þeirra í
Nature Medecin segir rannsókn-
arhópurinn nokkuð dirfskulega:
„Við höfum sýnt fram á að mænu-
kerfi megi umbreyta árum eftir
mænuskaða á það lífeðlislega stig
sem leiðir af sér samvirka hreyfi-
virkni sem kemur af stað sjálf-
stæðu stikli og stöðu. Þessar niður-
stöður ýta undir hugmyndina um
að sambærilega endurhæfingu
megi brúka í framtíðinni til að
hjálpa hugdjörfu lömuðu fólki, eins
og Chinnock, að endurheimta get-
una til að ganga og virka upp á
nýtt.“
Lamaðir standa á fætur og ganga
 Tilraunir sýna að með því að örva mænu lamaðra með rafboðum er þeim gert kleift að ganga
 Tímamótarannsóknir vísindamanna sem geta breytt lífi lamaðra til betri vegar á næstu árum
Maðurinn gat gengið með því að nota göngugrind eftir að örflaga hafði verið grædd í mjóhrygg hans
Lamaður eftir slys
29 ára gamall karlmaður, sem
lamaðist árið 2013 eftir slys
þar semmænan fór í sundur
ummitt bakið
Örflagan er á stærð
við AA rafhlöðu
sem tengist stjórntæki
þráðlaust.
Örflagan örvar
mænuna og gerir
taugafrumum
kleift að taka á
móti boðum frá
um að standa og ganga
... og gengur nú með göngugrind
Taugar í mæn-
unni eru vaktar
af dvala
Fyrst líkamsþjálfun
í 22 vikur
Þær senda boð
til vöðva í
fótunum
Örflaga
... tók fyrstu skrefin festur í belti og ólar
Örflaga var grædd í mænugöngin
þar semmænan fór í sundur
Líkamsþjálfun
Mænuörvun og líkamleg endurhæfing getur gert lömuðum kleift að ganga
Heimild: Nature Medicine
Eftir ígræðsluna
tók við 43 vikna
löng endurhæfing
og örvinarstilling
Maðurinn hafði enga tilfinningu í fótum
og þurfti stundum jafnvægisstuðning
Hann er enn
bundinn við
hjólastól
heila-
börkur
Maðurknn gekk alls 102 metra vegalengd
á rannsóknartímanummeð göngugrind
og fékk stundum aðstoð frá þjálfurum
BAKSVIÐ
Ágúst Ásgeirsson
agas@mbl.is
Tveir sjúklingar í tilraunaendur-
hæfingarverkefni fyrir lamað fólk
hafa getað gengið á ný, þökk sé raf-
örvun mænu þeirra. Tveir til við-
bótar hafa getað staðið eða setið, að
því er fram kemur í tveimur frá-
sögnum í læknatímaritum.
Annars vegar er um að ræða
grein í New England Journal of
Medicine og hins vegar í Nature
Medicine. Í síðarnefnda ritinu er
greint frá manni lömuðum fyrir
neðan mitti í meðferð á Mayo Clinic
sjúkrahúsinu í Rochester í Minne-
sota sem tókst að ganga eftir að í
mænu hans var grædd elektróða.
Áður hafði Kentucky rann-
sóknarsetrið í mænumeiðslum við
Louisville-háskólann sagt frá því
2014 að nokkrir lamaðir skjólstæð-
ingar þess hefðu endurheimt til-
finningu eftir raförvun. Í þetta sinn
segir stofnunin að eftir nokkurra
mánaða þjálfun tveggja sjúklinga í
tilraunaverkefni hafi þeir getað
gengið á ný, við staf eða við stuðn-
ing af göngugrind. Örvun fengu
þeir frá elektróðu sem grædd var
við mænuna og tengd var ígrædd-
um hlut í maga. Tveir sjúklingar til
viðbótar gátu ýmist staðið upp eða
sest niður. „Enginn hinna fjögurra
þátttakenda gat leyst þessar hreyf-
ingar af hólmi þegar slökkt var á
örvurunum,“ segja forsvarsmenn
tilraunanna.
Mænan lærir upp á nýtt
Rannsóknarmennirnir segja, að
fullkominn skilningur á því hvaða
lífeðlislegu viðbragðskerfi voru
að verki sé ekki fenginn. En þeir
varpa því fram að þrátt fyrir al-
gjöra lömun hafi einstaklingarnir
tveir sem gengið gátu ekki tapað
með öllu tilfinningu á lægra stigi en
skaði þeirra segði til um. „Mænan
getur lært upp á nýtt að ganga,“
sagði Susan Harkema, forstöðu-
maður Kentucky-rannsóknar-
setursins, við sjónvarpsstöðina
NBC. „Við getum endurþjálfað
hana svo hún starfi jafnvel þótt
líkamsskaði hennar aftengi hana
frá heilanum,“ bætti hún við.
Kelly Thomas, annar sjúkling-
anna tveggja sem lærðu að ganga
upp á nýtt, sagði fyrstu skrefin
hafa verið „hjartnæmur áfangi í
bataferli mínu sem ég gleymi aldr-
ei“. Hún bætti svo við: „Eina mín-
útu gekk ég um með aðstoð þjálfar-
anna og er þeir stoppuðu gekk ég
sjálf áfram hjálparlaust.“ Hún býr
nú aftur heima hjá sér og er fær
Ljósmynd/Úr safni
Rannsóknir Ný tækni getur á næstu
árum breytt lífi mænuskaðaðra.
Framtak-Blossi er umboðsaðili
fyrir VOLVO PENTA á Íslandi
Dvergshöfða 27 , 110 Reykjavík | www.blossi.is | blossi@blossi.is
Framtak-Blossi
kappkostar að bjóða
góða þjónustu og
sanngjarnt verð á
varahlutum.
Hafið samband við
Hafþór í síma 895-3144
eða hafthor@blossi.is
Við tökum út og þjónustum
kæli- og loftræstikerfi
Stangarhyl 1A • 110 Reykjavík • Sími 587 8890 • rafstjorn.is