Morgunblaðið - 22.10.2018, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. OKTÓBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Núverandiforsætis-ráðherra
Breta var andstæð-
ingur þess að Bret-
ar samþykktu í
þjóðaratkvæði að
yfirgefa ESB. Baráttunni fyrir
því að nei yrði svarið stjórnaði
þó fyrirrennarinn, David
Cameron. Sá þótti séður í
leikjafræði og þá einkum
hvernig höndla bæri þjóðar-
atkvæði.
Cameron samþykkti þjóðar-
atkvæði um hvort taka bæri
upp hlutfallskosningar í stað
einmenningskjördæma. For-
sætisráðherrann vildi óbreytt
fyrirkomulag og sú varð niður-
staðan. Hann lét Skotum eftir
þjóðaratkvæði um það hvort
þeir mættu verða sjálfstæðir.
Það vann hann líka. Munur á
milli fylkinga var þó óþægilega
lítill.
Svo var það aðildin að ESB.
Efasemdarmönnum í Íhalds-
flokknum hafði fjölgað og kom-
inn var flokkur upp að hlið
hans, UKIP, sem tók vaxandi
fylgi frá íhaldsmönnum. Cam-
eron taldi að fá yrði frið fyrir
þessum óþægindum í nokkra
áratugi og samþykkti þjóðar-
atkvæði um ESB. Kannanir,
birtar og óbirtar, sýndu að nær
öruggt væri að útgöngu yrði
hafnað. Leikflétta forsætisráð-
herrans var sú að viðurkenna
að aðildinni fylgdu margir gall-
ar. Hann ætlaði því að semja
um breytta skilmála aðildar
Breta. Fengi hann
ekki ásættanlegar
breytingar myndi
hann sjálfur mæla
með að kjósendur
segðu já við út-
göngu.
Ekkert bendir til að Camer-
on hafi meint neitt með því lof-
orði. En hann óraði ekki fyrir
að helstu leiðtogar ESB teldu
óþarft að gera nokkuð fyrir
hann. En þeir þekktu þessar
skoðanakannanir út í hörgul.
Þeir töldu því óþarft að gefa
eitthvað merkjanlegt eftir í
„samningunum“, sem gæti
hugsanlega skapað óróleika í
öðrum aðildarríkjum. Cameron
kom með autt blað úr „samn-
ingalotunni“ og gekk mun verr
en það gekk í ævintýrinu forð-
um að breiða yfir að keisarinn
væri klæðalaus. Samninga-
bragðið virkaði því öfugt og
þjóðin samþykkti útgöngu.
Cameron hrökk úr húsi fáum
dögum síðar.
Theresu May hefur skort alla
sannfæringu og því haldið illa á
spilunum. Hún bögglast um
með ónýtt uppkast eða þá út-
göngu án samnings og viðsemj-
andinn sér að hún hræðist það.
Það boðar ekki gott þegar
fararstjórinn ratar síst allra í
rútunni og vill ekki í ferðina.
Bretar vita að það er frekt að
biðja um leiðtoga á borð við
Churchill og Thatcher oft á öld.
En það eitt hefði hjálpað að nú-
verandi leiðtogi minnti einstaka
sinnum pínulítið á þessi tvö.
Illa hefur verið hald-
ið á ákvörðun
bresku þjóðarinnar
um brottför úr ESB}
Vantar forystu
Viðbrögðverkalýðs-
forystunnar við til-
lögum Samtaka at-
vinnulífsins um að
metinn verði kostn-
aður fyrirtækjanna
af kröfum verkalýðshreyfing-
arinnar eru vonbrigði. Sjálf-
sögðum tillögum um kostnaðar-
mat er svarað með útúr-
snúningi á borð við þann að
segja: „Menn lifa ekki á kostn-
aðarmötum.“
Þetta er álíka málefnalegt og
þegar brugðist er við stórkost-
legri aukningu kaupmáttar með
því að segja að menn lifi ekki á
kaupmætti. Eða þegar rætt er
um prósentuhækkanir og því er
svarað til að enginn borði pró-
sentur.
Útúrsnúningar af þessu tagi
hjálpa ekki við gerð kjara-
samninga og eru ekki til þess
fallnir að bæta kjör launa-
manna. Þvert á móti hljóta
ómálefnaleg viðbrögð og út-
úrsnúningar að gera umræður
um kjarasamninga erfiðari og
minnka líkur á að skynsamlegir
samningar náist.
Forystu verkalýðshreyfing-
arinnar hlýtur auð-
vitað að vera full-
ljóst að ef samið
verður um kjör
sem eru umfram
það sem fyrirtækin
í landinu geta stað-
ið undir verða afleiðingarnar
uppsagnir og jafnvel gjaldþrot
margra fyrirtækja. Auk þess
tæki við kunnugleg víxlverkun
launa og verðlags með þeirri
verðbólgu sem landsmenn hafa
sem betur fer verið lausir við
um árabil en þekkja allt of vel
frá fyrri tíð.
Nú eru viðræður um kjara-
samninga hafnar en fara rólega
af stað. Fyrir atvinnulífið og
áframhaldandi vöxt efnahags-
lífsins og áframhaldandi kjara-
bætur launamanna skiptir
miklu að vel takist til um þessa
samninga og helst af öllu að
þeim ljúki hratt og vel. Óvissan
er óþægileg fyrir fyrirtækin í
landinu og hún dregur kraft úr
efnahagslífinu, ekki síst þegar
þeir sem fylgjast með viðræð-
unum fá á tilfinninguna að ekki
séu allir samningsaðilar endi-
lega áhugasamir um að ná
skynsamlegum samningum.
Kjarasamninga þarf
að nálgast af ábyrgð
og með málefna-
legum umræðum}
Útúrsnúningar hjálpa ekki
M
yndin um Daniel Blake er
sannsöguleg heimildarmynd
sem segir frá miðaldra
breskum karlmanni, Daniel
Blake. Hann hafði fengið al-
varlegt hjartaáfall og var metinn af lækni
sínum óvinnufær með öllu. Það sem meira
var: hann þurfti að fara sérstaklega varlega
með sig vegna lífshættulegra veikinda sinna.
En kerfið sagði NEI. Hann gat jú klætt sig,
matast sjálfur, sett á sig húfuna, hann gat
líka hringt hjálparlaust og bjargað sér með
flestar almennar athafnir dagsins. Þess
vegna sagði kerfið NEI og vildi koma honum
út á vinnumarkaðinn að nýju, algjörlega í
andstöðu við læknisfræðilegar niðurstöður
um hið raunverulega ástand hans. Bretar innleiddu
starfsgetumat þar í landi árið 2010. Fyrstu tvö árin á
eftir sviptu 90 breskir öryrkjar sig lífi í hverjum mán-
uði, eftir að hafa verið metnir vinnufærir í starfsget-
umati. Þessir einstaklingar voru í raun óvinnufærir,
fatlaðir, langveikir, öryrkjar, fyrrverandi bótaþegar, líf-
eyrisþegar o.s.frv. Kerfið skráði þá ekki lengur sem ör-
yrkja, heldur sem langveika í atvinnuleit. Möguleikar
þeirra til atvinnuþátttöku höfðu þó ekkert skánað.
Íslensk stjórnvöld eru að gera nákvæmlega þetta í
dag. Það á að troða starfsgetumati ofan í kokið á ör-
yrkjum, hvort sem okkur líkar það betur eða verr.
Skilaboðin eru skýr: ef þið samþykkið þetta ekki, ör-
yrkjar góðir, þá höldum við áfram að skerða ykkur
krónu á móti krónu. Sem er jú einstakt og
þekkist hvergi á byggðu bóli.
Hvernig er mögulegt að traðka annað eins
á þeim þjóðfélagshópi sem á um hvað sárast
að binda í samfélaginu? Hópi sem er fastur í
manngerðri fátæktargildru stjórnvalda. Við
skulum ekki gleyma að öll þessi fátækt, ör-
birgð og vanlíðan vegna efnahagslegra bág-
inda er mannanna verk og með vitund og
vilja ríkjandi stjórnvalda hverju sinni. Það
breytir engu þótt forsætisráðherra segi að
fátækt fólk geti ekki beðið eftir réttlæti, það
bíður og bíður enn og nú undir hennar for-
sæti.
Það biður enginn um að verða öryrki og
missa heilsuna. Það biður enginn um að geta
ekki tekið þátt í samfélaginu, fengið að taka þátt í góð-
ærinu og lifa með reisn. En við öryrkjar förum þó fram
á það, að þegar verið er að skáka okkur til og frá á
excel-skjali ríkissjóðs og atvinnurekenda, þá vinsamlega
látið svo lítið að hafa okkur með í ráðum. Því ekkert á
að vera um okkur án okkar.
Daniel Blake er dáinn
Já Daniel Blake er dáinn. Hann dó á leiðinni á milli
hæða í kerfi sem aldrei verður sagt um að sé mann-
eskjulegt. Hann var af veikum mætti að reyna að
bjarga sér.
Inga Sæland
Pistill
Starfsgetumat með góðu eða illu
Höfundur er alþingismaður og formaður Flokks fólksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen SVIÐSLJÓS
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Núna þurfum við ekki aðfara með þetta í felurlengur.“ Þetta sagði einnþeirra mörg þúsund
Kanadabúa sem höfðu beðið í ofvæni
eftir því að klukkan slægi 12 á mið-
nætti þriðjudagskvöldið 16. október,
en þá varð neysla og varsla kannabis-
efna lögleg í landinu.
Þar með varð Kanada annað
landið í heiminum til að leyfa kanna-
bis, en áður hafði Úrúgvæ stigið
sama skref, auk átta ríkja í Banda-
ríkjunum. Þá er neysla og sala efnis-
ins refsilaus í Portúgal og Hollandi
og neysla þess í lækningaskyni er
lögleg í yfir 20 löndum. Slík neysla
varð lögleg í Kanada árið 2001.
Með þessari lagabreytingu var
Justin Trudeau, forsætisráðherra
Kanada, að efna kosningaloforð sitt
og meðal þeirra raka sem hann hefur
fært eru að með því að gera neysluna
löglega séu settar hömlur á aðgengi
ungmenna að efninu og hægt sé að
hafa gæðaeftirlit með því. Umsvif
neðanjarðarhagkerfis og óprúttinna
fíkniefnasala muni minnka en því er
spáð að svarti markaðurinn með
kannabisefni muni leggjast af innan
fjögurra ára. Þá fái ríkið skatttekjur
af sölu efnanna, en áætlað er að þær
muni nema um 400 milljónum kan-
adadollara á ári.
Búist við fjölgun neytenda
Um 70% Kanadabúa eru sam-
þykkir lagabreytingunni, en and-
stæðingar hennar hafa m.a. bent á að
líklegt sé að kanadískum kannabis-
neytendum, sem nú eru taldir vera
4,4 milljónir, fjölgi um 61% og verði
rúmar sjö milljónir. Einn andstæð-
inganna, læknirinn Diane Kelsall, rit-
stjóri kanadíska læknablaðsins, segir
að lögleiðingin sé ekkert annað en
óskipulögð heilsufarstilraun á heilli
þjóð þar sem gróðafíknum kannabis-
framleiðendum sé hampað á kostnað
heilsu kanadísku þjóðarinnar.
Andstæðingar lagabreytingar-
innar hafa bent á að um leið og eitt-
hvað verður löglegt, þá breytast við-
horfin til þess. „Og það er nefnilega
stóra málið,“ segir Valgerður Rún-
arsdóttir, yfirlæknir á sjúkrahúsinu
Vogi sem rekið er af SÁÁ. „Þannig
verður neyslan líklega almennari.“
Spurð hverjar gætu orðið afleið-
ingarnar af því ef Ísland myndi stíga
þetta sama skref, segir Valgerður að
nú þegar sé aðgengi að kannabis
býsna auðvelt, en líklega yrði neysl-
an almennari. Einhverjir sem ekki
neyta efnsisins vegna þess að það er
ólöglegt myndu gera það ef það yrði
löglegt. „Það er hætt við að afleiðing-
arnar yrðu alvarlegar hjá hluta neyt-
endanna, hugsanlega kæmi þetta
verst niður á yngsta aldurshópnum,“
segir Valgerður.
Cannabusiness
Hún segist ekki geta séð að
læknisfræðileg eða lýðheilsufræðileg
rök hafi ráðið för við lögleiðinguna í
Kanada. „Það er vitað að kannabis-
neysla getur ýtt undir geðsjúkdóma
og sýnt hefur verið fram á hún skaðar
vitræna getu til langs tíma. Það er
líka vitað að hún getur leitt til neyslu
sterkari fíkniefna. En það er ekkert
verið að líta til þess við þessa ákvörð-
un; þetta ræðst fyrst og fremst af
pólitík og peningum. Það er engin til-
viljun að oft er talað um „Canna-
business“, það eru gríðarlegir pen-
ingar í þessu.“
ÁTKVR?
„Fíkniefnastefna eins og hér á
landi þar sem neytandinn er gerður
að glæpamanni er ómannúðleg og
veldur miklum skaða,“ segir Jón Þór
Ólafsson, þingmaður Pírata. Hann
var í fyrra einn flutningsmanna
frumvarps sem fól í sér að fram-
leiðsla, sala og neysla kannabisefna
yrði leyfð. Hann segir að það hafi
gefið góða reynslu að reglusetja
fíkniefnaneyslu og -sölu og nefnir þar
Portúgal sem dæmi. „Það var t.d. tal-
ið að neysla myndi aukast þar og að
eiturlyfjatúrismi yrði til, en það gerð-
ist ekki. Neyslan minnkaði, mark-
aðurinn fór úr höndunum á undir-
heimunum sem misstu þar sína
helstu tekjulind og ríkið fékk skattfé
sem m.a. er hægt að nota til að hjálpa
þeim sem ekki kunna að fara með
efnið, rétt eins og við gerum með
áfengisgjaldið.“
Jón Þór segir eftir verulegu að
slægjast fyrir ríkissjóð ef ákveðið
yrði að feta í fótspor Kanadamanna
og vísar þar í nýlega úttekt tímarits-
ins Forbes. „Gróflega reiknað og
miðað við skatttekjur annarra þjóða
af kannabissölu og hlutfalli ríkisins af
áfengisgjald þá gætu þetta verið um
fimm milljarðar á ári í skatttekjur.“
Hann segir ekki á döfinni að
leggja áðurnefnt frumvarp fram að
nýju. „En ég held að fátt geti snúið
þessari þróun við og þegar svona
stórt vestrænt ríki eins og Kanada
ákveður að stíga þetta skref held ég
að fleiri eigi eftir að fylgja í kjölfarið.
Hugsanlega munum við sjá ÁTVR
verða að ÁTKVR; K fyrir kannabis.“
Heilsutilraun á heilli
þjóð eða þjóðþrifamál?
Árleg heildar-
útgjöld
-9% - +13%
Hlutfall
ólöglegs kannabis
Fjöldi
neytenda
+61%
Áætlaðar afleiðingar þess að lögleiða kannabis í Kanada
Lögleiðing kannabis í Kanada
Heimild: Hagstofa Kanada
7,1
milljón4,4milljónir
5,5
milljarðar
kanadadala
5 - 6,3
milljarðar
kanadadala
100% 23,94%
Fyrir Eftir
(Samkvæmt rannsókn, sem birt var 21. september 2018)
Kannabis í Kanada
» Nú mega Kanadabúar 18
-19 ára og eldri kaupa allt að
30 g af kannabisi í einu og
rækta allt að fjórar kannabis-
plöntur.
» Sala kannabis er leyfis-
skyld, fjölmargar kannabis-
verslanir hafa þegar verið opn-
aðar í landinu og búist er við
að þær verði um 300 í árslok.
» Sala afleiddra kannabis-
efna, eins og t.d. sælgætis,
gosdrykkja og matvöru, verður
leyfð á næsta ári.