Morgunblaðið - 05.10.2018, Blaðsíða 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. OKTÓBER 2018
Sameinar það besta í rafsuðu
Smiðjuvegi 66 • Kópavogi • 580 5800 • www.landvelar.isFuruvöllum 3 • Akureyri • 461 2288
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
Á ráðstefnunni Hrunið, þið munið,
sem Háskóli Íslands stendur fyrir í
dag og á morgun í tilefni af því að 10
ár eru liðin frá bankahruninu 2008,
eru fimm málstofur af tuttugu helg-
aðar menningu og menningartengdu
efni. Alls flytja hátt í eitt hundrað
fræðimenn fyrir-
lestra á ráðstefn-
unni þar sem þeir
fjalla hver með
sínum hætti um
þær víðtæku
breytingar og
áhrif sem hrunið
hafði í för með sér
í samfélaginu,
lærdómana sem
af því má draga
og margþætt
áhrif á stofnanir, menningu og sam-
félagsumræðu. Tilgangurinn er að
miðla til almennings niðurstöðum ný-
legra rannsókna á efninu. Hrunið
snerti allt og alla. Líka menningar-
lífið.
„Okkur, sem höfum staðið að
undirbúningi ráðstefnunnar, kom á
óvart hversu margir höfðu áhuga á
að taka til máls. Fyrirlesarar eru
þrefalt fleiri en við áttum von á. Þessi
mikla þátttaka kann að skýrast af því
að hluti háskólafólks er alltaf að
skoða samtímann og slíkt er varla
hægt nú um stundir án þess að fjalla
um hrunið og áhrif þess,“ segir Jón
Karl Helgason, bókmenntafræðingur
og einn af sex í undirbúningsnefnd
ráðstefnunnar. Hann bætir við að
svipað hafi verið uppi á teningnum
hjá rithöfundum og myndlistamönn-
um, jafnvel tónlistarmönnum, enda
bregðist listamenn jafnan við því sem
efst er á baugi hverju sinni.
Gagnabanki um hrunið
„Þegar ég fer að telja upp allar
þær skáldsögur, sem tengjast
hruninu, kemur samt mörgum á
óvart hve þær eru margar. Söguhetj-
urnar koma úr öllum kimum sam-
félagsins, þar á meðal eru banka-
menn, útrásarvíkingar og mót-
mælendur,“ segir Jón Karl og bendir
á að á vef ráðstefnunnar sé gagna-
banki með upplýsingum um ótal
fræðigreinar og -bækur, ævisögur,
skáldverk, kvikmyndir og tónlist þar
sem útrásin og hrunið eru til umfjöll-
unar.
Jón Karl er einn af umsjón-
armönnum þessa gagnabanka, hrun-
id.hi.is, en þar er líka að finna dag-
skrá ráðstefnunnar og ýmsan annan
fróðleik um hrunið, svo sem vísanir í
lög, dóma og opinberar skýrslur
eftirhrunsáranna. „Grunnurinn að
gagnabankanum var annars vegar
námskeiðið Bankahrunið 2008, sem
Guðni Th. Jóhannesson kenndi í
sagnfræðideild og hins vegar nám-
skeið í íslensku, Helvítis fokking
fokk, þar sem ég fjallaði um hrunið í
íslenskum skáldverkum. Þrátt fyrir
að sífellt hafi bæst við innistæðuna
frá því bankinn var opnaður haustið
2015 er ekki um tæmandi úttekt að
ræða.“
Yfirskriftir málstofanna eru marg-
ar hverjar býsna forvitnilegar og ekki
síður fyrirlestranna. Karlmennska og
kapítalismi í samtímabókmenntum
nefnist til dæmis málstofa í tveimur
hlutum sem Jón Karl stýrir. Þar
beina fyrirlesarar athyglinni meðal
annars að skáldsögum eftir Þráin
Bertelsson, Sigrúnu Davíðsdóttur,
Steinar Braga, Einar Má Guðmunds-
son og Yrsu Sigurðardóttur sem og
leikverki eftir Sjón og listrænum
gjörningum Borgarleikhússins og
Besta flokksins.
Karlmennska og kapítalismi
„Sérstöku ljósi er beint að þeirri
gagnrýni á karlmennsku og kapítal-
isma sem fram kemur í mörgum verk-
anna. Á áðurnefndu námskeiði, Hel-
vítis fokking fokk, kom mér á óvart
hversu nemendur voru í ritgerðum
sínum mikið að velta fyrir sér kynja-
fræðilegum þáttum í íslenskum hrun-
skáldsögum, bæði útbólginni karl-
mennsku vissra sögupersóna eða
hreinlega skorti á karlmennsku hjá
öðrum. Bankster eftir Guðmund
Óskarsson, sem kom út stuttu eftir
hrun og fékk Íslensku bókmennta-
verðlaunin, fjallar til dæmis í og með
um karlmennsku í kreppu. Sagan lýs-
ir „litla bankamanninum“, sem verð-
ur fyrir sálrænu áfalli þegar hann
missir vinnuna vegna þess að bank-
inn verður gjaldþrota. Um leið snýst
sagan um hvort hann hafi nógu mörg
hár á bringunni. Fleiri bækur mætti
nefna sem fjalla um hvort og þá
hvernig karlmennskan hafi farið út af
sporinu í aðdraganda hrunsins.
Hugmyndafræði útrásarinnar og af-
leiðingar hennar eru áberandi í fjölda
sagna, sem komu út á Íslandi eftir
hrun,“ segir Jón Karl.
Honum finnst svolítið merkilegt að
karlmenn séu í miklum meirihluta
skálda sem takast á við hrunið með
beinum hætti og segir hugsanlegt að
viðfangsefnið höfði frekar til karla en
kvenna. „En auðvitað eru und-
antekningar, til dæmis get ég nefnt
merkilegt leikrit eftir Ásdísi Thor-
oddsen, Ódó í gjaldbuxum. Höfundur
leikur sér með kynjamyndir því að-
alpersónan er kvenkyns fjárfestir.
Einhvern tímann lét Auður Ava
Ólafsdóttir líka hafa eftir sér að Af-
leggjarinn hefði verið hennar við-
bragð við anda útrásaráranna, en
sagan hverfist um ungan, íslenskan
pilt sem fer í klaustur í Evrópu til að
rækta rósir. Þar var því mjög óvenju-
legur útrásarvíkingur á ferð.“
Dramatískir atburðir
í sögu þjóða
Jón Karl segir að ýmis skáldverk
sem snúist um útrásina og hrunið
hafi valdið töluverðum deilum.
„Gagnrýnin tók á sig ýmsar myndir.
Þegar litið er um öxl má kannski líkja
áhrifum hrunsins við áhrifin sem her-
námið hafði á listir og menningu á Ís-
landi á sínum tíma. Allir dramatískir
viðburðir í sögu þjóða setja sitt mark
á menningarlífið.“
Spurður hvort hann sé sammála
því að fræðisamfélagið hafi lítið látið í
sér heyra á opinberum vettvangi í að-
draganda hrunsins, svarar hann því
til að þjóðin öll hefði mátt vera krít-
ískari. Hann bendir þó á að ýmsir
fræðimenn, m.a. á vettvangi hugvís-
inda hafi haft uppi varnarorð, t.d.
Páll Skúlason, þáverandi háskóla-
rektor. „Ráðstefnan Hrunið, þið
munið, ber vott um að fræðafólk hef-
ur á seinni árum verið að skoða þessi
efni frá ýmsum sjónarhornum og
tekst á við þau af alvöru.“
Morgunblaðið/Júlíus
Eldar loga Mikil reiði braust út í samfélaginu haustið 2008 þegar íslenska bankakerfið hrundi. Íslendingar, sem áð-
ur höfðu lítt haft sig í frammi með mótmælum og kröfuspjöldum, efndu til fjölda mótmælafunda við Alþingishúsið.
Hrunið í menningarlífinu
 Ráðstefnan Hrunið, þið munið fjallar um þær víðtæku breytingar og áhrif sem hrunið hafði á allt
samfélagið og lærdómana sem af því má draga  Menning og listir voru þar ekki undanskilin
Jón Karl
Helgason
Upplýsingar og dagskrá ráðstefn-
unnar eru í Gagnabanka Háskóla
Íslands um hrunið, hrunid.hi.is.
Málstofurnar eru haldnar í að-
albyggingu skólans.
 Kvikmyndir, skáldverk
og minjagripir sem
tengjast bankahruninu.
Málstofustjóri: Bergljót Kristjánsd.
Í erindum sínum gægjast fimm fyrir-
lesarar inn í þrjá kima; kvikmyndir,
skáldsögu og minjagripasölu, og
leita svara við spurningum á borð
við hvernig hrunið hafi sett mark sitt
á íslenskt samfélag og menningu á
þessum áratug og hvort landinn sé
gagnrýnni á sjálfan sig en áður.
 „Bankanum þínum er sama
um þig“! Rokk á Íslandi fyrir,
í og eftir hrun.
Málstofustjóri: Davíð Ólafsson.
Í þremur erindum er fjallað um
dægurtónlist og tónlistariðkun sem
vettvang andspyrnu, uppgjörs og
endurreisnar á Íslandi á árunum fyr-
ir og eftir hrun. Sjónum er einkum
beint að tónlistariðkun utan megin-
straums dægurmenningar.
 Birtingarmyndir hrunsins í
sjónlistum.
Málstofustjóri: Hlynur Helgason.
Myndlistar- og fræðimenn skoða
hvernig myndlistarlífið á Íslandi varð
vettvangur efasemda og gagnrýni í
aðdraganda hrunsins og lærdóminn
sem listin hefur dregið af eftir-
leiknum.
 Myndlist og umrót
(Creativity in times of crisis).
Málstofustjóri: Guðbjörg R.
Jóhannesdóttir.
Málstofan, sem að hluta fer fram á
ensku, tekur m.a. til umræðu tengsl
lista, mynda, frásagna og hug-
myndafræði á tímum nýfrjáls-
hyggju, kreppu og samfélagslegra
umbreytinga og veltir upp spurn-
ingum um gildi og hlutverk listrann-
sókna í samfélaginu.
 Karlmennska og kapítalismi
í samtímabókmenntum.
Málstofustjóri: Jón Karl Helgason.
Sex fyrirlesarar fjalla m.a. um útrás-
arvíkinga, fagurfræði óhugnaðar og
fjármálahrunið, karlrembu og kynja-
myndir í nokkrum íslenskum skáld-
sögum eftir hrun, hugmyndafræði
íslenska efnahagsundursins í skáld-
verkum Sjóns, andófsgjörninga
eftirhrunsins, skáldskap á tímum
síðhrunsins og hagkerfi hugans.
Hrunið, þið munið
MÁLSTOFUR UM MENNINGU Á RÁÐSTEFNUNNI
HÍ Ráðstefnan í Háskóla Íslands er öllum opinn og aðgangur ókeypis.