Morgunblaðið - 03.11.2018, Page 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. NÓVEMBER 2018
Mér er vandaverk á
höndum að bera sann-
leikanum vitni eftir að
óhróðri var dreift um
foreldra mína, löngu
látin heiðurshjón, á
samfélagsmiðlum síð-
astliðinn vetur og rat-
aði þaðan í fjölmiðla,
vandaða og óvandaða.
Hversu þörf sem
metoo-bylgjan er, þá
fljóta með frásagnir sem eiga sér
ekki stoð í raunveruleikanum.
Samviskunnar vegna verð ég að
lýsa aðstæðum fjölskyldunnar til
að vega á móti staðhæfingum
yngri systur minnar.
Hún er fædd af yndislegu fólki,
rosknum foreldrum sem hefðu
getað verið amma hennar og
langafi. Magnús Thorlacius var
hæstaréttarlögmaður, Hanna
Fossberg heimavinnandi. Hann
var frímúrari, hún kenndi jóga um
skeið.
Móðirin var kvíðagjörn og vín-
hneigð. Því fylgdi vanræksla en
faðirinn elskaði konuna sína tak-
markalaust og dáði þá góðu mann-
eskju sem hún hafði að geyma.
Hann var nítjándu aldar maður
sem elskaði guðsgjafirnar, börnin
sín þrjú, en kunni ekki að styðja
þau. Amman veitti
skjól og eldri syst-
kinin nutu góðs af því
en ekki yngsta
barnið.
Systir mín var fín-
gerð eins og blóm-
álfur, sífellt hugsi og
auðvitað elskuð.
Stundum var kímt yf-
ir áráttu hjá smá-
barninu. En hár aldur
foreldra, áfengisvandi
móður og heilsubrest-
ur þeirra beggja ollu
því að hún var afskipt barn,
tengslamyndun fór úr skorðum og
taktvísi varð æ meir ábótavant.
Snögg umskipti urðu þegar
systir mín var níu ára. Faðirinn
greindist með krabbamein 1976,
móðirin fann sinn innri styrk og
varð að hetju fyrir hann. Hún
steinhætti að drekka, fór að vinna
úti allan daginn, grindhoraðist og
studdi þjáða manninn sinn sem
breyttist skjótt í gamalmenni.
Vönduð og innileg vinátta
hjónanna bara óx, þó að háöldruð
amman fengi umönnun á heimilinu
á sama tíma. Yngsta barnið, Anna
Ragna, sat hjá nú sem fyrr.
Ég tel að hefðu aðstæður verið
betri myndi systir mín hafa
sprottið heil úr grasi þrátt fyrir
viðkvæmt upplag sitt. Hefði hún
verið sterkari að upplagi myndu
ofangreindar aðstæður ekki hafa
valdið henni skaða. En allt lagðist
á eitt og viðkvæmt barn varð að
ungmenni með knýjandi þörf fyrir
útskýringar á eigin persónuörðug-
leikum.
Eftir andlát föðurins 1978 óx
fram snefsin og ísköld unglings-
stúlka. Örþreytt móðirin lamaðist
1983. Um 1985/86 hafnaði stúlkan
veikburða móður sinni sem dó
1987; höfnunin náði út yfir gröf og
dauða. Við álösuðum systur okkar
aldrei. Seinna sagði hún frá sekt-
arkennd yfir þessu – en þá var
hún líka tilbúin með blóraböggul:
Útskýringar hennar fundu sér
frjóan en fráleitan farveg þegar
umræða um kynferðislega áreitni
og misnotkun varð almenn um
1990. Keypt var athygli ráðgjafa
sem fengu einhliða staðhæfingar,
árum saman. Svo virðist sem æ
sterkari sögum hafi hún dreift, sí-
fellt víðar. Loks var henni ekki
stætt á öðru en stíga fram árið
2017 og standa við orð sín.
Fyrsta fullyrðingin við mig var í
símtali 1994/5, örfá hranaleg orð.
„Takk fyrir að segja mér þetta,“
var mitt meðvirka svar, sjokkið
var lamandi.
Eftir nokkurn tíma áttaði ég
mig: Hún hafnaði móður okkar
ómaklega tæpum áratug fyrr með
framkomu og orðbragði; nú var
komin röðin að föðurnum og það
samkvæmt nýjum tíðaranda.
Ekki virtist árennilegt að ræða
við systur mína, jafn hvöss og hún
hafði verið í þessu símtali. Nokkur
ár liðu. Hún virtist vera í góðum
höndum hjá manni sínum en stygg
gagnvart okkur. Ég lagði mig
fram um að börnin okkar væru
vinir. Við létum sem ekkert væri.
Á þessum árum frétti ég af
stakri frásögn sem hún hafði birt í
kvennablaði. Tvennt sló mig:
Sagan er mögulega sönn en verkn-
aður er enginn. Léttstígt barn
tiplar upp í hjónarúm í myrkri og
leggur hönd á eitthvað sem það
þekkir ekki, auðvitað ekki. Í fáti
bregðast foreldranir við eins og öll
önnur hjón: Móðirin vefur barnið
örmum, faðirinn baksar snöggt við
að koma sér frá. Af þessu granda-
lausa fræi tel ég að spretti allir
aðrir órar systur minnar.
Árið 2003 notaði hún tölvupóst,
bað um hlustun og krafðist þess
að ég héti fyrir fram stuðningi við
sig. Krafan var óuppfyllanleg. Ég
fór undan í flæmingi. Taldi úti-
lokað að glíma við hana ein og
bauð að við færum saman til ráð-
gjafa, að hennar vali, en það af-
þakkaði hún ítrekað.
Sjálf afþakkaði ég frekari spuna
um heiðvirt fólk sem ég þekki og
elska en reyndi að halda jafnframt
í systur mína. Eftir nokkrar vikur
birtist samt á skjánum fráleit full-
yrðing um nauðgun móður okkar.
Upp úr því varð ég að segja þessu
rafræna samtali lokið og fá frið.
Síðan höfum við varla hist. Aldrei
bað ég hana að þegja enda engu
að leyna.
Birting síðastliðinn vetur til-
tekur þessar tvær sögur, ýktar
svo um munar, og aðrar tvær enn
viðurstyggilegri. Sorinn er alger.
Neðst koma dylgjur um vitneskju
fjölskyldunnar og áralanga
þöggun. Ekkert er fjær sanni.
Lýsingar Önnu Rögnu á
bernskuheimilinu standast ekki.
Hvorki tímalína, sviðsetning, aldur
né heilsa. Fyrir nú utan karakter
og sál; þetta gæti aldrei hafa átt
sér stað. Ég þarf hvorki sönnun
né afsönnun. Samtíminn hirðir um
hvorugt.
Ég tel að sektarkennd og van-
metakennd orsaki tilhæfulausar
ásakanir systur minnar. Við hana
vil ég aðeins segja eitt: Aldrei
varstu sek. Hvorki þá né nú. Né
heldur nokkur annar.
Hér lýkur andsvari mínu.
Vegið að látnum heiðursmanni
Eftir Jóhönnu M.
Thorlacius » Lýsingar ÖnnuRögnu á bernsku-
heimilinu standast ekki.
Hvorki tímalína, svið-
setning, aldur né heilsa.
Fyrir nú utan karakter
og sál.
Jóhanna M. Thorlacius
Höfundur er fyrrverandi vefritstjóri.
Það var fróðlegt að
sitja fund með Peter
Th. Ørebeck, mínum
gamla mentor frá
Tromsö. Peter Th.
Ørebeck hefur skrifað
margar greinar og
bækur um auðlinda-
stýringu og nýtingu
takmarkaðra og end-
urnýjanlegra auðlinda
og það áður en við Ís-
lendingar tókum upp kvótastýringu.
Í máli hans kom fram að við komum
til með að missa stjórn á raf-
orkumarkaði okkar með upptöku
þriðja orkupakkans og getum ekki
neitað lagningu raforkusæstrengs til
landsins. Virkjast þar eldri ákvæði
fyrsta og annars orkupakka og sá
þriðji tekur yfir stjórn þeirra mála
með ACER sem er stofnun á vegum
Evrópusambandsins og lýtur þeirra
boðvaldi en ekki íslenskra stjórn-
valda.
Hugmyndir hafa verið uppi um
sölu orkufyrirtækja sem að stærst-
um hluta hafa verið í eigu þjóðar-
innar. Einnig eru uppi áform um
markaðsvæðingu og uppskiptingu
fyrirtækja innan orkugeirans með
innleiðingu þriðja orkupakkans.
Horfið verður frá því þjónustu-
hlutverki sem orkufyr-
irtækin hafa hingað til
sinnt yfir í markaðs-
væðingu að evrópskri
fyrirmynd. Það leiðir
til þess að þjóðin þarf
að hugsa upp á nýtt
nýtingu fallvatna og
varmageyma landsins
við úthlutun auðlind-
arnýtingar til virkjana
og stýringu til þeirra.
Það er von mín að við
Íslendingar berum
gæfu til að sleppa því
að samþykkja þriðja orkupakkann
og þar með afhenda Evrópusam-
bandinu yfirstjórn okkar orkuauð-
linda. Ef á hinn bóginn við eigum
engra annarra kosta völ þá þurfum
við að leika mótleik og taka upp auð-
lindastýringu á vatni og landi eins og
við höfum nú þegar gert varðandi
fiskveiðarnar. Á þann eina hátt get-
um við tryggt yfirráð yfir auðlindum
okkar.
Gert er ráð fyrir að orkuverð
hækki mikið með tilkomu þriðja
orkupakkans en það er meginmark-
mið hans að jafna raforkuverð á
markaðssvæðum Evrópusambands-
ins. Þar verður ekkert tillit tekið til
annarra þátta, eins og fjarlægðar frá
mörkuðum, starfskjara verkafólks
eða veðurfars. Afkoma raforkufyrir-
tækja mun þá batna frá því sem nú
er, en hafa má í huga að þau greiða
ekkert fyrir afnot af auðlindinni, öf-
ugt við þá sem veiða fisk við Íslands-
strendur.
Með auðlindastýringu er hægt að
stýra vatni til virkjana óháð því hver
eigandinn er og tryggja þannig há-
marksnýtingu. Einnig væri hægt að
skipuleggja hve mikið og hve hratt
tekið væri úr orkugeymum sem eru í
iðrum jarðar og þannig stýra hversu
hratt við viljum nýta þá auðlind.
Auðlindastýringin myndi þannig
samþætta notkun virkjana, með há-
marksnýtingu fyrir augum til að
tryggja sem besta nýtingu auðlind-
arinnar, þó hún verði markaðsvædd
að forskrift Evrópusambandsins.
Einnig væri hægt að koma því fyrir-
komulagi á að hafa framleiðanda til
þrautavara á raforku svo ekki verði
orkuskortur í landinu. Væri orka
flutt út óunnin um raforkusæstreng
væri hægt að hafa auðlindagjaldið
hærra líkt og gert er í sjávarútvegi
við útflutning á óunnum fiski, sem
tryggði innlendum kaupendum for-
gang á orkunni. Þannig væri tekið
inn í auðlindarentuna útreikningur á
þjóðhagslegum ávinningi af vinnslu
afurða úr orkunni hér á landi í sam-
keppni við „hráan“ útflutning henn-
ar um raforkusæstreng eins og sum-
ir fjárfestar hafa látið sig dreyma
um.
Fyrirtæki ættu að greiða auð-
lindagjald þegar rekstur er farinn að
skila afrakstri umfram það sem telst
eðlileg ávöxtun eigin fjár, að teknu
tilliti til áhættu og sveiflu í rekstri.
Þetta fyrirkomulag er núna viðhaft í
sjávarútvegi. Það er ekkert óeðlilegt
að sama fyrirkomulagi verði komið á
í orkuvinnslu og með landnotkun
þegar við höfum komið á stýringu
sameiginlegra auðlinda þannig að
við séum ekki að ganga á orkuforða
náttúrunnar, gæði lands eða fiski-
stofna.
Við úthlutun aflaheimilda náðist
hagkvæmni í sjávarútveginn og hag-
ræðing innan greinarinnar. – Hag-
ræðing sem leiddi til meira öryggis
sjómanna, betri skipa, bætts skipu-
lags á rekstri og jafnari og betri nýt-
ingar auðlindarinnar en við höfum
áður séð. Auðlindastýringin gaf eig-
endum heimildanna aukinn arð og
fyrir það greiða þeir þjóðinni mikla
fjármuni í formi auðlindagjalds.
Sama er hægt að gera innan orku-
geirans.
Með heildarendurskoðun á auð-
lindastýringu væri sjálfsagt að taka
með í reikninginn stýringu á landi
sem er í almannaeign. Skilgreint
væri burðarþol lands með tilliti til
ferðamanna og aðgangsstýringu
stjórnað með auðlindagjaldi. Einnig
væri skoðað með nýtingu lands und-
ir vindrafstöðvar og staðsetningu
þeirra. Takmörkunin mun leiða til
hagræðingar og betra skipulags sem
á að geta aukið arðsemi, til að
mynda í ferðaþjónustu.
Þetta allt þurfum við að gera strax
og áður en farið er að ræða upptöku
þriðja orkupakka Evrópusambands-
ins, það er að segja ef við viljum yfir-
höfuð taka hann upp. Jafnvel má bú-
ast við að Evrópusambandið hafi
ekki lengur áhuga á að innleiða
orkupakkann ef við værum búin að
innleiða áður auðlindastýringu til
sjávar og sveita.
Við þurfum að ákveða hvað við
ætlum að gera við sameign þjóðar-
innar. Nýtingin þarf að taka tillit til
sjálfbærni, framtíðar og komandi
kynslóða með hámarksafrakstur
auðlindanna og sjálfstæði þjóðar-
innar sem markmið. Það á enginn
annar að gera það en við.
Auðlindastýring á vatni, fiski og landi
Eftir Svan
Guðmundsson
Svanur Guðmundsson
» Við komum til með
að missa stjórn á
raforkumarkaði okkar
með upptöku þriðja
orkupakkans og getum
ekki neitað lagningu
raforkusæstrengs til
landsins.
Höfundur er sjávarútvegsfræðingur
og sjálfstæðissinni.
svanur@husaleiga.is
Vantar þig
ráðleggingar
við sölu eignar
þinnar?
s 893 6001
Kópavogi | Selfossi | s 893 6001 | beggi@fasteignasalan.is
Guðbergur
Guðbergsson
Löggiltur fasteignasali
og leigumiðlari