Morgunblaðið - 26.10.2018, Side 38

AF BÓKMENNTUM
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
Alls eru tólf bækur tilnefndar til Barna- og ung-
lingabókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs
þetta árið. Sjónum var í gær beint að framlagi
Álendinga, Finna, Færeyinga og Svía. Í dag er
komið að framlagi Dana, Norðmanna, Íslend-
inga og Sama, en segja má að rauður þráður í
gegnum bækur þessa pistils sé leit að samastað
í tilverunni hvort heldur hún birtist í leit flótta-
pilts að öruggum íverustað, þroskasögu pilts
sem mátar sig í hlutverk hreindýrahirðis, til-
raunum stúlkna til að falla inn í hópinn félags-
lega eða leit höfundar að eigin sjálfsmynd og
rödd.
Andspænis náttúruöflum
Framlag Sama er Joekoen sjïehteles ryöjne-
sjæjja (Fyrirmyndar hreindýrahirðir) eftir
Anne-Grethe Leine Bientie sem Meerke Laimi
Thomasson Vekterli myndskreytti og rýnir las í
norskri þýðingu höfundar.
Hér er sögð saga Jakobs,
sem ásamt þremur eldri
systkinum gætir hrein-
dýrahjarðar fjölskyld-
unnar uppi á fjöllum.
Vegna meiðsla og síðan
matarskorts æxlast hlut-
irnir svo að Jakob er að
lokum einn eftir. Bókin
lýsir vel einmanaleika
hans og ótta við náttúru-
öflin. Þrátt fyrir erfiðar aðstæður gefst hann
samt ekki upp, enda fær hann styrk í nærveru
bæði hreindýranna og hundsins Gujms. Þegar
faðir Jakobs loks kemur að sækja piltinn með
hrósyrðum deilir hann ekki með föður sínum
óttanum sem lesendur hafa fengið innsýn í.
Myndirnar fanga vel smæð piltsins gagnvart
ógnvekjandi náttúrunni þar sem litir eru dökkir
og skuggar margir.
Mikilvægi þess að finna eigin rödd
Fyrra framlag Dana er endurminningabókin
Lynkineser eftir Jesper Wung-Sung sem Ras-
mus Meisler myndskreytti. Titill bókarinnar er
sóttur í ummæli blaða-
manns sem 1998 líkti
Wung-Sung við kínverja
eða flugeld þegar hann
sendi frá sér sína bók, þ.e.
hann hefði hátt en myndi
fljótt gleymast. Blaða-
maðurinn reyndist ekki
sannspár því Wung-Sung
hefur síðan skrifað fjölda
bóka og hlaut fyrr á árinu
hin virtu dönsku bók-
menntaverðlaun, Gylltu lárberin, fyrir skáld-
söguna En anden gren sem segir sögu langafa
hans sem fluttur var frá Kína til Danmerkur og
hafður til sýnis í Tívolí. Lynkineser saman-
stendur af stuttum endurminningabrotum, ljóð-
um, ljósmyndum, klippimyndum og teikningum
sem gefa fína innsýn inn í uppvöxt Wung-Sung
og leit hans að eigin rödd, enda þarf hann að
finna jafnvægið milli þess að vera frjáls ein-
staklingur og hluti af hópnum. Jafnframt minn-
ir hann okkur á hversu lítil við verðum þegar
rödd okkar ekki heyrist eða skilst. Óöryggi
unga piltsins sem segir sögu sína í bókinni má
vel skynja bak við töffaralegt yfirbragðið.
Umbreytingartími táningsáranna
Danska skáldsagan Hest Horse Pferd Chev-
al Love eftir Mette Vedsø lætur ekki mikið yfir
sér en hefur langan eftirhljóm. Hér er dregin
upp fínleg mynd af kynn-
um tveggja ólíkra stúlkna
á fermingaraldri. Naja
kemur frá snotru milli-
stéttarheimili en Vanessa,
sem Naja nefnir Taxa
sökum þess að faðir henn-
ar er leigubílstjóri, býr í
blokk og virðist móður-
laus. Sameiginlegur áhugi
þeirra á hestum bindur
þær vinaböndum þrátt fyrir félagslegan að-
stöðumun. Eftir því sem áhugi Taxa eykst á
hinu kyninu samfara því sem hún byrjar á
blæðingum, fer að reykja og smakka áfengi
reynir móðir Naju að draga úr samskiptunum
og hvetur dótturina fremur til að eyða tíma með
nýju nágrannastúlkunni sem deilir hesta-
áhuganum. Látlaus og hnitmiðaður stíll Mette
Vedsø miðlar vel flóknum umbreytingartíma
snemmtáningsáranna. Vel fer á því að mynd-
skreyta bókina með biðukollum og svífandi fræj-
um sem minna lesendur á bið, breytingar og
þroska. Textinn er í senn raunsæislegur og ljóð-
rænn, en milli lína leynast flóknar tilfinningar
sem stúlkurnar eiga erfitt með að koma orðum
að og jafnvel skilja.
Hvernig er hægt að lýsa fyrstu ástinni?
Vandasöm samskipti systkina er leiðarstefið í
báðum norsku bókunum þetta árið, þótt verkin
séu að öðru leyti mjög ólík. Skáldsagan Alice og
alt du ikke vet og godt er
det (Alice og allt sem þú
veist ekki og það er vel)
eftir Torun Lian sem Øy-
vind Torseter mynd-
skreytti á það sameiginlegt
með bók Vedsø að vera
skrifuð af miklu næmi fyrir
upplifunum og tilfinn-
ingum barna og ung-
menna. Hér segir af hinni
átta ára forvitnu en um leið
feimnu Alice, sem í sumarfríi með fjölskyldu
sinni verður óvænt skotin í Thomasi sem býr í
sumarhúsi skammt frá og er leikfélagi eldri
bróður hennar. Bróðirinn nennir ekki að hanga
með yngri systur sinni, en Thomas tekur stúlk-
unni vel og fyrr en varir eru þau farin að spjalla
um allt og ekkert niðri á bryggjusporði, en þola
líka að þegja saman. Höfundur vinnur skemmti-
lega með það að Alice á engin orð til að lýsa
hrifningu sinni öðruvísi en sem tilfinningu í mag-
anum sem ýmist fylli hana eða tæmi. Litsterkar
myndir Øyvinds Torseter eru tjáningarríkar og
miðla vel upplifun aðalpersónunnar hverju sinni,
hvort sem hún felur sig á bak við gulan sólhatt
eða liggur andvaka í kojunni.
Allt er breytingum háð
Skáldsagan Ingenting blir som før (Ekkert
verður eins og áður) eftir Hans Petter Laberg
gerist á þremur sólarhringum í lífi hins 15 ára
Markusar. Í upphafi bókar verður Markus vitni
að því þegar kennari hans deyr fyrir framan
bekkinn. Þessi reynsla verður honum hvatning
til að hafa samband við Victor, stóra bróður sinn,
sem hann saknar sárt eftir að sá eldri flutti að
heiman. Foreldrar þeirra vilja ekki að bræðurnir
umgangist vegna þess að Victor sér um að dreifa
og selja fíkniefni. Markus fer
með Victor í hættulegan leið-
angur þar sem reynir á
bræðralag þeirra. Áður en
það gerist hittir Markus hins
vegar Söru og verður skotinn
í henni. Þetta er saga um
andstæður, vináttu, ást og
mistök, en ekki síst breyt-
ingar þar sem það sem gert
er verður ekki aftur tekið og
ekkert getur orðið eins og
áður. Persónulýsingar höfundar eru trúverð-
ugar, atburðarásin spennandi og blæbrigðin í
textanum mikil.
Vonin um lífvænlegri framtíð
Skáldsagan Vertu ósýnilegur – Flóttasaga
Ishmaels eftir Kristínu Helgu Gunnarsdóttur
hlaut fyrr á árinu Fjöruverðlaunin í flokki barna-
og unglingabóka. Hér er
sögð saga hins 15 ára gamla
Ishmaels sem með öldruðum
afa sínum leggur upp í lífs-
hættulega flóttaför frá Sýr-
landi til Evrópu í leit að líf-
vænlegri framtíð í friðsam-
legu landi. Heima bíður
ekkert nema hörmungar og
dauði, en höfundur nær samt
vel að miðla þeim heimi sem
stríðið hefur lagt í rúst og
íbúar landsins sakna, en talið er að fimm millj-
ónir Sýrlendinga séu landflótta – þar af helming-
urinn börn. Þegar afinn týnir lífinu bætist
Ishmael í hóp þeirra 300 þúsund forsjárlausu
flóttabarna sem ferðast ein um Evrópu um þess-
ar mundir. Samhliða sögu Ishmaels er saga
Selmu sögð, en hún tilheyrir sýrlenskri fjöl-
skyldu sem boðið hefur verið hæli á Íslandi og
reynir að fóta sig í nýju landi. Í ljós kemur að
Ishmael og Selma voru leikfélagar heima í
Aleppo og því verða óneitanlega fagnaðarfundir
þegar honum tekst loks að komast til Íslands. En
þangað kemst hann á fölsku vegabréfi sem er af-
hjúpað við komuna og í bókarlok bíður hans ald-
ursgreining hjá tannlækni sem sker úr um fram-
tíð hans.
Höfundur skrifar af þekkingu, áhuga og
innsæi. Textinn er í senn fræðandi og tilfinn-
ingaríkur sem auðveldar lesendum að finna til
samhygðar. Á kaflaskilum má sjá svarthvítar
ljósmyndir Þóris Guðmundssonar úr starfi
Rauða krossins auk þess sem vitnað er í Mann-
réttindasáttmála Sameinuðu þjóðanna sem
hjálpar lesendum að setja hlutina í samhengi.
Með samkennd að leiðarljósi
Hæglega má lesa stríðshörmungar samtímans
inn í myndasöguna Skrímsli í vanda eftir Ás-
laugu Jónsdóttur, Kalle Güettler og Rakel
Helmsdal sem fyrr á árinu
hlaut Íslensku bókmennta-
verðlaunin í flokki barna- og
ungmennabóka. Í upphafi
bókar gremst stóra skrímsl-
inu að loðna skrímslið sé aft-
ur komið í heimsókn til litla
skrímslisins. Þegar stóra
skrímslið reynir að fá loðna
skrímslið til að fara aftur
heim til sín kemur í ljós að
loðna skrímslið á ekki lengur
neitt heimili og er auk þess
stórslasað. Stílhreinar, litsterkar og tjáning-
arríkar myndir Áslaugar bera söguna áfram og
velta upp ýmsum möguleikum um hvað geti hafa
komið fyrir loðna skrímslið án þess að veita ná-
kvæm svör. Lesendur vita því ekki hvort loðna
skrímslið missti hús sitt í eldgosi eða sprengju-
regni. Þetta veitir foreldrum kærkomið tækifæri
til að ræða við börn sín hlutskipti fólks sem lend-
ir í náttúruhamförum eða stríðsátökum. Á end-
anum er það heldur ekki aðalatriðið hvers vegna
sumir eiga engan tryggan samastað í tilverunni,
það sem skiptir máli eru viðbrögð okkar og sam-
hugur því með samkenndina að leiðarljósi getum
við gert heiminn að betri stað.
Seinni umfjöllun Morgunblaðsins um verkin sem tilnefnd eru til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs árið
Leit að samastað í tilverunni
Lestrarhestur Alice er forvitin og feimin átta ára stúlka sem kynnist ástinni í fyrsta sinn.
Sátt Auðvelt er
að setja sig í spor
skrímslanna.
Vinir Jakob leitar huggunar hjá dýrunum.
38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. OKTÓBER 2018