Morgunblaðið - 18.12.2018, Blaðsíða 14

14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. DESEMBER 2018
Verslun – Snorrabraut 56, 105 Reykjavík
Sími 588 0488 | feldur.is
KUL
mokka hanskar
9.200
TINNA
blárefsvesti
72.900
Jólagjafir sem ylja
JANA
mokkajakki
248.000
ÞOKA
ennisband
12.900
ÞYTUR prjónahúfa
9.200
Harpa
mokkaskinn
285.000 SKJÓL leðurhúfa
35.800
Opið til kl. 22
fram að jólum
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Minjastofnun segir að Víkurgarður
sé einn merkasti minjastaður
Reykjavíkur og Íslands alls. Þetta
kemur fram í bréfi forstöðumanns
stofnunarinnar, Kristínar Huldar
Sigurðardóttur, til Lilju Alfreðs-
dóttur, mennta- og menningar-
málaráðherra, þar sem óskað er eft-
ir sérstakri friðlýsingu garðsins á
grundvelli ákvæða í lögum um
menningarminjar. Erindið er nú til
vinnslu í ráðuneytinu.
Morgunblaðið fékk bréfið og önn-
ur gögn málsins afhent af ráðuneyt-
inu á grundvelli upplýsingalaga. Áð-
ur hafði ráðuneytið haldið því fram
að um „vinnugögn“ væri að ræða, en
slík gögn eru undanþegin afhending-
arskyldu samkvæmt sömu lögum.
Fram hefur komið hér í blaðinu að
Reykjavíkurborg er andvíg friðlýs-
ingunni. Í gögnunum kemur fram að
Lindarvatn ehf., sem er byggja hótel
á Landssímareit við hlið Víkurgarðs,
mótmælir einnig tillögunni. Hótelið
sem verið er að byggja verður að
hluta til innan hins forna Víkur-
kirkjugarðs.
Áður en tillaga Minjastofnunar
var send ráðherra var hún kynnt
fornminjanefnd í samræmi við
ákvæði minjalaga. Samþykkti nefnd-
in, sem skipuð er fimm fulltrúum, á
fundi 31. október að styðja erindið.
Einn nefndarmanna, fulltrúi Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga, lagði
þó fram bókun þar sem hann vísaði
til andstöðu Reykjavíkurborgar við
tillöguna og kvaðst ekki geta stutt
hana. Aldursfriðun svæðisins virtist
á þessu stigi vera nægileg.
Margþætt minjagildi
Í friðlýsingarskjali sem fylgir
bréfi Minjastofnunar til ráðherra er
að finna rökstuðning fyrir tillögunni.
Þar segir: „Víkurgarður er einn
merkasti minjastaður Reykjavíkur
og Íslands alls. Þar er jarðsett fólk
sem lagði grunninn að höfuðstað Ís-
lands og þar eru minjar um fyrstu
kirkjur Reykvíkinga. Í kirkjuskrám
Dómkirkjunnar á tímabilinu 1760-
1838 eru skráð nöfn um 1.700 ein-
staklinga, á öllum aldri, sem, jarð-
settir voru í garðinum. Áætla má að
einhverjar þúsundir manna hafi ver-
ið jarðsettar í Víkurgarði þær aldir
sem hann var í notkun.“
Síðan segir að fátt minni nú á að
Víkurgarður sé gamall kirkjustaður
og þar séu enn grafir fjölda Reyk-
víkinga. Staðurinn hafi margþætt
gildi sem menningarminjar. Hann sé
ekki einungis minjastaður með forn-
leifum heldur tengist hann einnig
siðum og venjum. Hann hafi andlegt
og trúarlegt gildi fyrir þær kyn-
slóðir sem sóttu þar guðsþjónustur
og voru jarðsungnar þar. Menning-
arsögulegt gildi hafi hann vegna
þess að um er að ræða elstu kirkju
og kirkjugarð Reykvíkinga. Hann
hefur ennfremur kirkjusögulegt og
pólitískt gildi og sé þjóðfélagslega
mikilvægur vegna hlutverks síns.
Auk þess að hafa mjög mikið minja-
gildi fyrir höfuðstaðinn og Ísland allt
hafi Víkurgarður tilfinningalegt
gildi fyrir fjölda Íslendinga. Vík-
urgarður sé því að mati Minjastofn-
unar þjóðminjar í skilningi 2. gr.
minjalaga.
Saga 1.100 ára búsetu
Í friðlýsingarskjalinu er saga Vík-
urgarðs rakin í stórum dráttum.
„Undir hellulögðu yfirborði Vík-
urgarðs liggur saga rúmlega 1.100
ára búsetu í Reykjavík,“ segir þar.
„Ætla má að kirkja hafi risið á þess-
um stað fljótlega eftir kristnitöku en
fyrstu rituðu heimildir um kirkju í
Reykjavík eru í kirknatali Páls Jóns-
sonar biskups frá því um 1200. Graf-
reitur var gerður við kirkjuna og
mun hann hafa verið notaður að lág-
marki um 600 ára skeið. Nokkuð
hefur verið gengið á garðinn vegna
gatna, lagna og bygginga sem að
honum liggja.
Síðasta kirkjan sem í garðinum
stóð var rifin árið 1799 og var þá
sléttað yfir grunninn. Líklegt er að
undirstöður þeirrar kirkju og eldri
kirkna sé að finna undir yfirborði.
Víkurgarður þjónaði sem kirkju-
garður Reykvíkinga fram til ársins
1838 er kirkjugarðurinn við Suð-
urgötu (Hólavallagarður) var tekinn
í notkun. Eftir það var lítið grafið
garðinum en ætla má að jarðneskar
leifar um 30 kynslóða Reykvíkinga
hvíli þar.“
Fram kemur að árið 1883 fékk
H.J.G. Schierbeck landlæknir um-
ráð yfir kirkjugarðinum til að rækta
þar aldingarð. „Enn stendur eitt tré,
silfurreynir, af þeim sem hann gróð-
ursetti í garðinum sumarið 1884. Er
það elsta, lifandi innflutta garð-
plantan í landinu og minnismerki um
upphaft ræktunarmenningar.“ Þá
segir að núverandi yfirbragð garðs-
ins sé fremur fábrotið og fátt í um-
hverfinu minni á fyrri tíðar sögu
þessa elsta kirkjustæðis og kirkju-
garðs Reykjavíkur.
Var lengi vel við haldið
„Langt fram á 20. öld var garð-
inum haldið við sem kirkjugarði og
síðar skrúðgarði. Upp úr 1970 þegar
Reykjavíkurborg hafði tekið við um-
sjón kirkjugarðsins var hann smám
saman rúinn flestu sem tengdi hann
við upprunalegt hlutverk sitt. Garð-
urinn var þá hellulagður, flest minn-
ingarmörk og grindur utan um graf-
ir fjarlægðar og minnir hann nú
helst á torg. Í tengslum við bygging-
arframkvæmdir og þróun byggðar í
miðbænum á undanförnum áratug-
um hefur verið þrengt mjög að
kirkjugarðinum og hlutverk hans og
saga er hulin flestum yngri borgar-
búum. Á síðustu árum hefur orðið
breyting á nýtingu garðsins, hann er
orðinn að útisvæði fyrir veitingahús í
nágrenninu og þar fer nú fram mat-
sala úr vögnum sem ekið er inn í
garðinn.“
Minjastofnun segir að með tillögu
sinni að friðlýsingu Víkurgarðs vilji
hún auk þess sem áður er nefnt stað-
festa gildi garðsins sem þjóðminja,
vernda og afstýra frekari spjöllum á
merkum menningarminjum og leg-
stöðum innan garðsins og tryggja að
framtíðarnýting hans og yfirbragð
endurspegli helgi staðarins og gildi
hans fyrir sögu Reykjavíkur. „Þetta
þýðir m.a. að sú kvöð fylgir friðlýs-
ingunni að ekki megi ráðast í neinar
framkvæmdir eða skipulagsaðgerðir
á hinni friðlýstu eign nema í samráði
við Minjastofnun og að fengnu sam-
þykki stofnunarinnar.“
Loks segir í greinargerðinni að
það sé vilji Minjastofnunar að í kjöl-
far friðlýsingar verði miðlun um
sögu staðarins bætt þannig að skiln-
ingur á gildi hans aukist og að þann-
ig fái hann fræðslugildi fyrir núlif-
andi og komandi kynslóðir.
Inngangur hótels fluttur
Í bréfi Minjastofnunar til ráð-
herra um friðlýsingu Víkurgarðs er
greint frá því að vegna athugasemda
Minjastofnunar hafi verið fallið frá
því að skilgreina hluta Víkurgarðs
sem björgunarsvæði slökkviliðs með
sérstyrktu undirlagi, en það hefði
kallað á rask í garðinum. Þá hafi
arkitektar hótelsins tilkynnt að inn-
gangur hótelsins, sem vera átti um
Víkurgarð, verði fluttur norðar á
vesturhlið hússins þannig að inn-
gangur og aðkoma sé innan lóð-
arræmu hótelsins sem nær að Að-
alstræti.
Einn merkasti minjastaður á Íslandi
 Minjastofnun vill að Víkurgarður njóti sérstakrar friðlýsingar  Hefur margvíslegt minjagildi
 Elsta kirkja og kirkjugarður í Reykjavík  Grafir mörg þúsund Reykvíkinga enn í garðinum
Í bréfi Minjastofnunar til ráð-
herra um friðlýsingu Víkur-
garðs er upplýst að í nóv-
ember á þessu ári hafi
gólfplata viðbyggingar Lands-
símahússins frá 1967 verið
fjarlægð undir eftirliti forn-
leifafræðinga. Í ljós hafi kom-
ið að engar minjar voru varð-
veittar þar og svæðið hafi á
sínum tíma verið að fullu
grafið upp, steyptur sökkull
undir húsið og fyllt í með möl
þrátt fyrir skriflegt loforð
Póst- og símamálastjórnar-
innar í lok desember 1966 um
að grafir undir húsinu yrðu
varðveittar að undanskildu
tveggja metra breiðu svæði
undir sökklinum.
Stóðu ekki
við loforðið
VIÐBYGGING LANDSÍMANS
Ljósmynd/Úr safni
Víkurgarður Núverandi yfirbragð garðsins er „fremur fábrotið og fátt í umhverfinu minnir á fyrri tíðar sögu þessa
elsta kirkjustæðis og kirkjugarðs Reykjavíkur“, segir Minjastofnun í tillögu sinni um friðlýsingu Víkurgarðs.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Grænt svæði Vikurgarður um miðja síðustu öld. Þar var þá skrúðgarður
sem setti snotran svip á miðbæinn. Garðurinn var hellulagður upp úr 1970.