Morgunblaðið - 04.10.2018, Blaðsíða 46

46 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. OKTÓBER 2018
Sjónmælingar eru okkar fag
Tímapantanir
í síma:
Optical Studio
í Smáralind
sími 5288500
Optical Studio
í Keflavík
sími 4213811
Optical Studio
í Leifsstöð
sími 4250500
HONG KONG | Þeg-
ar Sovétríkin féllu árið
1991 fékk kínverski
kommúnistaflokkurinn
þráhyggju fyrir að
skilja hvers vegna það
gerðist. Þær hugveitur
ríkisins sem var treyst
fyrir útskýringum
ákváðu að skella skuld-
inni að mestu leyti á
Míkhaíl Gorbatsjoff,
hinn umbótasinnaða
leiðtoga sem var einfaldlega ekki
nógu miskunnarlaus til þess að
halda Sovétríkjunum saman. En
leiðtogar Kína þá bentu einnig á
aðra mikilvæga þætti, sem núver-
andi forysta virðist ekki hafa
áhyggjur af í dag.
Vissulega hefur kínverski komm-
únistaflokkurinn lært utan að fyrstu
lexíuna: sterk frammistaða í efna-
hagsmálum er grundvöllur að pólit-
ísku lögmæti. Og hinn einbeitti fók-
us flokksins á að ýta undir vöxt
vergrar landsframleiðslu síðustu
áratugina hefur skilað sér í „efna-
hagsundri“, þar sem tekjur á nafn-
virði skutust úr 333 bandaríkjadöl-
um á mann árið 1991 upp í 7.329 dali
á síðasta ári. Þetta er langmikilvæg-
asta ástæðan fyrir því að komm-
únistaflokkurinn hefur haldið völd-
um.
En það að stýra efnahagnum illa
var varla það eina sem leiðtogar
Sovétríkjanna gerðu rangt. Þeir
drógust einnig í dýrt og óvinnanlegt
vígbúnaðarkapphlaup við Bandarík-
in, á sama tíma og þeir teygðu sig of
langt í viðleitni sinni til þess að vera
heimsveldi með því að kasta pen-
ingum og auðlindum í ríki sem
skiptu litlu máli og
drógu á eftir sér lang-
an slóða af hagstjórn-
armistökum. Á sama
tíma og Kínverjar eru
að fara í nýtt „kalt
stríð“ við Bandaríkin,
er hætta á að
kommúnistaflokkur-
inn muni endurtaka
þessi sömu hörmulegu
mistök.
Við fyrstu sýn virð-
ist kannski ekki eins
og Kína sé í alvörunni
í vígbúnaðarkapphlaupi við Banda-
ríkin. Þegar allt kemur til alls eru
opinber útgjöld Kínverja til varn-
armála í ár – sem nema um 175 millj-
örðum bandaríkjadala – einungis um
einn fjórði af þeim 700 milljörðum
dala sem Bandaríkjaþing samþykkti
í málaflokkinn. En það er áætlað að
Kínverjar eyði í raun mun meiri fjár-
hæðum til varnarmála en opinbera
fjárhagsáætlunin gerir ráð fyrir:
Samkvæmt tölum frá Alþjóðlegu
friðarrannsóknarstofnuninni í
Stokkhólmi, SIPRI, eyddu Kínverj-
ar um 228 milljörðum bandaríkja-
dala í herinn á síðasta ári, eða um
150% af opinberu tölunni, sem var
151 milljarður dala.
Hvað sem því líður er vandamálið
ekki hversu miklu fé Kínverjar eyða
í byssur þannig séð, heldur frekar
hin stöðuga aukning í hernaðar-
útgjöldum, sem gefur í skyn að land-
ið sé tilbúið til þess að standa í lang-
tíma þreytistríði við Bandaríkin.
Samt er efnahagur Kínverja ekki
reiðubúinn til þess að búa til næg úr-
ræði til þess að styðja við þau út-
gjöld sem sigur á þessum víg-
stöðvum myndi krefjast.
Ef Kínverjar væru með sjálfbært
hagvaxtarlíkan sem stæði undir
mjög skilvirkum efnahag, þá gætu
þeir mögulega haft efni á tiltölulega
hófsömu vígbúnaðarkapphlaupi við
Bandaríkin. En þeir hafa hvorugt.
Í stærra samhengi er líklegt að
áfram muni draga úr hagvexti Kín-
verja, vegna síhækkandi aldurs-
samsetningar þjóðarinnar, hárra
skulda, gjalddagamisræmis og hins
stigmagnandi viðskiptastríðs sem
Bandaríkin hófu. Allt þetta mun
draga á hinar takmörkuðu auðlindir
kommúnistaflokksins. Svo dæmi sé
nefnt munu útgjöld til heilbrigðis- og
lífeyrismála hækka á sama tíma og
framfærsluhlutfall eldri borgara.
Einnig má nefna, að þó að kín-
verska hagkerfið sé líklega miklu
skilvirkara en hagkerfi Sovétríkj-
anna var, er það hvergi nærri jafn-
skilvirkt og það bandaríska. Aðal-
ástæðan fyrir þessu eru hin
viðvarandi ítök kínverskra fyrir-
tækja í eigu ríkisins, sem neyta um
helmings af heildar-bankainni-
stæðum landsins, en gefa einungis
um 20% af virðisauka og atvinnu.
Vandinn fyrir kommúnistaflokk-
inn er að þessi ríkisfyrirtæki leika
lykilhlutverk í að viðhalda völdum
flokksins, þar sem þau eru notuð
bæði til þess að verðlauna þá sem
sanna hollustu sína og til að greiða
fyrir inngripum ríkisins til þess að
ná opinberum markmiðum í þjóð-
hagfræði. Það að leysa upp þessi
þrútnu og óskilvirku fyrirtæki væri
því sama og pólitískt sjálfsmorð. En
það að vernda þau gæti mögulega
bara slegið hinu óumflýjanlega á
frest, þar sem því lengur sem þau fá
að sjúga takmarkaðar auðlindir út
úr hagkerfinu, þeim mun dýrara
verður vígbúnaðakapphlaup við
Bandaríkin – og þeim mun meiri
verður ögrunin við yfirráð komm-
únistaflokksins.
Seinni lexían sem leiðtogar Kín-
verja virðast ekki hafa lært nógu vel
er þörfin til þess að forðast það að
láta heimsveldisdrauma sína teygja
sig of langt. Fyrir um áratug, þegar
hagstæður vöruskiptajöfnuður færði
ofgnótt gjaldeyris, fóru kínversk
stjórnvöld að taka á sig dýrar skuld-
bindingar erlendis og veita styrki til
„bandamanna“ sem í raun eru dauð-
yfli.
Aðalsönnunargagnið er hin marg-
lofaða silkileið (BRI) sem mun kosta
eina billjón bandaríkjadala og á að
auka uppbyggingu innviða í
þróunarríkjum með skuldsettri fjár-
mögnun. Þrátt fyrir að nokkur var-
úðarmerki hafi þegar komið upp –
sem í bland við reynslu Sovétríkj-
anna ætti að fá kommúnistaflokkinn
til að hika – virðist sem Kínverjar
séu ákveðnir í að keyra áfram með
silkileiðina, sem leiðtogar ríkisins
hafa sagt vera eina af meginstoð-
unum í nýrri „stóráætlun“ þeirra.
Enn grófara dæmi um að heims-
veldið sé að teygja sig um of eru hin-
ir rausnarlegu styrkir Kínverja til
ríkja – frá Kambódíu til Venesúela
til Rússlands – sem bjóða lítið í stað-
inn. Samkvæmt AidData frá College
of William and Mary fengu Kam-
bódía, Kamerún, Fílabeinsströndin,
Kúba, Eþíópía og Simbabve samtals
24,4 milljarða bandaríkjadala í
styrki eða mjög niðurgreidd lán frá
Kína. Á sama tímabili fengu Angóla,
Laos, Pakistan, Rússland, Túrkmen-
istan og Venesúela 98,2 milljarða
dala.
Nú hafa Kínverjar lofað að veita
62 milljarða dala í lánum til „efna-
hagstengingar Kína og Pakistans“.
Það verkefni mun hjálpa Pakistön-
um að takast á við yfirvofandi
greiðslujöfnuðarkreppu sína; en það
mun einnig tæma fjárhirslur kín-
verskra stjórnvalda á tímum þegar
verndarstefna í tollamálum hótar að
koma í veg fyrir að þær fyllist á ný.
Líkt og Sovétríkin forðum eru
Kínverjar að borga allt of mikið fyrir
örfáar vinaþjóðir, með takmörk-
uðum ávinningi á meðan þeir verða
sífellt fastari í ósjálfbæru vígbún-
aðarkapphlaupi. Kínversk-
bandaríska kalda stríðið er varla
hafið, en Kínverjar eru þegar á leið-
inni að tapa því.
Kína er að tapa nýja kalda stríðinu
Eftir Minxin Pei » Ólíkt Sovétríkjunum
átta leiðtogar Kín-
verja sig á að sterk
frammistaða í efnahags-
málum skiptir máli til að
þeir haldi völdum. Líkt
og Sovétmenn eru þeir
hins vegar að borga
mikið fyrir örfáa vini
með takmörkuðum
ávinningi á sama tíma
og þeir eru að festast í
ósjálfbæru vígbún-
aðarkapphlaupi við
Bandaríkin.
Minxin Pei
Minxin Pei er prófessor í stjórn-
málafræði við Claremont McKenna
háskólann og höfundur bókarinnar
China’s Crony Capitalism. ©Project
Syndicate, 2018. www.project-
syndicate.org